Աբգար Ռուբենի Հովհաննիսյանը ծնվել է 1908 թ. մայիսի 30-ին Թբիլիսիում, տոհմիկ
մտավորականի ընտանիքում: Տեղում միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո 1924 թ. ընտանիքով փոխափոխվում են Հայաստան, որտեղ ընդունվում և մեծ հաջողությամբ ավարտում է Երևանի համալսարանի պատմաբանասիրական ֆակուլտետը: Իր ունակություններով աչքի ընկած քսանամյա երիտասարդը ասպիրանտական ուսուցման համար գործուղվում է Մոսկվա, ուր ակադեմիկոս Վ.Պ. Վոլգինի ղեկավարությամբ մասնագիտանում է համաշխարհային պատմության մեջ: Նա հենց այդ մասնագիտության զարգացմանը նվիրված թեմաներով է պաշտպանում թեկնածուական (1935 թ.) և դոկտորական (1938 թ.) ատենախոսություններ:
Ա. Հովհաննիսյանը կարողացավ հմտորեն զուգակցել գիտական, գիտակազմակերպական և մանկավարժական գործունեությունը` դրանցից ամեն մեկում օրինակելի հետք թողնելով: Նա որպես տնօրեն գլխավորեց ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի աշխատանքները (1947-1953 թթ.), ավելի քան տաս տարի վարեց Ակադեմիայի հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղարի (1949-1960 թթ.) և շուրջ քառորդ դար` փոխնախագահի պաշտոնները:
Օրինակելի էին նաև փաստերով հագեցված, կուռ տրամաբանությամբ կառուցված նրա դասախոսությունները: Հատկապես Նապոլեոնի ժամանակաշրջանին վերաբերող նրա դասախոսություններին թույլտվություն էին խնդրում և ներկա լինում այդ դասընթացն արդեն անցած բարձր կուրսերի ուսանողներ, անգամ մտավորականության ներկայացուցիչներ:
Ա.Ռ. Հովհաննիսյանի գիտական առաջին աշխատությունը նվիրված էր ֆրանսիական
սոցիալ-ուտոպիստ Ռետիֆ դե լա Բրետոնի ուսմունքին, նրա գաղափարախոսությանը:
Հաջորդ ուսումնասիրությունում` «Ֆուրյեի հասարակական իդեալների գենեզիսը» աշխատությունում, նոր նյութերի հիման վրա ընդլայնեց ու խորացրեց եղած պատկերացումները այդ խոշոր մտածողի մասին: Գիտական հիմնավորված տեսակետ առաջադրելով` նա ճշգրտեց Ֆուրյեի տեղն ու դերը հասարակական մտքի զարգացման մեջ:
Ճանաչված մասնագետի անուն վաստակած Ա. Հովհաննիսյանը 1940-ական թվականներին համաշխարհային պատմությանը զուգահեռ անցնում է հայագիտության ոլորտը: Ուսումնասիրության նոր ուղղություն է ընտրում, բայց անփոփոխ է թողնում 18-րդ դարի վերջերի և 19-րդ դարի առաջին կեսի իր ընտրած պատմական ժամանակաշրջանը: Նա երեք մենագրություն է նվիրում («Հովսեփ Էմին»-1945, «Ռուսաստանը և հայ ազատագրական շարժումները 18-րդ դարի 80-ական թվականներին»-1947), իսկ երրորդը նվիրված էր Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միացնելու հիմնախնդրին և հայ ազատագրական շարժումներին: Հեղինակը հիմնավոր կերպով վերլուծում է Ռուսաստանի արևելյան քաղաքականության և Անդրկովկասը կայսրությանը միացնելու միջազգայի հարաբերությունները: Նա անդրադառնում է մասնավորապես երկրամասի ժողովուրդների պատմության հիմնահարցերին, Ռուսաստանի վարած քաղաքականությանը, հայ հասարակական մտքի պատմությանը և քիչ հետազոտված բազմաթիվ այլ խնդիրների: Նրա աշխատություններն ուղեցույց դարձան հետագա ուսումնասիրողների համար: Պատմագիտական այդ ստեղծագործություններն այսօր էլ պահպանում են իրենց գիտական արժեքը:
Մեծանուն պատմաբանը հայագիտությանը զուգահեռ շարունակում էր զբաղվել նաև արևմտաեվրոպական հասարակական մտքի պատմության ուսումնասիրությամբ: 1966 թ. «Наука» հրատարակչությունը հրապարակ հանեց նրա ծանրակշիռ հետազոտությունը` «Կոմունիստական գաղափարները ֆրանսիական մեծ հեղափոխության տարիներին», որն արժանացավ երկրի և արտասահմանի գիտնականների ամենաբարձր գնահատականին: Աշխատությունը ստացավ ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս Վոլգինի անվան մրցանակ:
Անվանի մասնագետները (Բ. Պորշնև, Գ. Կուչերենկո, Վ. Մարկով) Մոսկվայի գիտական ամսագրերում տպագրած գրախոսականներում նշեցին գերազանցապես նոր նյութերի հիման վրա, գիտական բարձր մակարդակով ստեղծված աշխատության անուրանալի արժանիքները` համարելով այն «անգնահատելի ուսումնասիրություն», « ապշեցուցիչ նվաՃում»:
Լայն ճանաչման արժանացած պատմաբանը իր հետազոտությունների ոլորտի մեջ
ներառավ նաև հետագա պատմափուլը` 19-րդ դարի առաջին կեսը: Այդ շրջանի հիմնահարցերի ուսումնասիրություններն ընդհանրացրեց նույնպես նորահայտ արխիվային նյութերի և բազմալեզու գրականության հիմքի վրա ստեղծած և 1980-ական թվականներին հրատարակած երկու մենագրություններում: Դրանցում քննարկվում են ֆրանսիական մեծ հեղափոխությանը հաջորդող շրջանում կատարված գաղափարական էվոլյուցիան, հասարակական մտքի զարգացման բազմաբնույթ հարցերը:
Մասնագիտական բարձր որակը, պահանջկոտությունն իր և շրջապատի նկատմամբ, անհաշտ վերաբերմունքն ամեն տեսակ սիրողական (դիլետանտական) աշխատանքների հանդեպ հատուկ ու բնորոշ էին Ա.Ռ. Հովհաննիսյանի անհատականությանը: Այդ մոտեցմամբ ավելի քան 30 տարի գլխավորելով ՀՀ ԳԱԱ հասարակական գիտությունները` նա մեծ ավանդ ներդրեց հայագիտության զարգացման գործում:
Բազմաթիվ լեզուների իմացությունը, պատմագիտական լայն ու խոր պատրաստությունը, վերլուծելու և ընդհանրացնելու հզոր կարողությունը, կուռ տրամաբանությունը Ա.Ռ. Հովհաննիսյանին հնարավորություն տվեցին և հայագիտության և համաշխարհային պատմության ասպարեզներում ստեղծելու մեծարժեք գործեր: Տաղանդավոր գիտնականը մնայուն հետք թողեց պատմագիտության մեջ:
