Cover Image
close this bookՍեդրակյան Դավիթ Մհերի (1938-2019)
View the documentԴ. Մ. ՍԵԴՐԱԿՅԱՆԻ ԿՅԱՆՔԻ ԵՎ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՏԱՐԵԹՎԵՐԸ
View the documentԴ. Մ. ՍԵԴՐԱԿՅԱՆԻ ԳԻՏԱԿԱՆ, ԳԻՏԱԿԱԶՄԱԿԵՐՊԱԿԱՆ ԵՎ ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՌՈՏ ԱԿՆԱՐԿ
Open this folder and view contentsՄԱՏԵՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

Դավիթ Մհերի Սեդրակյանը ծնվել է 1938 թ. դեկտեմբերի 9- ին Երևանում, ծառայողի ընտանիքում: 1956 թ. ոսկե մեդալով ավարտել է Երևանի Մ. Գորկու անվան միջնակարգ դպրոցը և ընդունվել Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետ, որը ավարտել է 1961 թ. գերազանցության դիպլոմով:
1961-1962 թթ. եղել է ԵՊՀ միջուկային ֆիզիկայի պրոբլեմային լաբորատորիայի լաբորանտ:
1962-1964 թթ. եղել է ՍՍՀՄ ԳԱ Պ. Ն. Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտի ասպիրանտ: Ակադեմիկոս Ի. Ե. Տամի գլխավորած տեսական ֆիզիկայի բաժնում Դ. Մ. Սեդրակյանը զբաղվել է օպտիկական անհամասեռությունների վրա լիցքավորված աղբյուրների ճառագայթման պրոբլեմով, որը հետագայում նրա կողմից անվանվել է դիֆրակցիոն ճառագայթում: Առաջին անգամ ճառագայթման խնդիրներում կիրառելով Վիներ-Հոպֆի մեթոդը, Դ. Մ. Սեդրակյանը դիֆրակցիոն ճառագայթման որոշ խնդիրներում ստացել է ճշգրիտ անալիտիկ լուծումներ:
1964 թ. Դ. Մ. Սեդրակյանը պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «Լիցքավորված աղբյուրների դիֆրակցիոն ճառագայթումը» թեմայով:
Դ. Մ. Սեդրակյանի գիտական գործունեությունը կարելի բաժանել երեք հիմնական շրջանի: Առաջին շրջանում, որն ընդգրկում է 1964-1977 թթ., նա աշխատել է Երևանի պետական համալսարանի տեսական ֆիզիկայի ամբիոնում որպես դասախոս, դոցենտ և ապա՝ պրոֆեսոր: Զբաղվել է գերխիտ երկնային մարմինների պտտման պրոբլեմով: Նա, Է. Վ. Չուբարյանի հետ համատեղ, կառուցել է միապարամետրիկ վիճակի հավասարումներով նկարագրվող, պտտվող կոնֆիգուրացիաների տեսությունը, ինչպես Նյուտոնի, այնպես էլ Այնշտայնի գրավիտացիոն տեսության շրջանակներում: Այդ տեսությունը կիրառելի է բավական մեծ թվով աստղային մոդելների՝ պոլիտրոպների, սպիտակ թզուկների և բարիոնային աստղերի համար: Նշանակալի են Դ. Մ. Սեդրակյանի կողմից ստացված Այնշտայնի ընդհանուր հարաբերականության տեսության հավասարումների առանցքային-համաչափ լուծումները վակուումում:
Երկրորդ շրջանում, որն ընդգրկում է 1973-1983 թթ., նա զբաղվել է պտտվող նեյտրոնային աստղերում գերհզոր մագնիսական դաշտերի առաջացման հնարավոր մեխանիզմների հետազոտմամբ: Այս հետազոտության հիման վրա Դ. Մ. Սեդրակյանը հայտնաբերել է նեյտրոնային կոնդեսատի կողմից գերհոսելի պրոտոնների «տարման» նոր ֆիզիկական էֆեկտը: Հիմնվելով այս էֆեկտի վրա նա ցույց է տվել, որ նեյտրոնային աստղերում նեյտրոնային մրրիկները կարող են առաջացնել 10, 12 Գաուս կարգի մագնիսական դաշտեր: Բացի վերը նշված աշխատանքներից, նույն տարիներին, Դ. Մ. Սեդրակյանը ակտիվ մասնակցել է նաև նեյտրոնային մագնիսոլորտի, ինչպես նաև բարիոնային աստղերում պահեստային էներգիայի պաշարների և տիեզերական ճառագայթներում բարձր էնեգիայով օժտված պրոտոնների աղբյուրների հետազոտմանը: Երրորդ շրջանում, սկսած 1983 թ., նա զբաղվել է բաբախիչների պտտական շարժման դիտվող դանդաղեցման, այդ պրոցեսի ընթացքում անջատված էներգիայի և ռադիոճառագայթման մեխանիզմների հետազոտությամբ: Դ. Մ. Սեդրակյանի աշխատանքներում ցույց է տրված, որ բաբախիչներում նրա կողմից հայտնաբերված պրոտոնային թելերի ցանցը գտնվում է կվազիստացիոնար վիճակում, և ժամանակի ընթացքում տեղի է ունենում այդ ցանցի նոսրացում, որը բերում է պտտման պարբերության աճի: Առաջարկվել են երեք նոր մեխանիզմներ բաբախիչների պտտական շարժման արգելակման համար, և ինչպես ցույց են տվել հաշվարկները, դրանք բացատրում են բաբախիչների պտտական շարժման դիտվող դանդաղումը: Այդ դանդաղման ժամանակ անջատված ջերմային էներգիան բավարար է տաքացնելու բաբախիչի մակերևույթը մինչև 10 6 – 10 7ᴼК: Այս դեպքում պտտվող նետրոնային աստղը (բաբախիչը) կարող է հանդիսանալ դիտվող ռենտգենյան ճառագայթման աղբյուր: Այսպիսով, ապացուցվել է, որ դիտվող կոմպակտ ռենտգենյան աղբյուրները կարող են լինել պտտվող, գերհզոր մագնիսական դաշտեր ունեցող նեյտրոնային աստղեր: Նշված ուսումնասիրությունների ժամանակ Դ. Մ. Սեդրակյանի կողմից ստացված հաջորդ կարևոր արդյունքը վերաբերել է բաբախիչների ռադիոճառագայթման նոր մեխանիզմի առաջարկմանը: Այդ աշխատանքում Դ. Մ. Սեդրակյանը ցույց է տվել, որ բաբախիչի ռադիոճառագայթումը ձևավորվում է նեյտրոնային աստղի կորիզի և կեղևի սահմանագծում և ի վիճակի է մագնիսաձայնային և Ալվենյան ալիքների միջոցով անցնել կեղևը՝ աստղի մակերևույթ դուրս բերելով դիտվող ինտենսիվության և սպեկտրով ռադիոճառագայթում: Այս նոր մեխանիզմը սկզբունքորեն տարբերվում է գրականության մեջ քննարկվող բաբախիչների ռադիոճառագայթման մեխանիզմներից, որոնցում, ենթադրվում է, որ ռադիոճառագայթման աղբյուրը գտնվում է աստղի մագնիսոլորտում:
Դ. Մ. Սեդրակյանը ստացել է նաև մի շարք կարևոր գիտական արդյունքներ պինդ մարմնի և պլազմայի ֆիզիկայի բնագավարներում: Ուսումնասիրել է լիցքավորված մասնիկների դիֆրակցիոն ճառագայթումը։ Գտել է ձգողական դաշտը նկարագրող էյնշտեյնյան հավասարումների սակավաթիվ լուծումներից մեկը՝ առանցքասիմետրիկ լուծումը վակուումում, դրա հիման վրա ստեղծել պտտվող երկնային մարմինների տեսություն, որը կիրառել է պտտվող պոլիտրոպ աստղային մոդելների, սպիտակ թզուկների և բարիոնային աստղերի ֆիզիկական բնութագրերի հետազոտման համար։ Այդ տեսության արդյունքները հաստատել են, որ Էնթոնի Հյուիշի հայտնաբերած պուլսարները պտտվող նեյտրոնային աստղեր են։ Զբաղվել է նաև պուլսարներում գերհզոր մագնիսական դաշտերի առաջացման պրոբլեմով, մասնավորապես, առաջարկել է նեյտրոնների և պրոտոնների գերհոսելիության հատկության վրա հիմնված տեսական մեխանիզմ, որով բացատրվում է գերհզոր մագնիսական դաշտերի գոյությունը պուլսարներում։
Նա հայերեն լեզվով գրված «Թերմոդինամիկա» ուսումնական ձեռնարկի հեղինակն է:
1970 թ. «Աքսիալ-սիմետրիկ գրավիտացիոն դաշտերը Էյնշտեյնի տեսության մեջ» խորագրով աշխատանքի համար Դ. Մ. Սեդրակյանը արժանացել է Հայաստանի Լենինյան կոմերիտմիության մրցանակին:
1972 թ. պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն «Պտտվող երկնային մարմինների տեսությունը» թեմայով: 1974 թ. նրան շնորհվել է պրոֆեսորի գիտական կոչում:
1977 թ. դարձել է ՍՄԿԿ անդամ: 1977 թ.-ից շուրջ տաս տարի աշխատել է որպես Ընդհանուր ֆիզիկայի ամբիոնի վարիչ: Ամբիոնում Դ. Մ. Սեդրակյանի ղեկավարությամբ մշակվել են ժամանակի պահանջները բավարարող ծրագրեր Երևանի պետական համալսարանի Ընդհանուր ֆիզիկայի դասընթացները վարելու համար: Դ. Մ. Սեդրակյանը ղեկավարել է բազմաթիվ դիպլոմային աշխատանքներ: Նրա անմիջական ղեկավարությամբ պաշտպանվել են 12 դոկտորական և 11 թեկնածուական ատենախոսություն: Նրա աշակերտները հաջողությամբ աշխատում են Հանրապետության գիտահետազոտական ինստիտուտներում և բուհերում:
1981 թ. Դ. Մ. Սեդրակյանը դարձել է ՀՍՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ «Ֆիզիկա» մասնագիտության գծով:
1986 թ.-ից Դ. Մ. Սեդրակյանը եղել է ՀԽՍՀ ԳԱ նախագահության անդամ և ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս-քարտուղար:
Ֆիզիկոս տեսաբան Դավիթ Մհերի Սեդրակյանի գիտական հետաքրքրությունների շրջանակը շատ լայն է. այն ներառում է «Դիֆրակցիոն ճառագայթման տեսություն»-ը, «Գերհոսելիության և գերհաղորդականության տեսություն»-ը և դրանց աստղաֆիզիկական կիրառությունը: Նշված բնագավառներում նա ստացել է արժեքավոր արդյունքներ, որոնք ըստ արժանվույն են գնահատվել գիտական շրջաններում: Այս արդյունքները շարադրված են նրա թեկնածուական և դոկտորական ատենախոսություններում, ինչպես նաև միութենական, հանրապետական և արտասահմանյան գիտական հանդեսներում հրատարակված մոտ 300 գիտական հոդվածում:
Դ. Մ. Սեդրակյանը մեծ ներդրում ունի նաև գիտական կադրերի պատրաստման և դաստիարակման գործում: Տարիներ շարունակ նա կարդացել է տեսական ֆիզիկայի «Դաշտի տեսություն», «Հարաբերականության տեսություն», «Թերմոդինամիկա և վիճակագրական ֆիզիկա», «Էլեկտրոդինամիկայի հիմունքներ» հիմնական դասընթացները, գիտական բարձր մակարդակով վարել է «Էլեկտրամագնիսականության հիմունքները» դասընթացը, ինչպես նաև հատուկ դասընթաց «Գերհոսելիության և գերհաղորդականության տեսություն»-ից՝ բուհերի դասախոսների վերապատրաստման ֆակուլտետում:
Դ. Մ. Սեդրակյանը հաջողությամբ համատեղել է իր բեղմնավոր գիտամանկավարժական գործունեությունը հասարակականի հետ. եղել է Անդրկովկասյան հանրապետությունների ռեգիոնալ խորհրդի նախագահ, ՍՍՀՄ Բ և ՄՄԿ նախարարության Ֆիզիկայի գիտամեթոդական խորհրդի անդամ, հանրապետական թեմատիկ «Ֆիզիկա» ամսագրի խմբագիր, «ԵՊՀ գիտական տեղեկագիր» պարբերականի խմբագրի տեղակալ, «ՀԽՍՀ ԳԱ Զեկույցներ»-ի գլխավոր խմբագիր, ՀՀ ԳԱԱ «Աստղաֆիզիկա» հանդեսի գլխավոր խմբագիր, երկու՝ դոկտորական (Բյուրականի աստղադիտարան) և թեկնածուական(ԵՊՀ) ատենախոսությունների պաշտպանության մասնագիտացված խորհուրդների անդամ: Դ. Բլաշկերի հետ շարունակաբար նա կազմել և հրատարակել է «Super-dense QCD Matter and Compact Stars» միջազգային հանդեսը, համախմբագրել է Վ. Համբարձումյանին նվիրված «Ambartsumian᾿s Legacy and Active Universe» գիրքը:
1990 թ. փետրվարին Դ. Մ. Սեդրակյանը ընտրվել է ՀԽՍՀ ԳԱ իսկական անդամ: 1990 թ. դեկտեմբերին Դ. Մ. Սեդրակյանը նշանակվել է ՀԳԱ փոխնախագահ: 1993 թ., մինչև ՀԳԱ նախագահի ընտրություններ անցկացնելը, ՀԳԱ փոխնախագահ Դ. Մ. Սեդրակյանի վրա են դրվել ՀԳԱ նախագահի պարտականությունները: 1994 թ. հուլիսի 4-ին, ՀՀ ԳԱԱ նոր օրենսդրությամբ փոխնախագահի պաշտոնի լուծարման կապակցությամբ, Դ. Մ. Սեդրակյանը ազատվել է ՀՀ ԳԱԱ փոխնախագահի պարտականություններից: 1994 թ. հուլիսի 21-ից Դ. Մ. Սեդրակյանը նշանակվել է ՀՀ ԳԱԱ Ֆիզմաթ. և տեխնիկական գիտությունների բաժանմունքի Ֆիզիկայի և աստղաֆիզիկայի պրոբլեմային գիտական խորհրդի նախագահ:
1999 թ. պարգևատրվել է Անանիա Շիրակացի մեդալով: 2013 թ.-ից եղել է ԵՊՀ Վ. Համբարձումյանի անվան Ընդհանուր ֆիզիկայի և աստղաֆիզիկայի ամբիոնի պատվավոր վարիչ, պրոֆեսոր: 2019 թ. պարգևատրվել է «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 1-ին աստիճանի մեդալով: