ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս, բյուզանդագետ, արևելագետ, պատմաբան, հայագետ և թարգմանիչ Հրաչ Միքայելի Բարթիկյանը չափազանց մեծ ներդրում ունի գիտության մեջ։ Նրա կյանքի ընթացքի բոլոր շրջափուլերը նախանշված են եղել հայրենական գիտության ծաղկմանը նպաստելու, միջազգային գիտությանը համաքայլ ընթանալու իրողությամբ։

Ակադեմիկոս Բարթիկյանը ծնվել է Աթենքում (Հունաստան) 1927 թվականի հուլիսի 7-ին, բանասեր-հրապարակախոս Միքայել Բարթիկյանի ընտանիքում։

Նախնական կրթությունն ստացել է Աթենքի հայկական ու հունական դպրոցներում։ 1945 թ. ավարտել է Աթենքի հունական գիմնազիան։ 1946 թվականին Բարթիկյան ընտանիքը ներգաղթել է Սովետական Հայաստան։

Հ. Մ. Բարթիկյանը 1953 թվականին ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետը՝ գերազանցության դիպլոմով։ Լենինգրադի Արևելագիտության ինստիտուտի ասպիրանտուրայում նրա գիտական ղեկավարն է եղել ակադեմիկոս Հովսեփ Օրբելին։

Հրաչ Բարթիկյանի գիտական ուսումնասիրությունները մնայուն արժեք են ինչպես համաշխարհային բյուզանդագիտության, այնպես էլ հայագիտության համար։ Նրա հետազոտությունների ծանրակշիռ մասը նվիրված է հայ-բյուզանդական հարաբերությունների պատմությանը, որը, Բարթիկյանի դիտարկմամբ, հայոց պատմության կարևորագույն ճյուղերից է։ Նա մանրազնին քննել է այդ հարաբերությունների թե՛ քաղաքական, թե՛ տնտեսական և թե՛ հոգևոր-եկեղեցական ասպեկտներին առնչվող հիմնահարցերը։ Դրանք տասնյակների հասնող գիտական թեմաներ, գիտության տարբեր ուղղություններ են։

Հ.Մ. Բարթիկյանի վաղ շրջանի ուսումնասիրությունները նվիրված են պավլիկյան շարժմանը։ Պավլիկյաններին վերաբերող հայ և օտարալեզու աղբյուրների համադիր քննությունը հնարավորություն է տվել նրան հեղինակելու շարժմանը վերաբերող ուսումնասիրությունների մի ամբողջ շարք, որտեղ ներկայացվել են պավլիկյաններին առնչվող բազում հիմնահարցեր։

Ակադեմիկոսի գիտական գործունեության մեջ Բագրատունյաց և հետբագրատունյաց դարաշրջանների Հայաստանի ու Բյուզանդիայի բազմաբնույթ կապերի մանրազնին քննությունն առանձնահատուկ տեղ է գրավում։ Հատկապես կարևոր են Հայաստանի նկատմամբ Բյուզանդիայի վարած քաղաքականությանն առնչվող ակադեմիկոսի ուսումնասիրությունները, որտեղ անկողմնակալ գնահատված են այդ քաղաքականության թե՛ դրական և թե՛ բացասական կողմերը։

Հ.Մ. Բարթիկյանի ուսումնասիրություններում կարևոր տեղ է գրավում Կիլիկյան Հայաստանի և Բյուզանդիայի փոխհարաբերությունների հետազոտումը։

Մեծ է Հ. Բարթիկյանի վաստակը վիմագիր արձանագրությունների ու կնիքների ուսումնասիրության բնագավառում։ Այդ հարցում կարևորվում է նրա՝ հին հունարենին կատարելապես տիրապետելը։ Ի դեպ, առաջինը Հրաչ Բարթիկյանն է ընթերցել Գառնիի բաղնիքի հունարեն հայտնի արձանագրությունը։

Վերջին տարիներին նա կրկին նպատակադրվեց և իրականացրեց հունարեն աղբյուրների թարգմանության գործը՝ հայագիտությունը հարստացնելով Կեսարիայի մետրոպոլիտ Պարթենիոս Աթենացու՝ Երուսաղեմի Սուրբ վայրերի պատկանելության շուրջ հայ և հունադավան եկեղեցիների տարաձայնություններին վերաբերող «Պատմություն հայոց և հունաց տարաձայնության» (2008 թ.), Միքայել Ատտալիատեսի «Պատմական ավանդույթ և քաղաքական իրապաշտություն. Հունական քաղաքականությունը Հայկական հարցի վերաբերյալ 1876-1996 թթ.» արժեքավոր աշխատությունների հայերեն թարգմանությունները՝ մանրամասն ու կարևոր ծանոթագրություններով։

Պարթենիոս Աթենացու երկը, գիտականից զատ, հայոց համար մասնավորապես, Երուսաղեմի Սրբոց Հակոբյանց վանքի ենթակայությանն առնչվող հայ և հույն համայնքների երկարատև տարաձայնությունների հարթեցման առումով, ունեցավ ծանրակշիռ նշանակություն։

Ակադեմիկոս Բարթիկյանն ավարտել էր նաև «Հայերը Բյուզանդիայում» կոթողային աշխատության շարադրանքը, որը դեռևս անտիպ է։ Շուրջ 150 գիտական հոդվածներից բացի, հրատարակել է 17 գիրք։ «Օտար աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին. Բյուզանդական աղբյուրներ» մատենաշարով հրատարակվել է մի շարք հեղինակների աշխատությունների հայերեն թարգմանությունները՝ գիտական քննությամբ և ծանոթագրություններով։ Այդ հեղինակների շարքում՝ Պրոկոպիոս Կեսարացի, Կոնստանդին Ծիրանածին, Հովհաննես Սկիլիցես, Թեոփանես Խոստովանող, Թեոփանեսի շարունակող (1970-1990 թթ.)։

ՀՍՍՀ ԳԱ «Գրական հուշարձաններ» մատենաշարով հայերեն հրատարակվել է «Դիգենիս Ակրիտաս» էպոսը (1978 թ.), Մատթեոս Ուռհայեցու «Ժամանակագրության» աշխարհաբար թարգմանությունը (1973 թ.), Պրոկոպիոս Կեսարացու «Գաղտնի պատմությունը» (1987), «Հունական արխիվային փաստաթղթեր հայ-հունական հարաբերությունների մասին Առաջին Հանրապետության շրջանում (1918-1920 թթ.)» աշխատությունը (1998 թ.)։

«Հայ-բյուզանդական հետազոտություններ» հոդվածների երկհատոր ժողովածուի համար 2004 թ. Հրաչ Բարթիկյանն արժանացել է ՀՀ Նախագահի մրցանակի։ 2006 թվականին հրատարակվեց ժողովածուի 3-րդ հատորը։ Հունարենով հրատարակվել է «Բյուզանդիան հայկական աղբյուրներում» (1981 թ.), «Բյուզանդիա և Հայաստան» (1991 թ.), «Խավրասների բյուզանդական ազնվականական ընտանիքը» (1993 թ.) գրքերը։

Ակադեմիկոս Հրաչ Բարթիկյանը «Հայոց պատմության» ակադեմիական նոր բազմահատորյակի խմբագրական խորհրդի անդամ էր, երկրորդ հատորի պատասխանատու խմբագիրը։

Քաղաքացու և գիտնականի բարոյական բարձր նկարագրի տեր, ուղղամիտ ու սկզբունքային մարդ էր ակադեմիկոս Հրաչ Միքայելի Բարթիկյանը, ում համար Հայրենիքը բարձրագույն արժեք է եղել, ապրել է Հայրենիքին բաժին հասած հոգսերով, ուրախացել Հայրենիքի ամրապնդմամբ ու հաջողություններով։

Մեծ Մարդն ու Քաղաքացին՝ ակադեմիկոս Հրաչ Միքայելի Բարթիկյանը, պարգևատրվել է Պատվո նշան շքանշանով, ՀՀ ԳԱԱ Մեսրոպ Մաշտոցի անվան մրցանակով, Սալոնիկի (Հունաստան) համալսարանի Արիստոտելի անվան մեդալով։

ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Հրաչ Միքայելի Բարթիկյանը իր մահկանացում կնքեց 2011 թ. Երևանում։