Վաչե Սմբատի Նալբանդյանը ծնվել է 1919 թ. փետրվարի 25-ին, Նոր Բայազետ (այժմ` Գավառ) քաղաքում: Վախճանվել է 1998 թ. փետրվարի 28-ին, Երևանում։
1936 թ. ավարտել է Նոր Բայազետի միջնակարգ դպրոցը:
1936-1937 թթ. Նոր Բայազետի մանկատան դաստիարակ-դասատու:
1941 թ. ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը գերազանցության դիպլոմով:
1941-1946 թթ. մասնակցել է Հայրենական մեծ պատերազմին: Պարգևատրվել է «Մարտական ծառայությունների համար», «Կովկասի պաշտպանության համար» և մի շարք այլ շքանշաններով:
1942 թ․ ընտրվել է ԽՄԿԿ անդամ։
1946-1949 թթ. եղել է Երևանի պետհամալսարանի «Հայոց հին գրականություն» մասնագիտության գծով ասպիրանտ:
1948-1950 թթ․ եղել է ՀԿԿ Երևանի Կիրովյան շրջկոմի քարտուղար։
1948-1998 թթ. դասախոսել է Երևանի պետական համալսարանում:
1948-1956 թթ. վարել է կուսակցական ղեկավար պաշտոններ (Կիրովյան կուսշրջկոմի քարտուղար, ՀԿԿ Երքաղկոմի և ՀԿԿ կենտկոմի կուսակցական օրգանների բաժնի վարիչ):
1952-1953 թթ.Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի տնօրեն:
1954 թ. շնորհվել է բանասիրական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան` «Սովետական պատմավեպի մի քանի հարցեր» և Դ. Դեմիրճյանի «Վարդանանքը» թեմայով դիսերտացիայի համար:
1955-1971 թթ. ընտրվել է Հայկական ՍՍՀ IV-VII գումարումների Գերագույն խորհրդի պատգամավոր:
1956-1965 թթ. Երևանի պետական համալսարանի գիտական աշխատանքների գծով պրոռեկտոր:
1957 թ. ստացել է դոցենտի գիտական կոչում:
1959-1967 թթ. Հայկական ՍՍՀ Գերագույն խորհրդի նախագահության նախագահի տեղակալ:
1960 թ. հրավիրվել է Լեհաստան` Կրակովի համալսարանում դասախոսություններ կարդալու հայոց հին և միջին դարերի գրականություն թեմայով:
1963 թ. Զեկուցումով հանդես է եկել Դուբրովնիկում (Հարավսլավիա) կայացած «Համալսարանն այսօր» VIII միջազգային կոնգրեսում:
1965-1977 թթ. Հայկական ՍՍՀ ԳԱ Մ.Աբեղյանի անվ. Գրականության ինստիտուտի տնօրեն:
1966 թ. ընտրվել է Հայաստանի և ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ:
1969 թ. շնոհվել է բանասիրական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան` «Չորրորդ դարի Հայաստանը հայոց հին պատմագրության մեջ և Ստեփան Զորյանի պատմավեպերը» թեմայով դիսերտացիայի համար ստացել է պրոֆեսորի գիտական կոչում:
1971 թ. ընտրվել է Հայկական ՍՍՀ ԳԱ թղթակից – անդամ:
1975 թ. զեկուցումով հանդես է եկել Վայմարի 1000-ամյակին նվիրված գիտաժողովում (ԳԴՀ):
1976 թ. զեկուցումով հանդես է եկել Բուդապեշտում կայացած համեմատական գրականագիտության միջազգային կոնգրեսում:
1978-1998 թթ. եղել է Հայաստանի ԳԱԱ նախագահությանն առընթեր գրադարանային խորհրդի նախագահ, հիմնարար գիտական գրադարանի տնօրեն:
1982 թ. պարգևատրվել է Հայկական ՍՍՀ ԳԱ «Վաստակագրով»:
1985 թ. Ֆաշիստական Գերմանիայի դեմ տարած հաղթանակի 40-ամյակի առթիվ պարգևատրվել է Հայրենական պատերազմի II աստիճանի շքանշանով և հոբելյանական շքանշանով:
1990 թ. շնորհվել է ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործչի պատվավոր կոչում:
1994 թ. ընտրվել է Հայաստանի ԳԱԱ ակադեմիկոս:
Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, հանրապետության գիտության վաստակավոր գործիչ Վաչե Սմբատի Նալբանդյանն իր երկարամյա եռանդուն գործունեությամբ զգալի ավանդ է ներդրել հանրապետության գրականագիտական մտքի զարգացման, հայագիտական աշխատանքների կազմակերպման ու խթանման, գիտամանկավարժական կադրերի պատրաստման գործում:
Վ. Նալբանդյանը ծնվել է 1919 թ. փետրվարի 25-ին Նոր Բայազետ (այժմ` Գավառ) քաղաքում , արհեստավորի ընտանիքում: Ծննդավայրում կրթություն ստանալուց հետո 1937 թ. նա ընդունվում է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլ տետը, որտեղ սովորելու տարիներին էլ նրա մեջ որոշակի նախասիրություն է ձևավորվում հայ հին և միջնադարյան գրականության նկատմամբ:
Սկսվում է հայրենական մեծ պատերազմը, և 1941 թ. ամռանը Վ. Նալբանդյանը զորակոչվում է գործող բանակ: Ավարտելով Թելավիի զինվորական ուսումնարանը` նա մեկնում է Հյուսիսային Կովկաս` ռազմաճակատի առաջավոր գիծ: Ռազմաճակատում վիրավորվում է, ապաքինվելուց հետո շարունակում է զինվորական ծառայությունը: Պարգևատրվել է «Հայրենական պատերազմի II աստիճանի» շքանշանով, «Մարտական ծառայության համար» և բազմաթիվ այլ մեդալներով:
Վ. Նալբանդյանը 1946 թ. զորացրվում է բանակից և շարունակում ուսումնառությունը Երևանի համալսարանի ասպիրանտուրայում` ընտրելով «Հայ հին գրականության պատմություն» մասնագիտությունը: 1948-1956 թթ. նա կուսակցական աշխատանք է կատարում Երևանի շրջանային և քաղաքային կազմակերպություններում, ՀԿԿ Կենտկոմում: Բայց իր խառնվածքով ու մղումներով առավելապես հակված լինելով դեպի գիտահետազոտական աշխատանքն ու դրա կազմակերպման բնագավառը` 1950-ական թթ. նա մի շարք պատասխանատու պաշտոններ է վարում հանրապետության գիտական և մշակութային կարևորագույն կենտրոններում. եղել է Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի տնօրեն (1952-1953 թթ.), պետական համալսարանի գիտական աշխատանքների գծով պրոռեկտոր (1956-1965 թթ.), ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի տնօրեն (1965-1977թթ.): 1978-1998 թթ. Վ. Նալբանդյանը ԳԱԱ նախագահությանն առընթեր գրադարանային խորհրդի նախագահն էր և ակադեմիայի ֆունդամենտալ գիտական գրադարանի տնօրենը:
1948 թ. սկսած, գրեթե կես դար, Վ. Նալբանդյանն անընդմեջ հայ հին գրականության պատմություն էր դասավանդում համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետում: Ուսանողների շատ սերունդներ են ունկնդրել նրա դասախոսությունները` առաջին անգամ մոտիկից հիմնավոր պատկերացում կազմելով հայ հին պատմագիրների ու բանաստեղծների գրական հարուստ ժառանգության մասին: Վ. Նալբանդյանը 1953 թ. պաշտպանում է թեկնածուական, իսկ 1969 թ.` դոկտորական դիսերտացիա: 1971 թ. նա ընտրվում է հանրապետության ԳԱԱ թղթակից անդամ, 1994 թ.` ակադեմիկոս:
Ասպիրանտական տարիներից ի վեր Վ. Նալբանդյանն զբաղվում է գիտահետազոտական մի շարք թեմաների մշակմամբ, հրատարակում բազմաթիվ գրքեր և ուսումնասիրություններ` նվիրված բազմադարյան հայ գրականության պատմության տարբեր խնդիրների: Նրա հետազոտական գործունեության հիմնական բնագավառը հին և միջնադարյան մատենագիտությունն է` գրապատմական և գեղարվեստական բացառիկ նշանակություն ունեցող հանգուցային խնդիրների արծարծմամբ:
Նրա ուշադրության կենտրոնում են ազգային գրերի ստեղծման, ոսկեդարի գրական մշակույթի կազմավորման, հայ հին պատմագրության գաղափարախոսական, ճանաչողական և գեղարվեստական յուրահատկության հարցերը: Այս առումով հիշատակման են արժանի «Մեսրոպ Մաշտոց», «Ազգային գրականության կազմավորման գործում անտիկ, բյուզանդական և տեղական ավանդույթների դերի մասին» ծավալուն հետազոտությունները և Եղիշեին նվիրված մենագրությունը: Հայկական գրերի գյուտի մասին շատ է գրվել, և ապագայում նույնպես սերունդները հաճախ են անդրադառնալու այդ բախտորոշ իրադարձության իմաստավորմանը: Վ. Նալբանդյանը, սակայն, երևույթին նայում է մի տեսանկյունից`ցույց տալով գրերի ստեղծման ազգային-քաղաքական և հոգևոր-մշակութաբանական դրդապատճառները` ընդդեմ պարսկական և բյուզանդական բռնությունների, հանուն հայության գոյատևման: Այս կապակցությամբ անցյալում արվել են ոչ քիչ առողջ ու ճիշտ կռահումներ` հիմնականում մատնանշելով գրերի ստեղծման ուղղությամբ հայոց Վռամշապուհ թագավորի ցուցաբերած եռանդուն շահագրգռվածությունը: Մինչդեռ բանասերը, հատկապես ծանրանալով Մաշտոցի կյանքի և գործունեության պետական, պալատական ծառայության շրջանի վրա, կարևոր նշանակություն է տալիս սկզբնաղբյուրներում բազմիցս ընթերցված, բայց առանձին ուշադրության չարժանացած այնպիսի տվյալների, որոնց համատեղումն ու նպատակադիր քննությունը որակական նոր լիցք է հաղորդում խնդրի ազգային-քաղաքական բնույթի լուսաբանմանը:
Անդրադառնալով V դարի հայ ինքնուրույն մատենագիտության թռիչքատիպ և յուրօրինակ կազմավորման նախադրյալների հարցին` հետազոտողը զարգացնում է այն տեսակետը, թե այդ գործում անտիկ և բյուզանդական մշակույթների ստեղծագործական յուրացման, հունարենից և այլ լեզուներից արված բազմաբնույթ, հարուստ ու մեծարժեք թարգմանությունների ազգայնացման հետ մեկտեղ կարևոր ու վճռական դեր են խաղացել նաև հեթանոսական Հայաստանի մատենագիտական և բանահյուսական ավանդույթները: Թեզն առաջ քաշելիս ուսումնասիրողը բնականաբար հենվում է ազգային հինավուրց գրավոր հուշարձանների և հարուստ բանահյուսության գոյության մասին օտար ու հայ աղբյուրներում առկա վկայությունների վրա: Առանձնապես գնահատելի են ուսումնասիրության այն մասերը, որտեղ փորձ է արվում ցույց տալու , թե անտիկ արվեստի տեսությունից յուրացված առաանձին դրույթներ ինչպես են Հայաստանի իրականության յուրահատկությունների թելադրանքով վերամշակել ու զարգացրել հայ մտածողները:
Եղիշեին նվիրված մենագրությունը, որն ամփոփում է պատմիչի կյանքի և ստեղծագործության հանգամանալից քննությունը, հատկապես ուշագրավ է «Վասն Վարդանայ և Հայոց պատերազմին» մատյանի գեղարվեստական շերտերի հայտնաբերման, համակարգման և լուսաբանման տեսակետից: Իր վերլուծությունները հեղինակը ձգտում է տանել հայ իրականության մեջ պատմագրական ժանրի ձևավորման խնդիրը պարզաբանելու հունով, շեշտը դնելով հայ պատմագրության ճանաչողական և գեղարվեստական բնույթի միասնականության, աշխարհիկ-քաղաքական բովանդակության և հայրենասիրական-քաղաքացիական պաթոսի բացահայտման վրա: Եղիշեի արվեստը նա մեկնաբանում է բազմակողմանիորեն, մի կողմից ցույց տալով այն ընդհանրությունները, որոնցով նրա երկը աղերսվում է անտիկ պատմագրության (հատկապես Թուկիդիդեսի և Տակիտոսի երկերի օրինակով) ժանրային գլխավոր գծերի հետ, մյուս կողմից` այն առանձնահատկությունները, որոնք պայմանավորված էին դարաշրջանի հայ կայնքի ու մտածողության հանգամանքներով: Աշխատությունն ունի տեսական և ճանաչողական արժեք: Նկատի ունենք թե´ պատմագրական արձակի վերաբերյալ անտիկ մտածողների, հայ պատմիչների, եվրոպացի, ռուս և հայազգի հետազոտողների արած տեսական բնութագրումների առկայությունը և թե´ ուսումնասիրվող հուշարձանից բերված ուղղակի վկայակոչումները՝ հիրավի խնամքով ընտրված, առաջ քաշված դրույթները անվերապահորեն հաստատող գեղեցիկ հատվածներ, որոնք պատիվ կբերեին անգամ ամենահարուստ մշակույթն ունեցող ցանկացած քաղաքակրթության:
Վ. Նալբանդյանի գիտական հետաքրքրությունների ոլորտում նշանակալից տեղ են գրավում նաև միջնադարյան հայ քնարերգուները: Մի կողմ թողնելով «Միջնադարի հայ տաղերգուները» գրքույկը, որ, փաստորեն, ներկայացնում է X-XVIIIդարերի դասական բանաստեղծների գրական վաստակի հանրամատչելի բնութագրությունը, պետք է նշել, որ գրականագետը հիմնականում մասնավոր քննության նյութ է դարձրել երեք խոշոր մեծությունների` Ներսես Շնորհալու, Գրիգոր Նարեկացու և Սայաթ-Նովայի ստեղծագործական ժառանգության հարցերը: Ընդ որում`վերջին երկու քնարերգուներին նա անդրադառնում է առանձին մենագրական աշխատանքներով, որոնք լույս են տեսել հայերեն և ռուսերեն լեզուներով: Այս աշխատությունների մեջ կարելի է նկատել մի ընդհանուր գիծ. իր ուսումնասիրության ընթացքում Վ. Նալբանդյանն, ըստ ամենայնի, հենվում է հիշյալ բանաստեղծների մասին առկա ողջ գիտական գրականության, նախորդ հետազոտությունների ձեռքբերումների վրա, միաժամանակ նկատում և բացահայտում է նաև շատ նոր կողմեր, որոնք հատկապես հետաքրքիր են մեր օրերի համար: Դրանց թվին կարելի է դասել Գրիգոր Նարեկացու «Մատյանում» մարդու ճակատագրի, մարդկայինի և աստվածայինի փոխհարաբերության կամ Սայաթ-Նովայի հումանիզմի ինքնատիպ գծերի վերլուծությունները, որոնց զգալի տեղ է հատկացնում հետազոտողը:
Հիշատակված հանգուցային խնդիրները, նշանավոր դեմքերի կյանքն ու գործերը քննելիս գրականագետը մշտապես ձգտում է բացահայտել հայ հին գրականության մեջ առկա համամարդկայրին արժեքները, հայ մատենագիրներին ու բանաստեղծներին գնահատել միջազգային գրական փորձի դիրքերից: Դա հատկապես բնորոշ է Վ. Նալբանդյանի այն գործերին, որոնք հասցեագրված են այլալեզու ընթերցողին և տպագրվել են ռուսերեն: Առաջին հերթին նկատի ունենք բարձրագույն դպրոցի համար Մոսկվայում հրատարակված հայ գրականության դասագիրքը, որի հին և միջնադարյան գրականության գլուխները պատկանում են նրա գրչին, մասնավորապես` V-XVIII դարերի հայ գրականությանը վերաբերող հատվածները, որոնք զետեղված են այնպիսի մի հեղինակավոր ու կոթողային հրատարակության մեջ , որպիսին է «Համաշխարհային գրականության պատմություն» բազմահատորյակը: Այդ հրատարակության 2-5-րդ հատորներում տեղ գտած հայ գրականության բաժինները շարադրելու համար հեղինակը մեծ ջանքեր է թափել` ներկայացնելով մեր ազգային գրական մշակույթի գլխավոր արժեքները:
Հայ մատենագրական հուշարձանների հետազոտման ուղղությամբ Վ. Նալբանդյանի կատարած որոնումները առանձին դեպքերում դուրս են գալիս գրականագիտական քննության սահմանից և ընդունում պատմագիտական բնույթ: Նման աշխատանքներից են «Հայերի կողմից պարսկական տիրապետության դեմ ուղղված 451 թ. ապստամբության սոցիալ-քաղաքական պատճառների հարցի շուրջը», «451 թ. ազատագրական շարժման հետ կապված մի հարց», «Գնել-Տիրիթյան վիպական ավանդության պատմական հիմքի հարցի շուրջը», «Հայոց թագավորության վեականգնման հարցը Վարդանանց պատերազմի ժամանակ» ծավալուն հոդվածները, որոնք գրավոր այլևայլ սկզբնաղբյուրներում պահպանված մի շարք փաստերի համադրման վերլուծությամբ և նորովի իմաստավորմամբ շոշափում են վաղ ավատատիրության ժամանակների հայոց պատմության ` Արշակ Երկրորդի վարած ազգային կենտրոնաձիգ քաղաքականության և Վարդանանց ապստամբության հետ առնչվող խնդիրներ` ստանալով համոզիչ բացատրություն: Օրինակ` սկզբունքային կարևոր արժեք է ներկայացնում նրա հաստատած այն միտքը, թե Ավարայրի պատերազմի նախօրեին հայ հայրենասեր նախարարները նպատակ են ունեցել հանձին Վարդան Մամիկոնյանի վերականգնել հայոց թագավորությունը: Մեր հին մատենագիրների թողած առանձին աղոտ տեղեկությունների հիման վրա առաջ քաշված այս տեսակետը ժամանակին արժանացել է նշանավոր պատմաբան, ակադեմիկոս Աշոտ Հովհաննիսյանի անվերապահ պաշտպանությանը` տեղ գտնելով նրա «Դրվագներ հայ ազատագրական մտքի պատմության» առաջին հատորում:
Տասնամյակներ շարունակ Վ. Նալբանդյանին զբաղեցրել են նաև ժամանակակից պատմագեղարվեստական գրականության հարցերը: Իր հետազոտական գործունեության հենց սկզբից նա կողմնորոշվեց դեպի պատմության գեղարվեստական մարմնավորման խնդիրների քննությունը, մի բնագավառ, որ պահանջում է բանասերի, գրականագետի ու պատմաբանի հմտություն: Այս շարքի առաջնեկն էր «Վարդանանց պատերազմը և Դ. Դեմիրճյանի «Վարդանանքը» մենագրությունը, որին հաջորդեցին Ստ. Զորյանի եռապատումին («Պապ թագավոր», «Հայոց բերդը», «Վարազդատ»), Վ.Դավթյանի «Թոնդրակեցիներին» և Պ. Զեյթունցյանի «Արշակ Երկրորդին» նվիրված ուսումնասիրությունները: Նշված ստեղծագործությունների գաղափարական ու գեղարվեստական առանձնահատկությունները գրականագետը հիմնականում լուսաբանում և գնահատում է մատենագրական աղբյուրների և պատմական իրականության հետ ունեցած առնչակցության մեջ, շոշափելով փաստի և ստղծագործական հնարանքի փոխհարաբերության,գրողի կողմից պատմական ճշմարտության հայտնաբերման , կերպարի և սյուժեի ձևավորման խնդիրները: Այս աշխատություններում ուսումնասիրողը ոչ միայն նոր ու ուշագրավ տվյալներով վերահաստատում է պատմագեղարվեստական երկի պատմականության և արդիական նշանակության չափանիշի վերաբերյալ հայտնի դրույթը, այլև բացահայտում և ընդհանրացնում է մատենագիտական նյութերի ստեղծագործական նորօրյա մշակման, գեղարվեստական հին ավանդույթների յուրովի օգտագործման ու կատարելագործման այն ուղիները, որ նվաճել է նորագույն շրջանի գրական փորձը: Միաժամանակ նշելի է, որ հեղինակն իր վերլուծություններն անում է նախորդ գրական մշակումների (Ղ. Ալիշանի, Գ. Սրվանձտյանի, Ս. Հայկունու, Մ. Պեշիկթաշլյանի, Րաֆֆու և ուրիշների համապատասխան երկերի) արդյունքների վերագնահատման ֆոնի վրա` ի հայտ բերելով նոր ու նորագույն շրջանների գրականության մեջ տվյալ թեմաների գծով ազգային գեղարվեստական մտածողության անընդհատ հարստացման իրողությունը: Հիշարժան է նաև, որ իր կարծիքները հիմնավորելիս նա ոչ միայն լայնորեն օգտագործում է գրականագիտական մտքի անհրաժեշտ դիտարկումները (Հեգելի, Լեսինգի, Բալզակի, Բելինսկու, Միքայել Նլբանդյանի, Րաֆֆու, Ա.Տոլստոյի. Ստ. Զլոբինի և ուրիշների տեսակետները) այլև վստահորեն հենվում քննական պատմագրության (Ա. Գարագաշյան, Մ. Օրմանյան, Ն. Ադոնց, Հ. Մանանդյան, Ա. Հովհաննիսյան) կատարած եզրակացությունների վրա:
Պետք է ասել, որ Վ. Նալբանդյանի բոլոր հիմնական աշխատությունները տպագրվել են թարգմանաբար` ռուսերեն, իսկ «Թբիլիսին հայ մատենագիտության մեջ» գիրքը, որը վերլուծաբար ընդգրկում է վրաց հազարհինգհարյուրամյա մայրաքաղաքին վերաբերող աղբյուրագիտական հարուստ տեղեկություններ, նաև վրացերեն:
Վ. Նալբանդյանի աշխատությունների մասին հոդվածներ և գրախոսականներ են գրել անվանի շատ գրականագետներ. Մ. Մկրյանը, Էդ. Ջրբաշյանը, Ա. Մադոյանը, Պ. Հակոբյանը, Ա. Շարուրյանը, Ս. Արևշատյանը և այլք, իսկ Բ. Արվելաձեն, Ե. Բաբունաշվիլին, Թ. Հակոբյանը բարձր են գնահատել «Թբիլիսին հայ մատենագրության մեջ» աշխատությունը՝ հատկապես կարևորելով դրա աղբյուրագիտական-պատմական արժեքը։
Վ. Նալբանդյանը գիտակազմակերպչական գործունեությանը զուգընթաց ծավալել է գիտամանկավարժական կադրերի պատրաստման խոշոր աշխատանք` մշտապես իր ուշադրության կենտրոնում պահելով հայագիտության հետագա զարգացման, մասնագետների որակի բարձրացման և գիտամանկավարժական կադրերի պատրաստման հոգսերը: Շատերն են հիշում շնորհալի երիտասարդներին գրականագիտության մեջ ներգրավելու ուղղությամբ նրա գործադրած ջանքերը: Նրա անմիջական ղեկավարությամբ հայոց հին և միջնադարյան գրականության գծով մասնագիտացել են շատերը, որոնք այսօր գիտական տարբեր կոչումներ ստացած, օգտակար աշխատանք են կատարում հանրապետության բուհերում և գիտահետազոտական հիմնարկներում:
Վ. Նալբանդյանը զեկուցումներով հանդես է եկել գրականագիտական միջազգային համաժողովներին:
Ամենաբարձր գնահատականի է արժանի ակադեմիկոս Նալբանդյանի՝ ԳԱԱ հիմնարար գիտական գրադարանում որպես տնօրենի գիտակազմակերպչական աշխատանքը: Նրա շնորհիվ ԳԱԱ գրադարանը դասվեց առաջին կարգի գիտական գրադարանների շարքում: Նրա տնօրինության քսան տարիների ընթացքում գրադարանի աշխատակազմը ձեռք բերեց լուրջ առաջընթաց՝ հիմք նախապատրաստելով XXI դարի պահանջներին համապատասխան
գիտական բարձրակարգ և բարձրորակ սպասարկում իրականացնելու համար:
Գիտական և գիտակազմակերպչական գործունեությանը զուգընթաց Վ. Նալբանդյանը զբաղվել է նաև հասարակական եռանդուն աշխատանքով. եղել է Հայաստանի Գերագույն խորհրդի (1955-1971 թթ) պատգամավոր, հանրապետության Գերագույն խորհրդի նախագահի տեղակալ (1959-1967 թթ.): Որպես խմբագրական հանձնախմբի և գրականության գիտաճյուղային խորհրդի անդամ նա գործուն մասնակցություն է ունեցել հայկական հանրագիտարանի աշխատանքներին:
Ակադեմիկոս, գիտության վաստակավոր գործիչ, պրոֆեսոր Վ. Նալբանդյանը ուշադրության կենտրոնում է ունեցել նաև գիտամանկավարժական կադրերի պատրաստման գործը, շնորհալի երիտասարդներին գրականագիտության մեջ ներգրավելու խնդիրը: Նրա ղեկավարությամբ ու խորհրդատվությամբ թեկնածուական և դոկտորական ատենախոսություններ պաշտպանած
շատ լավագույն մասնագետներ ներկայումըս աշխատում են հանրապետության բուհերում և գիտահետազոտական հիմնարկներում:
ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս, գիտության վաստակավոր գործիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Վաչե Սմբատի Նալբանդյանի ամբողջ գիտակից կյանքը կապված է եղել հայ բազմադարյան գրականության ուսումնասիրության և դասավանդման շնորհակալ գործի հետ։
1948
Անանյան Վախթանգ։
Պատերազմից հետո: [Պատմվածք]․- Երևան: Սովետական գրող, 1947.- 214 էջ։
| Рецензия:
Об очерках Вахтанга Ананяна //Коммунист.- 1948.- № 95.- 22 апреля.- С. 3.
Արաքս
Հպարտ սեր.- Երևան: Սովետական գրող, 1947.- 310 էջ։
| Գրախոսություն:
Հպարտ սեր //Սովետական գրականություն և արվեստ.- 1948.- № 7.- էջ 147-151:
Մկրտչյան Հարություն։
Նովելներ և ակնարկներ.- Երևան: Սովետական գրող, 1947.- 166 էջ:
| Рецензия:
О сборнике Новвелы и очерки А. Мкртчяна//Коммунист.- 1948.- № 118.- 20 мая.- С. 3.
Քեշիշյան Գ.
Մեծ ճանապարհի վրա .- Երևան: Սովետական գրող, 1948.- 103 էջ։
| Գրախոսություն:
Մեծ ճանապարհի վրա //Սովետական գրականություն և արվեստ.- 1948.- № 10.- էջ 132-136:
1949
Ամիրբեկյան Վ.
Անքուն գիշերներ.- Երևան։ Հայպետհրատ, 1949.- 179 էջ։
| Գրախոսություն:
Անքուն գիշերներ//Գրական թերթ.- 1949.- Թիվ 33․- 10 սեպտեմբերի.- Էջ 3։
Բորյան Գ.
Երևանյան լուսաբաց.- Երևան: Հայպետհրատ, 1947.- 163 էջ։
| Գրախոսություն:
Երևանյան լուսաբաց //Գրական թերթ.- 1949.- Թիվ 15․- 24 ապրիլի.- Էջ 4:
Դարյան Զ.
Գարուն: [Պատմվածքներ].- Երևան: Հայպետհրատ, 1949.- 194 էջ:
| Գրախոսություն:
Գարուն //Սովետական գրականություն և արվեստ.- 1950.- № 3.- էջ 133-136:
Հարութունյան Ս.
Ամբիոնի վրա.- Երևան։ Հայպետհրատ, 1947.- 180 էջ:
| Գրախոսություն:
Մարտնչող ֆորմալիստը ամբիոնի վրա //Գրական թերթ.- 1949.- Թիվ 7․- 24 փետրվարի․- Էջ 2:
Հրահան Հր.
Արցունք և ժպիտ.- Երևան: Հայպետհրատ, 1949.- 41 էջ:
| Գրախոսություն:
Արցունք և ժպիտ //Սովետական գրականություն և արվեստ.- 1949.- № 11.- էջ 171-174:
Սևակ Պ.
Անմահները հրամայում են.- Երևան։ Հայպետհրատ, 1948.- 60 էջ:
| Գրախոսություն:
Անմահները հրամայում են //Գրական թերթ.- 1949.- Թիվ 26․- 17 հուլիսի.- Էջ 3:
Քոչար Հր.
Գրականություն և կյանք.- Երևան: Պետհրատ, 1949.- 175 էջ:
| Գրախոսություն:
Գրականություն և կյանք //Սովետական գրականություն և արվեստ.- 1949.- № 6.- էջ 130-134:
Злопыхательство эстетствующего формалиста: [О критике и самокритике в литературе] //Коммунист.- 1949.- № 57.- 10 марта.- С. 3.
1950
Վարսյան Շ.
Վերածնության ծաղիկներ.- Երևան: Հայպետհրատ, 1949.- 102 էջ։
| Գրախոսություն:
Վերածնության ծաղիկներ //Գրական թերթ.- 1950.- Թիվ 9․- 8 մարտի.- Էջ 4:
1951
Ղանալանյան Ա.
Հայկական առածանի.- Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ, 1951.- 197 էջ:
| Գրախոսություն:
Արժեքավոր ավանդ հայ ժողովրդական բանահյուսության ուսումնասիրության մեջ //Սովետական գրականություն և արվեստ.- 1951.- № 10.- էջ 160-165:
Հայերի կողմից պարսկական տիրապետության դեմ ուղղված 451 թ. ապստամբության սոցիալ-քաղաքական պատճառների հարցի շուրջը //ՀՍՍՌ ԳԱ Տեղեկագիր. Հասարակական գիտություններ- 1951.- № 10.- էջ 91-115:
1952
«Վարդանանք» պատմավեպի լեզուն և ոճը //Սովետական գրականություն և արվեստ.- 1952.- № 7.- էջ 110-130:
1953
451 թ. ազատագրական շարժման հետ կապված մի հարցի շուրջը //ՀՍՍՌ ԳԱ Տեղեկագիր. Հասարակական գիտություններ- 1953.- № 12.- էջ 69-73:
Պատմական վեպի մի քանի հարցեր և Դ. Դեմիրճյանի «Վարդանանքը» //Սովետական գրականություն և արվեստ.- 1953.- № 11.- էջ 98-132:
Փավստոս Բուզանդի "Հայոց պատմություն" ռուսերեն թարգմանության առթիվ //Գրական թերթ.- 1953.- Թիվ 35․- 25 սեպտեմբերի․- Էջ 2-3:
Ղանալանյան Ա.
Հայկական առածանի.- Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ, 1951.- 197 էջ:
| Рецензия:
Ценный вклад в изучение армянского устного народного творчества //Советская этнография.- 1953.- № 4.- С. 160-163.
Repositary of Ancient Manuscripts in Armenia //VOKS Bulletin.- Moscow.- 1953.- № 6.- P. 28-33.
1955
Վարդանանց պատերազմը և Դ. Դեմիրճյանի «Վարդանանքը»․- Երևան: ԵՊՀ հրատ., 1955.- 263 էջ:
Հովհաննիսյան Ա. Ֆրիկը պատմաքննական լույսի տակ .- Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1955.- 121 էջ:
| Գրախոսություն:
Արժեքավոր մենագրություն Ֆրիկի մասին //Գրական թերթ.- 1955.- Թիվ 39․- 21 հոկտեմբերի.- Էջ 2-3:
1956
Война Варданидов и "Вардананк" Демирчяна․- Ереван: Аипетрат, 1956.- 177 с.
Демирчян Д.
Вардананк.- Москва: Гослитиздат, 1956.- С. 723-730.- Дереник Демирчян и его исторический роман "Вардананк" [Послесловие].
1957
Մատենադարանի «Բանբերը» //Սովետական գրականություն.- 1957.- № 5.- էջ 163-176:
1958
Թբիլիսին հայ մատենագրության մեջ (սկզբից մինչև XVIII դարի վերջը)․- վրացերեն․- Երևան: Հայպետհրատ, 1958.- 170 էջ:
Միջնադարի հայ տաղերգուներ․- Երևան: ՀՍՍՌ քաղ. և գիտ. գիտելիքների տարածման ընկ. հրատ., 1958.- 67 էջ:
1959
Եղիշե․- Երևան: Հայպետհրատ, 1959.- 182 էջ․- Հայ մատենագետներ:
Թբիլիսին հայ մատենագրության մեջ սկզբից մինչև XVIII դարի վերջը․- վրացերեն․- Թբիլիսի: Սաբճոթա Սաքարփվելո, 1959.- 171 էջ.- վրացերեն:
1960
Թլկուրանցի Հ.
Տաղեր /Աշխատասիր.՝ Էմ. Պիվազյանի; Խմբ.՝ Վ. Ս․ Նալբանդյան․- Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1960․- 298 էջ:
Վարդանանց պատերազմը՝ հրաշագեղ խորհրդանշան հերոսության //Մեր նշանաբանն է հառաջ․- Բեյրութ.- 1960.- 28 փետրվարի:
1961
Ժողովրդական գրողը: (Դերենիկ Դեմիրճյանի մահվան 5-րդ տարելիցի առթիվ) //Գրական թերթ.- 1961.- Թիվ 50․- 8 դեկտեմբերի.- Էջ :
Демирчян Д.
Вардананк. Кн. 2.- Москва: Известия, 1961.- С. 461 - 473.-Дереник Демирчян и его роман "Вардананк". [Послесловие] /В. С. Налбандян, А. А. Салахян.
Тбилиси в армянских литературных памятниках древних и средних веков․- Ереван: Айпетрат, 1961.- 174 с.
1962
Սևակ Գ. Գ.
Մեսրոպ Մաշտոց: Հայկական գրերի ու մատենագրության սկզբնավորումը /Խմբ.՝ Վ. Ս. Նալբանդյան․- Երևան: Հայպետհրատ, 1962․- 92 էջ։
Մեսրոպ Մաշտոցի պատմական դերը //Սովետական գրականություն.- 1962.- № 5.- էջ 115-130:
Դավթյան Վ.
Թոնդրակեցիներ: Պատմական դրամատիկան պոեմ.- Երևան: Հայպետհրատ, 1961․- 195 էջ։
| Գրախոսություն:
Վերակենդանացած պատմություն //Սովետական գրականություն․- 1962.- № 4.- էջ 124-137:
Егише․- Ереван: Айпетрат, 1962.- 150 с.- Армянские историографы․
1963
Մեսրոպ Մաշտոց: Հոդվածների ժողովածու.- Երևան: Երևանի համալս. հրատ., 1963.- էջ 7-56.- Մեսրոպ Մաշտոցի կյանքն ու գործը:
1964
Գնել-Տիրիթյան Վիպական ավանդության պատմական հիմքի հարցի շուրջը //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1964.- № 4.- էջ 83-100:
1965
Եղիշե //Հայրենիքի ձայն.- 1965.- Թիվ 20․- 12 դեկտեմբերի․- Էջ 6:
Պատմավեպի արդիականության հարցի շուրջը //Սովետական գրականություն.- 1965.- № 7.- էջ 133-149:
1966
Апресян Г. З.
Красота и добро. Из истории эстет. мысли народов Закавказья.- Москва, 1966.- 123 с.
| Рецензия:
Эстетика Закавказского Ренессанса //Литература Армения.- 1966.- № 7.- С. 110-114.
1967
Հոկտեմբերը և հայ գրականությունը: Հոդվածների ժաղավածու.- Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ, 1967.- էջ 303-339.- Նոր իրականությունը և պատմավեպի ճակատագիրը:
Վարդանանց պատերազմը //Հառաջ.- Բեյրութ.- 1967.- Թիվ 17․- 5 փետրվարի.- էջ 1-2, 7:
Վարդանանց պատերազմը: (Պատմության քառուղիներով) //Հայրենիքի ձայն.- 1967.- 1 հունվարի․- էջ 4-6:
1968
Գրողը և պատմությունը: (Պատմավեպի մի քանի հարցեր և Ստ. Զորյանի պատմագեղարվեստական սկզբունքները) //Սովետական գրականություն.- 1968.- № 6.- էջ 128-144:
Զորյան - պատմավիպասանի գեղարվեստական վարպետության մի քանի հարցեր //Լրաբեր հասարակական գիտությունների.- 1968.- № 7.- էջ 15-32:
Չորրորդ դարի թեմաները հայ գրականության մեջ //Բանբեր Երևանի համալսարանի.- 1968.- № 2.- էջ 109-126:
Չորրորդ դարի հայ իրականությունը և Ստ. Զորյանի պատմավեպերը //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1968.- № 2.- էջ 57-80:
1969
Мкрян М. М.
Мовсес Хоренаци /[Ред. В.С. Налбандян].- Ереван: Изд-во ЕГУ, 1969.- 181 с.
1970
Գրողը և պատմությունը ․- Երևան: Հայաստան, 1970.- 552 էջ:
Գրիգոր Նարեկացի։
Մատյան ողբերգության: Ծաղկաքաղ.- Երևան, 1970.- էջ 5 - 20․- Գրիգոր Նարեկացին և նրա "Մատեան ողբերգութեան" պոեմը: [Առաջաբան]:
Հայրենի գիտության կաճառը: (Երևանի համալսարանի 50- ամյակի առթիվ) //Գրական թերթ.- 1970.- Թիվ 52․- 25 դեկտեմբերի․- Էջ 3:
1971
Եղիշե
Վարդանի և հայոց պատերազմի մասին /Խմբ.՝ Վ. Ս. Նալբանդյան և ուրիշ.- Երևան: Հայաստան, 1971․- 238 էջ․- Հայ մատենագիրներ։
Григор Нарекаци и начало армянского Возрождения //Folia Orientalia.- Краков.- 1971.- Т. 12.- С. 175-185.
1972
Սայաթ-Նովա //Հայրենիքի ձայն.-1972.- Թիվ 49․- 3 դեկտեմբերի․- Էջ 4-6:
Հայ նոր գրականության պատմություն: Հ. 4։ XIX դարի 90-ական թթ. /Խմբ․՝ Էդ. Մ. Ջրբաշյան, Ս. Բ. Աղաբաբյան, Ա. Մ. Ինճիկյան․- Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1972.- 776 էջ:
Егише․- Ереван: Изд-во Ереван. ун-та, 1972.- 246 с.
Поэтика Егише //Литература Армения.- 1972.- № 7.- С. 84-92.
1973
Քենդերյան Հ. Մ.
Հովհան Մայրագոմեցի: Կյանքն ու գործունեությունը /Պատ. խմբ.՝ Վ. Ս. Նալբանդյան․- Երևան: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1973․- 133 էջ։
Գրականությունը հոգևոր կամուրջ է //Հայրենիքի ձայն.- 1973.- Թիվ 51․- 19 դեկտեմբերի․- Էջ 5-7։
О разработке теоретических и историко-литературных проблем в Институте литературы им. М. Абегяна АН Армянской ССР : [Доклад, прочитанный на заседании] Отд-ния литературы и языка АН СССР //Известия АН СССР. Серия литература и язык.- 1973․- Т. 32, вып. 6.- С. 547-554.
1974
Համբարյան Ռ. Ս.
Գեներալի երրորդ աստղը: [Վավերագրական ակնարկ Խ. Մ. Համբարյանի կյանքի և գործունեության մասին] /Խմբ.՝ Վ. Ս. Նալբանդյան.- Երևան: Հայաստան, 1974.- 174 էջ։
Ականավոր բանաստեղծն ու մտածողը: (Ներսես Շնորհալու մահվան 800-ամյակի առթիվ) //Ջահակիր․- Կահիրե․- 1974.- Թիվ 521․- 28 մարտի.- էջ 1, 3:
Առաջավոր գիտության ջահակիրը։ [ՍՍՀՄ ԳԱ 250-ամյակի առթիվ] //Սովետական Հայաստան.- 1974.- Թիվ 119․- 24 մայիսի․- Էջ 4:
Դերենիկ Դեմիրճյանի հետ: (Հանդիպումներ, Հուշեր) //Գարուն.- 1974.- № 12.- էջ 27-38:
Հայ քերթողական հանճարի վառ արտահայտությունը: (Ներսես Շնորհալու մահվան 800 - ամյակի առթիվ) //Գրական թերթ.- 1974.- Թիվ 3․- 20 հունվարի․- Էջ 2:
Выдающийся поэт и мыслитель: (К 800 - летию со дня смерти Нерсеса Шнорали) //Коммунист.- 1974.- № 12.- 15 января.- С. 3.
1975
Казарян А. В
Война, люди, судьбы․- Ереван: Айастан, 1975.- С. 5-8.- Предисловие․
1976
Գրականագետների ավանդը //Երեկոյան Երևան.- 1976.- Թիվ 7․- 9 հունվարի․- Էջ 3:
Армянская литература: Учебное пособие для филологических специальностей университетов и педагогических институтов /В. С. Налбандян, С. Н. Саринян, С. Б. Агабабян․- Москва: Высшая школа, 1976.- 495 с.
1977
Ներսես Շնորհալի: (Հոդվածների Ժողովածու).- Երևան: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977.- էջ 9-36․- Միջնադարի մեծ բանաստեղծն ու մտածողը:
Ներսես Շնորհալի: (Հոդվածների Ժողովածու) /Խմբկոլ՝ Լ. Ս. Խաչիկյան, Վ․ Ս․ Նալբանդյան և ուրիշ.- Երևան: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977.- 226 էջ:
1978
Контекст 77. Литературно- теоретические исследование.- Москва: Наука, 1978.- С. 194-210.- К вопросу о роли античных и византийских традиций в становлении национальной литературы. (Постановка проблемы на примере Армении)․
Новая страница истории армянского советского истроического романа: (Об историческом романе Перча Зейтунцяна "Аршак Второй") //Литература Армения.- 1978.- № 11.- С. 72 - 80.
1979
Ղազարյան Ա.
Պատերազմ, մարդիկ, ճակատագրեր: Գիրք 1.- Երևան: Սովետական գրող, 1979.- էջ 5-8.- Նախաբան:
1980
Некоторые черты Возрождения в армянской литературе и творчество Григора Нарекаци //Actes du 8 congrés de I'Association international de Litterature comparée.- Будапешт, 1980.- С. 209-219.
Кавказ и Средиземноморье.- Тбилиси, 1980.- С. 145-153.- Становление древнеармянской литературы. Роль античных, византийских и местных традиций: (К постановке проблемы).
1982
Саят-Нова:
Стихотворения : 2-ое изд. /Вступит.: В. С. Налбандян.- Ленинград: Советский писатель. Ленингр. отд-ние, 1982.- С. 5-52.- Певец человека и любви․
1983
Ղևոնդ։
Պատմություն.- Երևան: Սովետական գրող, 1982.- 181 էջ.- Հայ մատենագիրներ։
| Գրախոսություն:
Հաջողված հրատարակություն //Գրական թերթ.- 1983.- Թիվ 10․- 4 մարտի․- Էջ 2:
1984
История всемирной литературы: Т. 2 /АН СССР. Ин-т мировой литературы им. А. М. Горького.- Москва: Наука, 1984.- С. 285-308.- Армянская литература.
1985
Իգիթյան Մ. Թշնամու թիկունքում: [Հուշեր ռազմաճակատից] /Գրախոս.՝ Վ. Ս. Նալբանդյան; Խմբ.՝ Գ. Խ. Մարտիրոսյան.- Երևան: Հայաստան, 1985․- 262 էջ։
Հայ միջնադարյան գրականության ժանրեր.- Երևան: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ, 1984.- 427 էջ։
| Գրախոսություն:
Միջնադարյան ժանրերի համակարգի սահմանման ճանապարհին // Սովետական գրականություն․- 1985.- № 4.- էջ 133-137:
Հինգերորդ դարի հայ պատմագրության մի քանի յուրահատկությունների մասին //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1985.- № 3.- էջ 13-22:
Демирчян Д.
Вардананк.- Ереван: Советакан грох, 1985.- С. 722 - 729.- Дереник Демирчян и его исторический роман "Вардананк" [Послесловие].
История всемирной литературы: Т. 3 /АН СССР. Ин-т мировой литературы им. А. М. Горького.- Москва: Наука, 1985.- С. 531-535.- Армянская литература.
Уроки армянской древности : Статьи․- Ереван: Совет. грох, 1985.- 302 с.
Grigor Narekatsi: Armenian Miror-Spectator.- 1985.- Jan. 5.- P. 8, 12.
1986
Հայ միջնադարյան գրականություն: Համառոտ պատմություն /Վ. Ս. Նալբանդյան, Վ. Ս. Ներսիսյան, Հ. Գ. Բախչինյան․- Երևան: Սովետական գրող, 1986.- 168 էջ:
Հայոց թագավորության վերականգնման հարցը Վարդանանց պատերազմի ժամանակ //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1986.- № 1.- էջ 177-189:
Մարդու ճակատագրի Նարեկացու ընկալումը //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1986.- № 3.- էջ 16-26:
Միջնադարյան հայկական պոեմը պատմաքննական լույսի տակ //Սովետական գրականություն.- 1986.- № 8.- էջ 123-129:
Армянская средневековая литература: Кратко история /В. С. Налбандян, В. С. Нерсисян, А. Г. Бахчинян.- Ереван: Советакан грох, 1986.- 136 с.
Histoire abregee dela litterature armenienne medievale: Du V au XVIII siecle /V. S. Nalbandian, V. S. Nersisian, H. G. Bakhchinian.- Erevan: Sovetakan grogh, 1986.- 116 p.
1987
Հայկական սովետական հանրագիտարան։ Հտ․ 13․ Սովետական Հայաստան: .- Երևան: Հայկական սովետական հանրագիտարանի գլխ. խմբ․, 1987.- էջ 483-487․- Հին և միջնադարյան գրականություն:
Սայաթ-Նովա: Մենագրություն.- Երևան: Սովետական գրող, 1987.- 192 էջ։
Եղիշե //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1987.- № 2.- էջ 210-225:
Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի գրադարանում //Զարթոնք.- Բեյրութ.- 1987.- Թիվ 241․- 2 օգոստոսի.- Էջ 3:
История всемирной литературы: Т. 4 /АН СССР. Ин-т мировой литературы им. А. М. Горького.- Москва: Наука, 1987.- С. 422-429.- Армянская литература.
Саят-Нова․- Ереван: Советакан грох, 1987.- 96 с.
1988
Առաքել Դավրիժեցի Պատմություն: [1602-62 թթ. քաղաքական դրություն] /Խմբկոլ.՝ Գ. Ղ. Աբգարյան, Վ․ Ս․ Նալբանդյան և ուրիշ.- Երևան: Սովետական գրող, 1988․- 590 էջ․- Հայ մատենագիրներ։
Աշխարհը և նրա ապագան Գրիգոր Նարեկացու պատկերացմամբ //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1988.- № 3.- էջ 29-44:
Սայաթ-Նովա և Գրիգոր Նարեկացի //Սովետական գրականություն.- 1988.- № 4.- էջ 137-144:
История всемирной литературы: Т. 5 /АН СССР. Ин-т мировой литературы им. А. М. Горького.- Москва: Наука, 1988.- С. 492-499.- Армянская литература.
1989
Մարդերգությունը Գրիգոր Նարեկացու "Մատեան ողբերգութեան" պոեմում //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1989.- № 1.- էջ 50-64:
Մովսես Խորենացի //Խորհրդ. Ղարաբաղ.- 1989.- Թիվ 173․- 3 օգոստոսի.- Էջ 4:
Григор Нарекаци. Книга скорбных песнопений.- Москва: Наука. Гл. ред. вост. лит., 1988. - 405 с.
| Рецензия:
Новый перевод Нарекаци // Коммунист.- 1989.- № 109.- 7 мая.- С. 3.
1990
Գրիգոր Նարեկացի: (Մենագրություն)․- Երևան: Խորհրդային գրող, 1990.- 303 էջ:
Նարեկացի։
Մատեան ողբերգութեան.- ՊԷյրութ.- 1990.- էջ 7-25․- Գրիգոր Նարեկացին և նրա «Մատեան ողբերգութեան» պոեմը: [Առաջաբան]:
1991
Մովսես Խորենացի. «Պատմություն հայոց» [1500- ամյակի առթիվ] //Հայաստանի աշխատավորուհի.- 1991.- № 10.- էջ 4-7:
Նարեկացու գրվածքները: [Հատված "Գրիգոր Նարեկացի" գրքից] //Գրքերի աշխարհ.- 1991.- Թիվ 5․- 3 փետրվարի․- էջ 6:
Григор Нарекаци - великий поэт и мыслитель Х века
Մովսես Խորենացի. «Պատմություն հայոց» [1500- ամյակի առթիվ].- Ереван: Айастан, 1991.- 200 с.
1994
Եղիշե Վարդանի և հայոց պատերազմի մասին: Ե դար /Առաջաբան՝ Վ. Ս․ Նալբանդյան․- Երևան: Հայաստան, 1994․- 156 էջ․- Հայ մատենագիրներ։
1995
Հայոց հին դպրության սկղբնավորման հարցի շուրջը //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1995.- № 1.- էջ 151-168:
Չարախոսության և զրպարտանքի դեմ: «Ազատամարտ» պարբերականի «Վարուժան» հավելվածում Սեյրան Գրիգորյանի «Պարույր Սևակը անուններ է տալիս ...» հոդվածի առիթով /Վ․ Ս․ Նալբանդյան, Բ. Առաքելյան, Վ. Բարխուդարյան, Գ․ Ջահուկյան, Է. Մ. Ջրբաշյան և ուրիշ․ //Պատմաբանասիրական հանդես.- 1995.- № 1.- էջ 257-258:
1999
Մուրադյան Հ. Հ. Պարույր Սևակի պատմական պոեմները /Խմբ.՝ Վ. Ս․ Նալբանդյան․- Երևան: Ոսկան Երևանցի, 1999․- 139 էջ։