Սովետահայ բանագիտական դպրոցի ականավոր ներկայացուցիչ Արամ Տիգրանի Ղանալանյանը ծնվել է 1909 թ. փետրվարի 12-ին Ախալցխայում /Վրաստան/:

Յոթնամյա կրթությունն ստացել է հայրենի քաղաքում, ապա ուսումը շարունակել է Թիֆլիսի 72-րդ միջնակարգ աշխատանքային դպրոցում, որն ավարտել է 1925 թվականին: 1924-1926 թթ. բանաստեղծություններ է տպագրել «Կարմիր ծիլեր» ամսագրում և «Մարտակոչ» թերթի հավելված «Գրական շաբաթ»-ում` Աղանի և Արամ Արման ծածկանուններով:

1927 թ. Ա. Ղանալանյանն ընդունվում է Երևանի պետական համալսարանի պատմալեզվագրական ֆակուլտետը: Այստեղ սովորելիս նա առանձին հետաքրքրություն է ցուցաբերում հայ ժողովրդական բանահյուսության նկատմամբ և այդ առարկայի դասախոս Մանուկ Աբեղյանի ղեկավարությամբ խորամուխ լինում հայ բանագիտության մեջ: Համալսարանն ավարտելուց հետո` 1932-1943 թթ. Ա. Ղանալանյանը աշխատել է Հայաստանի կուլտուրայի պատմության, պատմության և գրականության, ապա ՍՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի հայկական մասնաճյուղի լեզվի և գրականության ինստիտուտներում` սկզբում իբրև կրտսեր, իսկ 1939 թվականից` իբրև ավագ գիտական աշխատակից:

Այդ տարիներին նա զբաղվել է բանագիտական տարբեր խնդիրների ուսումնասիրությամբ, գրի է առել «Սասնա ծռեր» ժողովրդական վեպի երկու նոր պատումներ, Մ. Աբեղյանի և Գ. Աբովի հետ միասին մասնակցել է «Սասունցի Դավիթ» հյուսվածո-համահավաք բնագիրը կազմելու աշխատանքներին, պատրաստել է «Դավիթ և Խանդութ» ու «Փոքր Մհեր» ճյուղերի բնագրերը, հրապարակել «Սասունցի Դավիթ» և «Սասունցի Դավթի» պատմիչների կյանքն ու ստեղծագործությունը» ուսումնասիրությունները, «Հայ շինականի աշխատանքի երգերը» գիրքը:

1943 թ. Ա. Ղանալանյանի նախաձեռնությամբ Հայկական ՍՍՀ ԳԱ գրականության ինստիտուտում ստեղծվում է հայ ժողովրդական բանահյուսության բաժինը, որի վարիչ է նշանակվում Ա. Ղանալանյանը և գլխավորում է այն մինչև կյանքի վերջը, շարունակում է աշխատել նույն ինստիտուտում` իբրև ավագ գիտական աշխատակից:

Արամ Ղանալանյանի գիտահետազոտական աշխատանքները հայ ժողովրդական բանահյուսության բնագավառում ընդգրկում են հետևյալ ուղղությունները` բանահյուսական նոր նյութերի հայտնաբերում և գրառում, բանահյուսական նյութերի գիտական համահավաք թեմատիկ ժողովածուների պատրաստում, բանահյուսության պատմության ու տեսության հարցերի լուսաբանում, ժողովրդական բանահուսության և գրականության փոխադարձ կապերի բացահայտում: Դեռևս ուսանողական տարիներին Մ. Աբեղյանի հանձնարարությամբ Ա. Ղանալանյանը պատրաստում է հայ ժողովրդական բանահյուսության մատենագիտություն, ապա և գրի առնում ժողովրդական բանահուսության նմուշներ /«Սասնա ծռեր» էպոսի նոր պատումներ, աշխատանքային երգեր, առածներ ու ասացվածքներ, ավանդություններ և այլն/:

Արամ Ղանալանյանը առանձնապես կարևորում է բանահյուսության չուսումնասիրված տեսակների հետազոտությունը: Այդօրինակ աշխատություններից են «Հայ շինականի աշխատանքի երգերը», «Առածանի», «Ավանդապատում» գրքերը, որոնցից յուրաքանչյուրը ներկայացնում է գիտական համահավաք թեմատիկ ժողովածու, ուր ներառված են բանահյուսական տվյալ տեսակին վերաբերող առկա բոլոր բնագիր-նյութերը / նախկինում հրապարակված և իր կողմից առաջին անգամ գրառած/` գիտականորեն խմբավորված, դասակարգված և համակողմանիորեն ուսումնասիրված: «Հայ շինականի աշխատանքի երգեր» գրքի «Ներածական» խորագրով ծավալուն ուսումնասիրության մեջ հեղինակը ժողովրդական երգերի մեջ տարբերակում է աշխատանքի երգերը` իբրև անմիջականորեն աշխատանքի, արտադրական պրոցեսների հետ կապված երգեր, որոնք ծնունդ են առել մարդու արտադրական գործունեության հետ միասին և շարունակվել են նաև հետագայում: Նրանց դերը եղել է` աշխատանքային շարժումների ռիթմականացման միջոցով թեթևացնել արտադրական պրոցեսները, տնտեսել աշխատավորների եռանդը:

Գյուղական աշխատանքի երգերի մեջ ուսումնասիրողը դասդասում է մի շարք ենթատեսակներ, որոնք իրարից տարբերվում են ներքին բովանդակությամբ, արտաքին կառուցվածքով, մեղեդու, երաժշտական ռիթմի և այն աշխատանքի համեմատությամբ, որին նրանք զուգակցվում են: Ըստ այս հատկանիշների էլ աշխատանքի երգերը նա խմբավորում է հետևյալ տեսակների մեջ. Հորովելներ /գութանի և չութի երգեր/, սերմնացանի երգ-աղոթքներ, տափանի, հնձի երգեր, սայլի / սայլվորի / երգեր, քաղհանի, չանաքի երգեր, կալի, կովկիթի, խնոցու, սանդերքի, գզրոցի և այլ երգեր: «Ներածականում» քննվում են աշխատանքի երգերի մեղեդու և ռիթմի հարցերը, բովանդակության սոցիալական և մյուս մոտիվները, հայ շինականի աշխատանքի երգերի գրական տեսակները կամ մշակումները և այլն:

Գրքի երկրորդ մասը կազմում են աշխատանքի երգերի բնագրերը` քաղված բանահյուսական ժողովածուներից, պարբերական մամուլի Էջերից և գիտնականի`1929-1935 թթ. ընթացքում գրի առած նմուշներից, որոնք դասավորված են ըստ իր իսկ կողմից բացահայտված ենթատեսակների:

Հայ շինականի աշխատանքի երգերն առաջին անգամ էին ի մի հավաքվում, առավել ևս` առաջին անգամ ամբողջական, բազմակողմանի և խոր հետազոտության նյութ դառնում: Գիրքը դեռևս ձեռագիր վիճակում, 1935 թ., արժանացել է Մելքոնյան ֆոնդի մրցանակին: Ա. Ղանալանյանի պատրաստած բանահյուսական նյութերի գիտական համահավաք թեմատիկ ժողովածուներից երկրորդը 1951 թ. լույս ընծայած «Հայկական առածանին» է, որ բովանդակում է հայկական առածների ու ասացվածքների հնարավոր ամբողջությունը` գիտականորեն դասդասված ու խմբավորված, և նրանց ամենամանրակրկիտ, բազմակողմանի խոր ուսումնասիրությունը, ուր վերլուծվում են հայ ժողովրդական առածների բովանդակությունն ու արվեստը: Առածներն ու ասացվածքները ժողովրդական բանահյուսության ամենատարածված ստեղծագործություններն են, գործ են ածվում ամեն առիթով ու ամեն ժամանակ, և դրա պատճառն այն է, որ անմիջական պատասխան են տալիս ժողովրդին հուզող բոլոր հարցերին: Դրանք, գիտնականի բնորոշմամբ` «պատկերավոր ու սեղմ ասույթներ են սոցիալական կյանքի, մարդկային բարքի և ժողովրդական կենցաղի ամենաբազմազան երևույթների վերաբերյալ»: Լինելով վիպական ժանրին պատկանող ստեղծագործություններ` «ի տարբերություն նույն վիպական ժանրի մյուս ստեղծագործությունների, որոնց մեջ կյանքի երևույթներն ու հարաբերությունները պատկերվում են ավելի կամ նվազ ծավալուն սյուժեի միջոցով, առածների ու ասացվածքների մեջ այդ արվում է չափազանց սեղմ բանաձև-ընդհանրացումներով»: Հետազոտողը բացահայտում է նաև առածների ու ասացվածքների տարբերությունը: Եթե առաջինները այլաբանական ստեղծագործություններ են, որոնց բուն միտքն արտահայտված է անուղղակի կերպով, ապա երկրորդները իրականությունը վեր են հանում ուղղակի ձևով: Առածների ու ասացվածքների այս բնութագիրը առաջին անգամ հայ գրականության մեջ տվել է Արամ Ղանալանյանը:

Առածներն ու ասացվածքները հորինվել ու պահպանվել են ժողովրդի գոյության ողջ ընթացքում: Դժվար, երբեմն էլ անհնարին է որոշել, թե որ առածը կամ ասացվածքը երբ է ստեղծվել, քանի որ դրանք «ընդհանրապես իբրև բանավոր ստեղծագործություններ, տեղեկանք չունեն իրենց հորինման ժամանակի վերաբերյալ», մանավանդ որ «այլաբանական հորինվածքներ են, սյուժե չունեն և արտահայտված են ծայրաստիճան սեղմ ձևի մեջ: Առածների ստեղծման ժամանակը որոշելու համար անհրաժեշտ է ճեղքել նրանց այլաբանական կեղևը, թափանցել նրանց բովանդակության խորքը, նկատի առնել վերջինիս մեջ եղած համապատասխան ուղղակի և անուղղակի տվյալներն ու ակնարկները»: Եվ ահա, Արամ Ղանալանյանին հաջողվել է իսկապես ճեղքել այդ այլաբանական կեղևը, թափանցել բազմաթիվ առածների ու ասացվածքների բովանդակության խորքը, որոշել նրանց հորինման ժամանակը, ցույց տալ հայ ժողովրդի քաղաքական կյանքի, հոգեկան նկարագրի և միջավայրի արտացոլումը առածների մեջ, ջոկել ինքնուրույն, ընդհանուր և փոխառյալ առածները, պարզաբանել նրանց լեզվի ու արվեստի հարցերը:

Գրքի երկրորդ բաժինը առածների ու ասացվածքների ժողովածուն է, որի նյութերը առնված են ազգագրական, գրական և այլ կարգի պարբերականներից, հայ գրողների երկերից, բանահյուսական ու ազգագրական տպագիր ու ձեռագիր ժողովածուներից և հեղինակի գրառումներից: Արամ Ղանալանյանը մշակել է ժողովածուի մեջ առածների ու ասացվածքների դասավորման ուրույն եղանակ: Սովորաբար նման ժողովածուներում նյութը դասավորվել է այբբենական կարգով: Այս դեպքում իրար հաջորդում են թե իմաստով և թե ընդհանրապես իրարից բոլորովին տարբեր առածներ և, ընդհակառակը, իրարից հեռացվում են այնպիսիք, որոնք սիզբնատառով տարբեր լինելով, իմաստով նույնական են: Այբբենական մեթոդը, այսպիսով, դժվար օգտագործելի է դարձնում ժողովածուի նյութը: Եթե հայտնի չէ փնտրվող իմաստի առածի սկզբնատառը, ապա այն գտնելու համար պետք է նայել գրեթե ողջ ժողովածուն: Այս մեթոդի մյուս թերությունն այն է, որ միևնույն առածի` տարբեր տառերով սկսվող նմանակներն ու փոփոխակները ցրվում են ժողովածուի տարբեր մասերում, դժվարացնելով նրանց կրած զարգացումն ու փոփոխությունները դիտելը: Ղանալանյանը մերժել է նաև առածների դասավորման առարկայական-անվանական եղանակը, որ տարածված է եղել եվրոպական մի շարք երկրներում: Այս եղանակի հիմնական թերությունը միևնույն թեմային վերաբերող առածների ցրումն է տարբեր տեղերում և տարբեր անունների տակ, ինչպես և սոցիալական մոտեցման բացակայությունը:

Հրաժարվելով այբբենական ու առարկայական եղանակներից, իր գրքում Ա. Ղանալանյանը առածներն ու ասացվածքները դասակարգել է իր իսկ մշակած մեթոդով` ըստ նրանց հիմնական իմաստի և սոցիալական բովանդակության, ինչը լավագույնս իրականացված է «Հայկական առածանի» գրքում:

1960 թ. «Հայկական առածանին» հրատարակվեց երկրորդ անգամ` «Առածանի» խորագրով: Այստեղ կատարված է ժողովածուի բաժինների վերադասավորում և ավելացված է մի ամբողջ բաժին` «Լրացում» վերնագրով, որ պարունակում է շուրջ 600 նոր առած-ասացվածք: «Առածանին» ի տարբերություն նախորդ հրատարակության, ունի մանրամասն առարկայական ցանկ, իմաստային-թեմատիկ ու անվանական ուղեցույց ցանկեր, որտեղ վերծանված ու բացահայտված են բոլոր առածների այլաբանական նշանակությունները: Այդ ցանկերը հեշտացնում են համապատասխան առածների ու ասացվածքների որոնումն ու օգտագործումը:

Թեմատիկ երրորդ ժողովածուն` «Ավանդապատումը», բովանդակում է ավելի քան 900 ավանդություն` 400 տարբերակով, որ տասնամյակների ընթացքում քաղվել են հարյուրավոր տպագիր ու ձեռագիր զանազան աղբյուրներից` միջնադարյան մատենագիրների երկերից, ազգագրական, բանահյուսական ժողովածուներից, հնախոսական, տեղագրական և ուղեգրական աշխատություններից: Ամբողջ նյութը տեղադրված է 2 բաժնում` ստուգաբանական-բացատրական ավանդություններ / 11 ենթաբաժիններով/, և վարքագրական ավանդազրույցներ / 4 ենթաբաժիններով/: Բնագրին նախորդում է ընդարձակ «Ուսումնասիրությունը», ուր հեղինակը տարբերազատելով ավանդությունները բանարվեստի մյուս տեսակներից, բնորոշում է դրանք որպես բանավոր արձակի փոքր ծավալի ստեղծագործություններ, որոնց մեջ արտացոլված են երկրի բնաշխարհի բնորոշ առանձնահատկությունները` սերտորեն կապված ու զուգորդված ժողովրդական հավատալիքների, ժողովրդի կենցաղի, նրա սոցիալ-տնտեսական, աշխատանքային, հասարակական, քաղաքական, մշակութային կյանքի երևույթների ու հասկացությունների հետ: Ուսումնասիրության մեջ հանգամանորեն պարզաբանվում են ավանդությունների տեսակները, ժանրային առանձնահատկությունները, նրանց պատմական ու ճանաչողական, ինչպես և գաղափարական ու գեղարվեստական արժեքը, ապա մանրամասն ու համակողմանիորեն քննարկվում են հայոց ազգային ավանդությունները:

Արամ Ղանալանյանին զբաղեցրել են բանագիտական ուրիշ խնդիրներ ևս: Նրա ուշադրության կենտրոնում է եղել հայ ժողովրդական էպոսը` «Սասունցի Դավիթը»: Բացի էպոսի նոր պատումներ գրի առնելուց, նա զբաղվել է նաև էպոսի ուսումնասիրությամբ և հրատարակել է «Սասունցի Դավիթը» և «Սասունցի Դավթի» պատմիչների կյանքն ու ստեղծագործությունը» աշխատությունները: Նրա մի շարք աշխատություններ նվիրված են բանագիտության տեսության և պատմության հարցերին, ինչպես` «Ժողովրդական բանահյուսության մի քանի հարցեր», «Գարեգին Սրվանձտյան», «Մանուկ Աբեղյանի կյանքն ու գործունեությունը» և այլն:

Գիտահետազոտական աշխատանքներին զուգընթաց Արամ Ղանալանյանը երկար տարիներ զբաղվել է նաև գիտամանկավարժական գործունեությամբ: 1934-1951 թթ. նա Երևանի Խ. Աբովյանի անվան և հեռակա մանկավարժական ինստիտուտներում, Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետում կարդացել է հայ ժողովրդական բանահյուսություն առարկան` վայելելով իր սաների սերն ու համակրանքը: Ստեղծելով հայ բանագիտության մշակված դասընթաց` նա 1945-1946 թթ. հրատարակել է այդ դասընթացի 4 պրակներ / բուհական ձեռնարկի իրավունքով/: Բանագետների 60-ական թվականների սերնդի ներկայացուցիչները մեծ մասամբ եղել են Արամ Ղանալանյանի ուսանողներն ու ասպիրանտները, գիտությունների թեկնածուի ու դոկտորի գիտական աստիճաններ են ստացել նրա ղեկավարությամբ: 1965-1983 թթ. Արամ Ղանալանյանը ՀՍՍՀ ԳԱ «Պատմաբանասիրական հանդեսի» գլխավոր խմբագրի տեղակալն է եղել` մեծ սիրով ու նվիրածությամբ կատարելով իր պարտականությունները, խորհուրդներով օգնելով երիտասարդ մասնագետներին:

Հայագիտության երախտավորը, գիտության նվիրյալը միաժամանակ ազնիվ ու անաչառ քաղաքացու կերպար էր: