Cover Image
close this bookԲաբայան Արաքսի Թովմասի (1906-1993)
View the documentԱ. Թ. ԲԱԲԱՅԱՆԻ ԿՅԱՆՔԻ ԵՎ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՏԱՐԵԹՎԵՐԸ
View the documentԱ. Թ. ԲԱԲԱՅԱՆԻ ԳԻՏԱԿԱՆ, ԳԻՏԱԿԱԶՄԱԿԵՐՊԱԿԱՆ ԵՎ ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՌՈՏ ԱԿՆԱՐԿ
Open this folder and view contentsՄԱՏԵՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

Հայ խորհրդային քիմիկոս- օրգանիկ Արաքսի Թովմասի Բաբայանը ծնվել է 1906 թ. Երևանում, հյուսնի ընտանիքում (Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն ):
1924 թ.,Երևանի թիվ 1 աշխատանքային դպրոցն ավարտելուց հետո, ընդունվել է Երևանի պետական համալսարանի գյուղատնտեսական ֆակուլտետ, որն ավարտել է 1929 թ.՝ գյուղատնտեսի մասնագիտությամբ:
1926-1928 թթ. աշխատել է Պետ. Համալսարանին և Հողժողկոմ – ին առընթեր Կենտրոնական միացյալ քիմիական լաբորատորիայում:
1928 թ. աշխատանքի է ընդունվել Անդրկովկասյան ֆեդերացիայի անվ. անասնաբուժական (հետագայում՝ Երևանի անասնաբուծական-անասնաբուժական) ինստիտուտում (Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 1994 թվականի հուլիսի 7-ի որոշման համաձայն՝ Հայկական գյուղատնտեսական և Երևանի անասնաբուծական-անասնաբուժական ինստիտուտների բազայի վրա կազմավորվել է Հայկական գյուղատնտեսական ակադեմիան) և աշխատել 30 տարի նախ՝ որպես քիմիայի ամբիոնի ասիստենտ, 1933-1938 թթ.՝ օրգանական քիմիայի ամբիոնի դոցենտի պաշտոնակատար, 1938-1942 թթ.՝ օրգանական քիմիայի ամբիոնի դոցենտ, 1942-1945 թթ.՝ անօրգանական-օրգանական-կենսաբանական քիմիայի ամբիոնի վարիչ, 1945-1956 թթ.՝ օրգանական քիմիայի ամբիոնի վարիչ, իսկ օրգանական քիմիայի և կենսաբանական քիմիայի ամբիոնների միավորվելուց հետո՝ ամբիոնի պրոֆեսոր:
1932-1935 թթ. աշխատել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի անօրգանական քիմիայի ամբիոնում և գիտահետազոտական լաբորատորիայում:
1933 թ. ընդունվել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի քիմիական ֆակուլտետի 3-րդ կուրս, որն ավարտել է 1937 թ.՝ ճարտարագետ - քիմիկ հետազոտողի մասնագիտությամբ:
1935-1946 թթ. եղել է ԽՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղի քիմիական ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող:
1937 թ. հունվարին Լենինգրադի քիմիատեխնոլոգիական ինստիտուտում (ներկայիս` Սանկտ Պետերբուրգի պետական տեխնոլոգիական ինստիտուտ) պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն՝ “Изучение реакции образования диметилгексиндиола и опыты по его расщеплению”.
1945 թ. մարտին Երևանի պետական համալսարանում պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն՝ “Исследования в области ацетиленовых - ɣ - гликолей”.
1945 թ. հունիսին Բարձրագույն որակավորման հանձնաժողովի կողմից Ա. Թ. Բաբայանը ստացել է քիմիական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան և արժանացել է պրոֆեսորի կոչման:
Ա. Թ. Բաբայանը իր գիտական գործունեության ընթացքում զբաղվել է ամինների և չորրորդային ամոնիումային միացությունների հետազոտությամբ։ Սկզբնական շրջանի աշխատանքների արդյունքը եղել է Հոֆմանի ռեակցիայի գործնական կիրառության հնարավորության հայտնաբերումը։ Ա. Թ. Բաբայանը պարզաբանել է բազմահալոգենալկիլ խումբ պարունակող չորրորդային ամոնիումային աղերի ջրահիմնային ճեղքման ռեակցիայի մեխանիզմը, տվել β, γ և α, β չհագեցած խմբեր պարունակող համապատասխան աղերի վերախմբավորման-ճեղքման ռեակցիաները, որոնք կարող են օգտագործվել կետոնների, կարբոնաթթուների էսթերների և էնամինների սինթեզի համար։ Նա հեղինակ է ավելի քան 240 գիտական աշխատության, որոնք նշանակալի ներդրում են եղել քիմիական գիտության և արդյունաբերության զարգացման գործում:
Անգնահատելի է Ա. Թ. Բաբայանի վաստակը նաև բարձր որակավորում ունեցող գիտական կադրերի՝ գիտության դոկտորների և թեկնածուների պատրաստման գործում:
1945 թ. հուլիսին ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի կողմից Ա. Թ. Բաբայանը պարգևատրվել է «Անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալով և պատվոգրով՝ 1941-1945 թթ. Հայրենական մեծ պատերազմի ընթացքում դրսևորած անմնացորդ նվիրումի համար:
1945 թ. ԽՍՀՄ Հողժողկոմ – ի կողմից պարգևատրվել է «Սոցիալիստական գյուղատնտեսության գերազանցիկ» շքանշանով:
1946-1948 թթ. եղել է Երևանի բժշկական ինստիտուտի օրգանական-կենսաբանական քիմիայի ամբիոնի պրոֆեսոր:
1946թ. Երևանի անասնաբուծական-անասնաբուժական ինստիտուտի սկզբնական կուսակցական կազմակերպության կողմից ընդունվել է ՍՄԿԿ անդամության շարքերը:
Երևանի պիոներների պալատի քիմիայի խմբակում երեխաների արտադպրոցական դաստիարակության ուղղությամբ կատարած բազմամյա հասարակական աշխատանքի համար 1947 թ. պարգևատրվել է ՀԱՄԼԿԵՄ ԿԿ պատվոգրով:
Ա. Թ. Բաբայանը եղել է 1947 թ. հիմնադրված Քաղաքական և գիտական գիտելիքների տարածման համամիութենական ընկերության (1963 թ. –ից՝ «Գիտելիք» ընկերություն) գլխավոր ղեկավար մարմնի՝ հանրապետական վարչության անդամ և այդ ընկերության մաթեմատիկայի-ֆիզիկայի-քիմիայի սեկցիայի բյուրոյի նախագահ:
1947-1951 թթ. ընտրվել է ՀԽՍՀ 2-րդ գումարման, 1951-1955 թթ.՝ 3-րդ գումարման, 1955-1959 թթ.՝ 4-րդ գումարման Գերագույն խորհրդի պատգամավոր:
1948 թ. խորհրդային կանանց դելեգացիայի կազմում մասնակցել է Կանանց միջազգային դեմոկրատական ֆեդերացիայի 2-րդ կոնգրեսի աշխատանքներին Բուդապեշտում:
Հանդիսացել է Խաղաղության պաշտպանության հանրապետական կոմիտեի անդամ, Խորհրդային կանանց կոմիտեի անդամ, Արտասահմանյան երկրների հետ բարեկամության և մշակութային կապի հայկական ընկերության նախագահության անդամ և այդ ընկերության՝ կանանց սեկցիայի նախագահ:
1949 թ. վերադարձել է ՀԽՍՀ ԳԱ քիմիայի ինստիտուտ և մինչև 1953 թ. աշխատել է գիտական գծով տնօրենի տեղակալ, այնուհետև՝ օրգանական քիմիայի սեկտորի ավագ գիտաշխատող, իսկ 1955-1957 թթ. ՝ օրգանական քիմիայի սեկտորի վարիչ:
1956թ. ընտրվել է ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ:
1957 թ., ՀԽՍՀ ԳԱ քիմիայի ինստիտուտի՝ ՀԽՍՀ ԳԱ օրգանական քիմիայի ԳՀԻ-ի վերակազմավորվելուց հետո աշխատել է որպես Ամինոմիացությունների լաբորատորիայի վարիչ։
1960 թ. պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով:
1961 թ. պարգևատրվել է Գերագույն խորհրդի պատվոգրով:
1961թ. Ա. Թ. Բաբայանին շնորհվել է ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործչի կոչում:
1962 թ. Խաղաղության խորհրդային կոմիտեի դելեգացիայի կազմում եղել է Ֆինլյանդիայում:
1963 թ. Լոնդոնում զեկուցումով հանդես է եկել Տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միության 19-րդ կոնգրեսում (Международный союз теоретической и прикладной химии, ИЮПАК (МСТПХ), International Union of Pure and Applied Chemistry, IUPAC).
1967 թ. պարգևատրվել է «Պատվո նշան» շքանշանով:
1968 թ. ընտրվել է ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս:
1970 թ., ի նշանավորումն Վ. Ի. Լենինի ծննդյան 100-ամյա տարելիցի, պարգևատրվել է «Անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալով:
1970 թ. Բարեկամության խորհրդային ընկերությունների միության (Союз советских обществ дружбы (ССОД)) դելեգացիայի կազմում եղել է Նորվեգիայում:
1972 թ. Խորհրդային Միության դելեգացիայի կազմում Շվեյցարիայում մասնակցել է ИЮПАК 2-րդ կոնգրեսին՝ ֆիզիկական և օրգանական քիմիայի գծով:
1976 թ. պարգևատրվել է Ժողովուրդների բարեկամության շքանշանով:
Եղել է ՀԽՍՀ ԳԱ քիմիական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղարի տեղակալ, ՀԽՍՀ ԳԱ քիմիական գիտությունների բաժանմունքին կից Օրգանական քիմիայի գիտխորհրդի նախագահ, Հայաստանի քիմիական ամսագրի խմբագիր:
1986 թ. օրգանական քիմիայի զարգացման և այդ բնագավառում լավագույն կադրերի պատրաստման գործում ունեցած էական ծառայությունների և ծննդյան 80-ամյակի կապակցությամբ վաստակաշատ գիտնականը արժանացել է կառավարական պարգևի:
1991 թ. Ա. Թ. Բաբայանն ազատվել է Օրգանական քիմիայի ինստիտուտի լաբորատորիայի վարիչի պաշտոնից և նշանակվել է Օրգանական քիմիայի ինստիտուտի տնօրինության խորհրդատու: