Մանուկ Խաչատուրի Աբեղյանը ծնվել է 1865 թ. մարտի 17-ին Հին Նախիջևանի Աստապատ գյուղում` հողագործ գյուղացու ընտանիքում:

Սկզբնական և միջնակարգ կրթությունը ստացել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում, իսկ բարձրագույնը` Բեռլինի, Լայպցիգի, Ենայի և Փարիզի համալսարաններում:

Շուրջ 40 տարի Աբեղյանը պաշտոնավարել է ուսումնական հաստատություններում, որից 10 տարի` Թիֆլիսի Ներսիսյան, Հովնանյան և Շուշվա թեմական դպրոցներում, իսկ 30 տարի` Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում, Թիֆլիսի` Կովկասյան և Երևանի` պետական համալսարաններում:

Հազարավոր հայ պատանիներ և երիտասարդներ հայոց լեզու և գրականություն են ուսանել Մանուկ Աբեղյանից: Հայաստանի և հայաբնակ այլ վայրերի միջնակարգ, բարձրագույն դպրոցներում և գիտական հաստատություններում վերջին կես դարում աշխատած ուսուցիչներից, դասախոսներից ու գիտական աշխատողներից շատերը, ինչպես նաև ուրիշ բնագավառների ականավոր շատ գործիչներ եղել են Մանուկ Աբեղյանի նախկին սաները:

Մանկավարժական աշխատանքին զուգընթաց` Աբեղյանն ունեցել է և գրական-հասարակական արգասավոր գործունեություն: Նա տարիներ շարունակ մասնակցել է մշակութային զանազան ընկերությունների ու կազմակերպությունների աշխատանքներին։ Թիֆլիսում, Բաքվում, Երևանում և այլուր կարդացել է բազմաթիվ հրապարակային դասախոսություններ, եղել է Թիֆլիսի հրատարակչական ընկերության խմբագրական հանձնաժողովի անդամ, երկար ժամանակ կատարել է Էջմիածնի գավառի հայ ուսուցիչների արհեստակցական միության մասնաճյուղի նախագահի պարտականությունը, աշխատակցել է ժամանակի աչքի ընկնող թերթերին ու հանդեսներին («Նոր դար», «Արարատ», «Մուրճ», «Ժողովրդի ձայն», «Նորք»):

Հիմնականն ու էականը, սակայն, Աբեղյանի համար եղել է գիտական գործունեությունը. շուրջ 60 տարի և հատկապես իր կյանքի վերջին երկու տասնամյակներին, երբ նա գլխավորել է Հայաստանի Գիտության ու արվեստի ինստիտուտը (1925-1930 թթ.), գործուն մասնակցություն է ունեցել Հայաստանի մշակույթի պատմության և գրականության, Գիտությունների ակադեմիայի գրականության ինստիտուտների գիտահետազոտական աշխատանքներին:

Իր հասարակական-մանկավարժական երկարամյա բեղմնավոր գործունեության և մանավանդ հայագիտությանը մատուցած մեծագույն ծառայությունների համար Մանուկ Աբեղյանը, ըստ արժանվույն, մեծարվել ու գնահատվել է Սովետական Հայաստանի կառավարության և համապատասխան կազմակերպությունների կողմից:

1925 թ. ընտրվել է Հայաստանի ու Անդրկովկասի կենտրոնական գործադիր կոմիտեների անդամ` վերընտրվելով մի քանի տարի շարունակ:

1935 թ. նրան շնորհվել է Գիտության վաստակավոր գործչի պատվավոր կոչում: Նույն թվականին ստացել է բանասիրական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան` առանց դիսերտացիայի պաշտպանության: 1940 թ. Աբեղյանն արժանացել է ՀՍՍՌ Գերագույն սովետի պատվոգրի: 1943 թ. նա ընտրվել է նոր հիմնադրված Հայկական ակադեմիայի իսկական անդամների առաջին կազմում:

Հայաստանի կառավարությունը 1944 թվականին մեծ գիտնականի հիշատակը հավերժացնելու համար հատուկ որոշում ընդունեց. Հայաստանի ակադեմիայի Գրականության ինստիտուտը և Երևանի հայկական միջնակարգ դպրոցներից մեկը կոչել Մանուկ Աբեղյանի անունով, հրատարակել նրա երկերի լիակատար ժողովածուն, սահմանել Աբեղյանի անվան ուսանողական և ասպիրանտական կրթաթոշակներ` Երևանի պետական համալսարանում, Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտում և ԳԱ Գրականության ինստիտուտում:

Մանուկ Աբեղյանն իր հայագիտական առաջին աշխատանքներն սկսել է հրատարակել այն ժամանակ, երբ կղերաազգայնական ոլորտներում դեգերող հնօրյա հայ բանասիրությանը փոխարինելու էր եկել 19-րդ դարի երկրորդ կեսի` գիտության նվաճումներով զինված նոր բանասիրությունը: Հանդես գալով գիտական մտքի զարգացման պատմականորեն ավելի առաջադեմ մի ժամանակաշրջանում` նա լայնորեն օգտվեց այն բոլոր տվյալներից, որոնք հրապարակ են բերվել ժամանակի եվրոպական և ռուսական առաջավոր բանասիրության կողմից և հայագիտության` իրեն ժամանակակից մյուս լավագույն ներկայացուցիչների հետ (Ն. Մառ, Գ. Տեր-Մկրտչյան, Ն. Ադոնց, Հ. Մանանդյան և այլք), նոր աստիճանի բարձրացրեց հայոց լեզվի, պատմության, գրականության և ժողովրդական բանահյուսության ուսումնասիրման գործը:

Լինելով զարմանալի հետևողական ու սկզբունքային գիտնական` նա, միաժամանակ, իբրև առաջավոր հայացքների տեր մտածող, միշտ ուշի-ուշով հետևել է գիտության նվաճումներին և ըստ այդմ վերանայել, լրացրել, խմբագրել ու մշակել է իր հետազոտությունները:

Հայ ժողովրդական բանահյուսության, հայոց լեզվին ու գրականությանը նվիրված Աբեղյանի աշխատությունները դասական հայագիտության անկրկնելի կոթողներից են: Այդ աշխատություններից ճառագում է նրա բուռն հայրենասիրությունն ու անկաշառ նվիրվածությունը հարազատ ժողովրդին: