Cover Image
close this bookԳուրզադյան Գրիգոր Արամի (1922-2014)
View the documentԳ. Ա. ԳՈՒՐԶԱԴՅԱՆԻ ԿՅԱՆՔԻ ԵՎ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՏԱՐԵԹՎԵՐԸ
View the documentԳ. Ա. ԳՈՒՐԶԱԴՅԱՆԻ ԳԻՏԱԿԱՆ, ԳԻՏԱԿԱԶՄԱԿԵՐՊԱԿԱՆ ԵՎ ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՌՈՏ ԱԿՆԱՐԿ
Open this folder and view contentsՄԱՏԵՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

Գրիգոր Արամի Գուրզադյանը ծնվել է 1922 թ. հոկտեմբերի 15-ին Բաղդադում /Իրաք/: Գուրզադյան ընտանիքը 1924 թ. հայրենադարձվում է ` հաստատվելով Հայաստանում` Երևանում, հայրենիքում էլ ձևավորվում է ապագա գիտնականի` գիտության, հասարակության հանդեպ զգոն, ակտիվ վերաբերմունքը, հետաքրքրությունների անսպառ պաշարը, մտահորիզոնի խորությունը, աշխարհայացքի համոզվածականությունն ու համապատասխանությունը կյանքի ու գիտության զարգացման ընթացքին:

1944 թվականին Գրիգոր Գուրզադյանն ավարտում է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի երկու ֆակուլտետները միաժամանակ` ստանալով ինժեներ-հիդրոտեխնիկի և ինժեներ-շինարարի որակավորում:

1943 թ. Հայաստանում արդեն հիմնադրվել էր Գիտությունների ակադեմիան, և Լենինգրադից Հայաստան էր տեղափոխվել հայտնի աստղաֆիզիկոս Վիկտոր Համբարձումյանը. Նա ընտրվել էր նորաստեղծ ակադեմիայի փոխպրեզիդենտ և աշխատում էր ստեղծել ֆիզիկամաթեմատիկական և աստղագիտական գիտությունների հետազոտություններով զբաղվելու ընդունակ երիտասարդ գիտաշխատողների աշխատախումբ: Գ. Գուրզադյանին հրապուրում էր աստղաֆիզիկան, և շուտով նա դառնում է Վիկտոր Համբարձումյանի ասպիրանտը` 1946 թ. ընդգրկվելով Բյուրականի աստղադիտարանի հիմնադիր աշխատակիցների կազմում` ամբողջապես նվիրվելով աստղաֆիզիկային:

Նրա գիտական հետազոտությունների առաջին բնագավառը դարձավ մոլորակաձև միգամածությունների ուսումնասիրությունը` հետաքրքիր մի բնագավառ աստղաֆիզիկայում. միգամածությունների այդ դասը գազային միջավայրում ճառագայթման տեղափոխման, ինչպես նաև դրա հետևանքով այդ միջավայրի դինամիկային վերաբերող խնդիրների ուսումնասիրման համար լայն տիրույթ էր բացում: Գ. Գուրզադյանը իր հետազոտությունների և ուրիշ հեղինակների հրապարակած տվյալների ու տեսական ընդհանրացումների հիման վրա տարիներ անց հրատարակեց «Մոլորակաձև միգամածությունների դինամիկան» / 1954 / և «Մոլորակաձև միգամածություններ» /1962,1970 / մենագրությունները, որոնք դարձան աստղագետների տարբեր սերունդների կողմից փնտրվող տեղեկատուներ: Այս բնագավառում ստացած արդյունքներն էլ հիմք դարձան նրա դոկտորական ատենախոսության համար: 1955 թ. Լենինգրադի համալսարանում կայացավ նրա ատենախոսության հրապարակային պաշտպանությունը:

Որպես տեսաբան աստղաֆիզիկոս` պրոֆեսոր Գուրզադյանը դեռ 1960-ական թվականներին էր կանխատեսել մագնիսական դաշտի առկայությունը մոլորակաձև միգամածություններում, ինչը դիտումների միջոցով հայտնաբերվեց և հաստատվեց միայն վերջերս` 2005 թվականին : Գուրզադյան-տեսաբանի այլ աշխատանքներ նվիրված են բռնկվող աստղերին, միջաստղային նյութին, կրկնակի աստղերին, կրկնակի աստղակույտերի դինամիկային:

1960-ական թվականներին Գուրզադյանն սկսեց ակտիվորեն զբաղվել արտամթնոլորտային դիտումների համար նախատեսված աստղադիտարանների ստեղծմամբ, որոնք հրթիռներով պետք է հանվեին մթնոլորտի խիտ շերտերից դուրս և թույլ տային դիտել տիեզերական օբյեկտների ճառագայթումը կարճալիք տիրույթում: Հետազոտողների այդ շարքի առաջին օբյեկտը, բնականաբար, Արեգակն էր, քանի որ սեփական ճառագայթումով օժտված մյուս մարմինների թվում այն ամենամերձավորն էր, այդ պատճառով էլ կարճալիք տիրույթում առավել դյուրին գրանցվողը:

Հետազոտությունների այս ոլորտը հանրապետությունում զարգացնելու նպատակով Գ. Գուրզադյանի ղեկավարությամբ նախ ստեղծվեց Բյուրականի աստղադիտարանի մասնաճյուղը, ապա` Գառնիի տիեզերական հետազոտությունների լաբորատորիան, որը հետագայում վերակազմավորվեց Տիեզերական հետազոտությունների Գառնիի ինստիտուտի:

Տիեզերագնացության արագ զարգացմանը զուգընթաց` գերտերությունները` ԱՄՆ-ը և ՍՍՀՄ-ը, սկսեցին լուրջ ուշադրություն դարձնել նաև երկրաշուրջ ուղեծրում աստղադիտարաններ ստեղծելու խնդրին: Ի տարբերություն հրթիռային դիտումների` ուղեծրային աստղադիտարանները կարող էին տևական դիտումներ իրականացնել և դրա շնորհիվ շատ ավելի ծավալուն ու որակյալ աստղագիտական ինֆորմացիա ընձեռել: Խորհրդային Միության նախագիծը հաջողվածն էր, հեղինակը` 1965 թվականից ՀՍՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ Գրիգոր Գուրզադյանը, որի ղեկավարած կոնստրուկտորային բյուրոյի ստեղծած «Օրիոն 1» և «Օրիոն 2» ուղեծրային աստղադիտակները այդ ասպարեզի առաջնեկներից էին: «Օրիոն 1-ը» տեղադրված էր «Սալյուտ» ուղեծրային կայանի վրա, որի միջոցով հնարավոր եղավ Ստանալ պայածառ աստղերի կարճալիք սպեկտրներ, որոնց վերաբերյալ միջազգային հեղինակավոր հանդեսների հաղորդումները մեծ ուշադրության արժանացան: «Օրիոն 2» աստղադիտակը տեղակայվեց «Սոյուզ 13» տիեզերանավում, որն արձակվեց 1973 թ.: «Օրիոն 2-ի» դիտողական հնարավորությունները անհամեմատ ավելի մեծ էին. այն թույլ էր տալիս ստանալ մինչև 13-րդ աստղային մեծության հազարավոր աստղերի կարճալիք սպեկտրները: Ստացվեցին նաև մոլորակաձև միգամածությունների սպեկտրներ` նոր տիրույթում: Այդ դիտարկումների շնորհիվ հնարավոր եղավ քանակական տվյալներ ստանալ ջրածնի ռեզոնանսային Լայման-ալֆա գծում երկֆոտոն ճառագայթման վերաբերյալ, ինչը հաստատում էր մոլորակաձև միգամածությունների անընդհատ սպեկտրի առաջացման այդ կարևոր մեխանիզմի առկայությունը: «Օրիոն 2-ի» հնարավորությունները 200 անգամ գերազանցում էին /ավելի թույլ աստղեր գրանցելով/ միաժամանակ ուղեծրում գտնվող ամերիկյան «Սկայլեբ» կայանի հնարավորությունները:

Պրոֆեսոր Գրիգոր Գուրզադյանը 1986 թ. ընտրվում է ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս: Գիտությանը անմնացորդ նվիրված եռանդուն, լայնախոհ ու բեղմնավոր գիտնականը մեծ ավանդ ունի նաև երիտասարդ գիտական կադրերի պատրաստման և նրատակին ուղղորդելու շնորհակալ գործում: Նրա աստղագետ ուսանողները, ովքեր ժամանակի ընթացքում դարձան այդ բնագավառի ճանաչված մասնագետներ, չեն մոռանում «Տեսական աստղաֆիզիկա» և «Երկնային մեխանիկա» դասընթացներում նրա կարդացած դասախոսությունները, որոնք ոչ միայն ինֆորմատիվ էին, այլև զարմանալիորեն հրապուրիչ` չնայած գրատախտակաչափ բանաձևերի առատությանը:

Ակադեմիկոս Գ.Գուրզադյանի գիտական մենագրությունները, որոնք նվիրված են ժամանակակից տիեզերագիտության տարբեր բնագավառներին, աչքի են ընկնում մատուցվող նյութի տեղեկատվական բազմազանությամբ ու գրավիչ լեզվով: Դրանք թարգմանվել ու հրատարակվել են ռուսերենով ու անգլերենով:

Գիտության վաստակավոր գործիչ, ակադեմիկոս Գրիգոր Գուրզադյանը լայն հասարակությանը քաջ հայտնի է նաև իր բարձրարվեստ էսսեներով, որոնք նվիրված են ինչպես գիտությանը, այնպես էլ արվեստին:

Հիասքանչ է Գրիգոր Գուրզադյանի հետաքրքրությունների մեկ այլ տիրույթը ևս` գեղանկարչությունը, որտեղ նա գույների լեզվով արտահայտում է այն ամենը, ինչը անհնար է արտահայտել բանաձևերի, գրաֆիկների ու բառերի միջոցով:

2019 թվականի մարտի 19-ին Երևանի պետական համալսարանի մուտքի ճեմասրահում հադիսավոր բացվել է Գուրզադյանի կիսանդրին։ ԵՊՀ ռեկտոր Արամ Սիմոնյանը իր ելույթում նշել է. «Մեզ համար մեծ պատիվ է, որ Գրիգոր Գուրզադյանի նման անձնավորության կիսանդրին այսօր զարդարում է Երևանի պետական համալսարանի այս ճեմասրահը»: