Մեր երկրի նշանավոր գիտնական - ագրոքիմիկոսներից և Հայաստանում ագրոքիմիայի հիմնադիրներից մեկը, հանրապետությունում արդյունաբերական հիդրոպոնիկայի տեսության զարգացման ու գործնական կիրառման նախաձեռնողը։ Հայկական ՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս, գիտության վաստակավոր գործիչ, գյուղատնտեսական գիտությունների դոկտոր պրոֆեսոր Գագիկ Ստեփանի Դավթյանը ծնվել է 1909 թ.նոյեմբերի 20-ին Դիլիջանում, ուսուցչի ընտանիքում: Հայաստանում խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո նա առաջիններից է ընդունվում Դիլիջանի գավառի պիոներական կազմակերպության մեջ և ակտիվորեն աշխատում որպես ջոկատավար ու հրահանգիչ: 1923 թ. եղել է Հայաստանի պիոներների առաջին համագումարի պատգամավոր, 14 տարեկանում ընդունվել է կոմերիտմիության շարքերը:

1926 թ. Դիլիջանի երկրորդ աստիճանի դպրոցն ավարտելուց հետո Գ.Ս. Դավթյանը կոմերիտմիության գավառային կոմիտեի կողմից գործուղվում է Երևանի պետական համալսարանում սովորելու: Երկրորդ կուրսից նա մասնակցում է պարարտացման կոլեկտիվ փորձերին, իսկ 1929 թվականից աշխատում է պրոֆեսոր Պ.Բ. Քալանթարյանի ղեկավարած ագրոքիմիայի ամբիոնում որպես լաբորանտ:

1930 թ., հաջողությամբ ավարտելով համալսարանը, Գ.Ս. Դավթյանը գործուղվում է Պարարտանյութերի և ագրոհողագիտության համամիութենական ինստիտուտի Լենինգրադի բաժանմունքի ասպիրանտուրան: Այնտեղ սովորելու տարիներին նա մասնակցում է Անդրկովկասի բամբակացան շրջանների հողերի քիմիացման համամիութենական արշավախմբի աշխատանքներին: Այդ տարիներին նա մշակում է կենդանի բույսերում նիտրատների որոշման մեթոդ և գրում “Հանքային պարարտանյութերի արդյունավետությունը Հայկական ՍՍՀ և Նախիջևանի ԱՍՍՀ բամբակացան շրջաններում” աշխատանքը, որը հանքային պարարտանյութերի մասին առաջին հանրամատչելի գրքույկն էր հայերեն լեզվով:

Այդ շրջանում Գ.Ս.Դավթյանը մեծ ուշադրություն է դարձնում Հայաստանում երկրագործության քիմիացման պրոպոգանդային: 30-ական թթ.սկզբներին լույս են տեսնում նշված պրոբլեմին նվիրված նրա “Հողի քիմիական պարարտացումը”, “Կալցիում ցիանամիդ” գրքերը և մի շարք հոդվածներ:

1933 թ. ասպիրանտուրան ավարտելուց հետո Գ.Ս.Դավթյանը վերադառնում է Հայաստան,

որտեղ գործուն մասնակցություն է ունենում Պարարտանյութերի և ագրոհողագիտության համամիութենական ինստիտուտի հայկական մասնաճյուղի` քիմիացման կայանի կազմակերպմանը: Նրա անմիջական ղեկավարությամբ առաջին անգամ հետազոտություններ են ծավալվում Հայաստանի հողային ծածկույթի ագրոքիմիական բնութագրման ուղղությամբ:

1936 թ. Գ.Ս. Դավթյանը գործուղվում է ՍՍՀՄ ԳԱ Դոկուչաևի անվան հողագիտության ինստիտուտի ագրոքիմիայի լաբորատորիա որպես դոկտորանտ: Երիտասարդ գիտնականի վրա մեծ ազդեցություն է ունենում Լենինգրադի և Մոսկվայի գիտական կոլեկտիվներում այնպիսի ականավոր հողագետների և ագրոքիմիկոսների հետ աշխատելը, իչպիսիք էին Ս.Պ.Կրավկովը, Ա.Գ. Կիրսանովը, Դ.Ն.Պրյանիշնիկովը, Բ.Բ.Պոլինովը, Ի.Վ. Տյուրինը, Լ.Ի.Պրասոլովը, Ա.Վ. Սոկոլովը և շատ ուրիշներ: Դոկուչաևի անվան ինստիտուտում Գ.Ս. Դավթյանը հետազոտություններ է կատարում Հայաստանի հողերի ֆոսֆորային ռեժիմի վերաբերյալ: Նա վերամշակում է ու կատարելագործում ֆոսֆորական միացությունների ձևերի որոշման մի շարք մեթոդներ և առաջարկում նորերը: Գ.Ս.Դավթյանի դոկտորական դիսերտացիայի մասին տված կարծիքում պրոֆեսոր Ա.Գ.Կիրսանովը գրում է. “Նա առաջինը ՍՍՀՄ-ում բույսերին մատչելի ֆոսֆորի սովորական որոշումների փոխարեն հարց դրեց հողի ֆոսֆոր պարունակող միացությունների հիմնական խմբերի անջատման մասին”: Այդ հետազոտություններն ամփոփվեցին դոկտորական ատենախոսությունում, որը Գ.Ս. Դավթյանը հաջողությամբ պաշտպանեց 1940 թ.դեկտեմբերին` ՍՍՀՄ ԳԱ Դոկուչաևի անվան հողագիտության ինստիտուտի գիտական խորհրդում: Հետազոտությունների հիմնական արդյունքները շարադրված են “Հայաստանի հողերի Ֆոսֆորական ռեժիմը” ֆունդամենտալ մենագրության մեջ: 1941 թ. ՍՍՀՄ ԳԱ նախագահության որոշմամբ Գ.Ս. Դավթյանը գործուղվում է ՍՍՀՄ ԳԱ Հայկական մասնաճյուղ, որտեղ կենսաբանության ինստիտուտին կից ստեղծում է հողի բերրիության լաբորատորիա: Այստեղ, Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին, նա կատարում է գործնական նշանակություն ունեցող մի շարք կարևոր աշխատանքներ:

1943 թ. Գ.Ս. Դավթյանն ընդունվում է ՍՄԿԿ շարքերը: 1947 թ. նա ընտրվում է Հայկական ՍՍՀ ԳԱ թղթակից – անդամ, իսկ 1950 թթ.` Հայկական ՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս: 1950-1955 թթ. Գ.Ս. Դավթյանը եղել է Հայկական ՍՍՀ ԳԱ գյուղատնտեսական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս –քարտուղարի տեղակալ , այնուհետև` նույն բաժանմունքի ակադեմիկոս –քարտուղար, 1955-1978 թթ.`ՀՍՍՀ ԳԱ նախագահության անդամ, իսկ 1967-1971 թթ.՝ ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս-քարտուղար: 1947 թ. պրոֆեսոր Գ.Ս. Դավթյանի նախաձեռնությամբ և ակադեմիկոս Դ.Ն. Պրյանիշնիկովի աջակցությամբ Հայկական ՍՍՀ գիտությունների ակադեմիայում ստեղծվում է ագրոքիմիայի լաբորատորիա, որը գիտական և գիտաարտադրական լայն գուծունեություն է ծավալում Հայաստանում պարարտանյութերի արդյունավետության ուսումնասիրության և կադրերի պասրաստման ուղղությամբ: 1966 թ.այդ լաբորատորիայի հիման վրա ստեղծվում է Հայկական ՍՍՀ ԳԱ ագրոքիմիական պրոբլեմների և հիդրոպոնիկայի ինստիտուտը: Գ.Ս. Դավթյանը 1947 թ. մինչև իր կյանքի վերջը այդ գիտական օջախի անփոփոխ ղեկավարն էր, և ինստիտուտի աշխատակիցների մեծ մասը նրա աշակերտներն են: Դեռևս ագրոքիմիայի լաբորատորիայում Գ.Ս. Դավթյանը իր աշխատակիցների հետ միասին մեծ ավանդ է ներդնում Հայաստանում երկրագործության քիմիացման հարցերի մշակման գործում: 50-ական թթ. լաբորատորիայի գործունեությունը բնութագրվում է Հայաստանի հողերի ուսումնասիրության և ռացիոնալ պարարտացման միջոցով նրանց բերրիության բարձրացման գիտական հիմունքների մշակմամբ: Ուսումնասիրվում են Հայաստանի լեռնային շրջաններում հացահատիկային կուլտուրաների, առվույտի, բամբակի և ծխախոտի պարարտացման հարցերը, առաջարկվում է չհերկված առվույտադաշտում աշնանացան ցորենի աճեցման նոր եղանակ: Գ.Ս. Դավթյանի ղեկավարությամբ կատարվում են Հայաստանի գլխավոր հողատիպերի ագրոքիմիական հատկությունների սիստեմատիկ հետազոտություններ: Հողերի ագրոքիմիական բնութագրման պրոբլեմի նկատմամբ ցուցաբերելով բազմակողմանի մոտեցում, նա ծրագրի մեջ ընդգրկում է նաև հողերի ջրաֆիզիկական հատկությունների, օքսիդացնող –վերականգնող պոտենցիալի, միկրոբիոլոգիական և ֆերմենտատիվ ակտիվության հետազուտություններ: Դրանց արդյունքները ամփոփված են “Հայկական ՍՍՀ հողերի ագրոքիմիական բնութագիրը” գրքում, որը մտել է ՍՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի հրատարակած “ՍՍՀՄ հողերի ագրոքիմիական բնութագիրը” մատենաշարի մեջ: Գ.Ս. Դավթյանը մեծ ուշադրություն է նվիրել ագրոքիմիական հետազոտությունների մեթոդիկայի կատարելագործմանը: Նա հեղինակ է կենդանի բույսերում նիտրատների, հողի օրգանական ֆոսֆորի որոշման, հողային ֆոսֆատների հիմնական խմբերի բաժանման, հողածածկույթի ագրոքիմիական բնութագրման կոմպլեքսային ուսումնասիրության և այլ մեթոդների:

50-ական թթ. երկրորդ կեսին գյուղմինիստրության սիստեմում ագրոքիմիական ճյուղային հիմնարկների ցանցի զարգացման և երկրագործության պրակտիկայում քիմիական պարարտանյութերի մասսայական կիրառման կապակցությամբ Գ.Ս. Դավթյանի գլխավորած լաբորատորիան փոքրինչ փոխելով հիմնական ուղղությունը, անցնում է ագրոքիմիայի ավելի ընդհանուր պրոբլեմների ուսումնասիրության: Գ.Ս. Դավթյանի նախաձեռնությամբ ընտրվում են երկու հիմնական պրոբլեմներ, որոնք և հետագայում որոշում են Հայկական ՍՍՀ ԳԱ ագրոքիմիական պրոբլեմների և հիդրոպոնիկայի նոր և իր տեսակի մեջ միակ ինստիտուտի գիտական ուղղությունը: Առաջին պրոբլեմը բնության մեջ նյութերի շրջանառության և հաշվեկշռի ուսումնասիրությունն է, որի համար հիմք են ծառայել Դ.Ն. Պրյանիշնիկովի և Բ.Բ.Պոլինովի գաղափարները: Այդ բազմամյա հետազոտությունները ի հայտ են բերել սննդատարրերի շրջանառության և հաշվեկշռի հիմնական օրինաչափությունները` հող-բույս-պարարտանյութ-մթնոլորտային տեղումներ-ոռոգելի ջրեր համակարգում: Երկրորդ պրոբլեմը` առանց հողի, արդյունաբերական եղանակով բույսերի արտադրությունն է:

“Եթե ագրոքիմիայի և հողի բերրիության բնագավառում ակադեմիկոս Գ.Ս. Դավթյանը համարվում է Դ.Ն.Պրյանիշնիկովի գործի ամենափայլուն շարունակողներից մեկը, ապա բույսերի հիդրոպոնիկական աճեցման նոր բնագավառում նրան կարելի է համարել անհող բուսաբուծության հիմնադիրներից մեկը” – գրել է ակադեմիկոս Մ.Ք. Չայլախյանը: Այդ հետազոտությունները, որոնք Գ.Ս. Դավթյանը սկսել է 1956 թ., այժմ լայն ճանաչում են գտել ոչ միայն ՍՍՀՄ-ում, այլև արտասահմանում: Գ.Ս. Դավթյանի ղեկավարությամբ մեծ աշխատանք է կատարվել անհող բույսերի ֆիզիոլոգիաագրոքիմիական և բիոքիմիական առանձնահատկությունների ուսումնասիրման բնագավառում: Այդ ուսումնասիրությունները ոչ միայն բացահայտել են բույսերի արդյունավետության բազմակի ավելացման գործոնները, այլև հիմք են ծառայել մշակելու մի շարք բույսերի արդյունաբերական եղանակով արտադրության տեխնոլոգիա: Ինստիտուտում, հայրենական և արտասահմանյան պրակտիկայում առաջին անգամ բացօթյա հիդրոպոնիկայի պայմաններում կատարվել են վարդաբույր խորդենու ֆիզիոլոգիաագրոքիմիական և բիոքիմիական առանձնահատկությունների բազմամյա հետազոտություններ, որոնց հիմնական արդյունքները ամփոփվել են “Վարդաբույր խորդենու անհող արտադրությունը” գրքում: Ստացված արդյունքների հիման վրա մշակվել է վարդաբույր խորդենու անհող արտադրության բիոտեխնոլոգիան, որը հիմք է ծառայել ստեղծելու այդ թանկարժեք եթերայուղատու բույսի հիդրոպոնիկական արտադրության և անթափոն վերամշակման արդյունաբերական համալիր: Այդ առաջարկի արտադրական փորձարկման համար 1971 թ. Հայկական ՍՍՀ մինիստրների խորհուրդը որոշում ընդունեց հանրապետությունում (Էջմիածնի շրջանում) կառուցելու 1,5 հեկտար բացօթյա հիդրոպոնիկական տեղակայանք, որը և շահագործման հանձնվեց 1976 թ.: Ինստիտուտի մի շարք այլ առաջարկներ, ինչպես թարմ վիտամինային կանաչ կերի, միաբջիջ կանաչ ջրիմուռ քլորելայի, թանկարժեք եթերայուղատու, ներկատու և դեղատու բույսերի անհող արտադրությունը նույնպես երաշխավորվել են հանրապետության ժողովրդական տնտեսության մեջ ներդնելու համար: Բազմամյա փորձերի արդյունքների հիման վրա Գ.Ս. Դավթյանը ի մի է բերել բացօթյա հիդրոպոնիկայի պայմաններում բույսերի արդյունավետության բարձրացման գործոնները, որոնցից հիմնականներն են բույսերի ջրով, օդով և սննդատարրերով առատ, մշտական և միաժամանակյա ապահովումը, բույսերին մատչելի ձևով սննդատարրերի մատակարարումը, արմատների թթվածնային ռեժիմի բարելավումը, արմատային սննդառության և ֆոտոսինթեզի ակտիվացումը, հիդրոպոնիկ բույսերի տերևի պիգմենտային ապարատի որոշ փոփոխությունները և ա յլն:

<Վերջին տարիներին Գ.Ս. Դավթյանը մշակեց բույսերի անհող արտադրության եղանակների նոր դասակարգում, որը հաշվի է առնում բույսերի արտադրության գործոնների ղեկավարման աստիճանը, արհեստական սուբստրատի բնույթը, սննդալուծույթի մատակարարման և նրա թարմացման եղանակը: Հեղինակը առանձնացնում է բույսերի անհող արտադրության երեք եղանակ. 1. Բացօթյա հիդրոպոնիկա. հողը փոխարինված է արհեստական սուբստրատով, բույսերի սննդառությունը կատարվում է միջավայրի բնակլիմայական պայմաններում:

2. Ջերմատնային հիդրոպոնիկա. հողը փոխարինված է արհեստական սուբստրատով, բույսերը պաշտպանված են կլիմայական պայմանների ուղղակի ազդեցությունից, կարգավորվում է սննդառությունը, ջերմաստիճանը, խոնավությունը, լուսավորությունը, երբեմն նաև, օդում ածխաթթվի պարունակությունը: 3. Ֆիտոտրոնային հիդրոպոնիկա. արհեստականորեն ղեկավարվում են բույսերի աճի և զարգացման բոլոր պայմանները:

Գ.Ս. Դավթյանը տարբերում է արդյունաբերական բուսաբուծության զարգացման երեք աստիճան: Որքան բարձր է այդ աստիճանը, այնքան բույսերի աճի և արդյունավետության ավելի շատ գործոններ են ենթարկվում ղեկավարման: Դա, ինչպես նշում է Գ.Ս. Դավթյանը, հնարավորություն է ընձեռում կլիմայական պայմաններից ու տնտեսական նպատակահարմարությունից ելնելով, տարբեր հարաբերակցությամբ օգտագործել բոլոր աստիճանները (ինչպես նաև զարգացող ավանդական երկրագործությունը): Գ.Ս. Դավթյանի աշխատանքները նշվել են ՍՍՀՄ և Հայկական ՍՍՀ ժողտնտեսության նվաճումների ցուցահանդեսների մեդալներով: Նրա գիտական ծառայությունների բարձր գնահատականը հանդիսացավ 1977 թ. ՍՍՀՄ ԳԱ Դ.Ն. Պրյանիշնիկովի անվան ոսկե մեդալով պարգևատրվելը` Հայաստանի հողերի ագրոքիմիական ուսումնասիրության և անհող, արդյունաբերական բուսաբուծության տեսության ու պրակտիկայի ստեղծման համար: Գ.Ս. Դավթյանը մասնակցել է ագրոքիմիայի, հողագիտության, բուսաբանության, անհող բուսաբուծության, եթերայուղատու և դեղատու բույսերի ուսումնասիրության խնդիրներին նվիրված միջազգային բազմաթիվ կոնգրեսների ու սիմպոզիումների ՍՍՀՄ-ում, Ֆրանսիայում և այլուր: Նա ընտրվել է Հողագետների միջազգային ընկերության, Արդյունաբերական բուսաբուծութանն աջակցող ընկերության (Ավստրիա), Բույսերի անհող աճեցման միջազգային ընկերության (Հոլանդիա ) և մի շարք գիտական խորհուրդների անդամ: Նա ՍՍՀՄ ԳԱ “Ագրոքիմիա” ամսագրի հիմնադրման օրից եղել է նրա խմբագրական կոլեգիայի անդամ: Գ.Ս. Դավթյանը երկարամյա մանկավարժական աշխատանք է կատարել: Ավելի քան 20 տարի ագրոքիմիա է դասավանդել Երևանի պետական համալսարանում և Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտում: 1957-1961 թթ. եղել է Երևանի պետական համալսարանի ռեկտորը: Նրա նախաձեռնությամբ համալսարանում ստեղծվեց ֆիզակայի ֆակուլտետ, նոր ամբիոններ, վերականգնվեց և ընդլայնվեց գիտահետազոտական օջախների համակարգը, ծավալվեց նոր մասնաշենքերի շինարարութունը: Նա ստեղծել և երկար տարիներ ղեկավարել է Երևանի համալսարանի Հողագիտության ու ագրոքիմիայի ամբիոնը, մինչև իր կյանքի վերջը լինելով այդ ամբիոնի պրոֆեսոր: Նրա ղեկավարությամբ պաշտպանվել են մի շարք ատենախոսություններ: Գ.Ս. Դավթյանը ավելի քան կես դար հասարակական և պետական ակտիվ աշխատանք է տարել: Նա ընտրվել է Հայաստանի կոմկուսի Կենտկոմի, Երևանի քաղկոմի և Շահումյանի շրջկոմի անդամ, ՍՍՀՄ Գերագույն սովետի և Երքաղսովետի դեպուտատ,1955-1957 թթ. Եղել է Հայկական ՍՍՀ Մինիստրների խորհրդի նախագահի տեղակալ: Գ.Ս. Դավթյանը ակտիվորեն մաասնակցել է Հայկական սովետական հանրագիտարանի ստեղծմանը, եղել է Հայկական ՍՍՀ Գերագույն սովետին կից տերմինաբանական կոմիտեի անդամ, «ՀՍՍՀ ԳԱ ագրոքիմիական պրոբլեմների և հիդրոպոնիկայի ինստիտուտի հաղորդումներ» ամսագրի խմբագիրը: Հայրենի գիտությանը մատուցած ծառայությունների համար Գ.Ս. Դավթյանը պարգևատրվել է Լենինի, Աշխատանքային կարմիր դրոշի, Ժողովուրդների բարեկամության, «Պատվո Նշան» շքանշաններով և մի շարք մեդալներով: