Cover Image
close this bookԱլիխանով Աբրահամ Իսահակի (1904-1970)
View the documentԱԿԱԴԵՄԻԿՈՍ Ա. Ի. ԱԼԻԽԱՆՈՎԻ ԿՅԱՆՔԻ ԵՎ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՏԱՐԵԹՎԵՐԸ
View the documentԱԿԱԴԵՄԻԿՈՍ Ա. Ի. ԱԼԻԽԱՆՈՎԻ ԳԻՏԱԿԱՆ, ԳԻՏԱԿԱԶՄԱԿԵՐՊԱԿԱՆ ԵՎ ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՌՈՏ ԱԿՆԱՐԿ
Open this folder and view contentsՄԱՏԵՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

Տե՛ս նաև՝

«Սովետական խոշոր փորձագետ ֆիզիկոս, փորձագետ Աբրահամ Իսահակի Ալիխանովը նոր գաղափարներով և նոր արդյունքներով հարստացրեց ժամանակակից ատոմային և միջուկային ֆիզիկայի մի շարք կարևորագույն ճյուղերը, իսկ ետպատերազմյան տարիներին՝ նաև ատոմային արդյունաբերությունը։ Նա սովետական մտավորականության առաջին սերնդի լավագույն ներկայացուցիչներից մեկն է»:


Գ․ ՂԱՐԻԲՅԱՆ

Աբրահամ Իսահակի Ալիխանովը ծնվել է 1904 թ. մարտի 3-ին Ելիզավետպոլում (ներկայումս Կիրովաբադ): Վախճանվել է 1970 թ. դեկտեմբերի 8-ին Մոսկվայում: 1921 թ. ավարտել է Թիֆլիսի առաջին առևտրական ուսումնարանը։
1921−1923 թթ. Վրաստանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի լեռնաքիմիական ֆակուլտետի ուսանող:
1927−1943 թթ. Լենինգրադի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտի աշխատակից։
1930 թ. ավարտել է Լենինգրադի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ֆիզիկամեխանիկական ֆակուլտետը:
1930−1934 թթ. Լենինգրադի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ֆիզիկամեխանիկական ֆակուլտետի ռենտգենյան ճառագայթների լաբորատորիայի վարիչ:
1934 թ. Լենինգրադի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտի պոզիտրոնների լաբորատորիայի վարիչ:
- Ֆիզիկային նվիրված լոնդոնյան միջազգային կոնֆերանսի մասնակից:
1935 թ. շնորհվել է ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան:
1937 թ. շնորհվել է պրոֆեսորի գիտական կոչում:
1937−1941 թթ. ՍՍՀՄ ԳԱ ռադիումի ինստիտուտի ֆիզիկայի բաժնի լաբորատորիայի բաժնի վարիչ:
1939−1941 թթ. Լենինգրադի երկաթուղային տրանսպորտի ինժեներների ինստիտուտի ֆիզիկայի ամբիոնի վարիչ:
1939 թ. ընտրվել է ՍՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ:
1940 թ․ կազմակերպել է Էլբրուսի տիեզերական ճառագայթների հետազոտման առաջին արշավախումբը:
1941 թ. շնորհվել է ՍՍՀՄ պետական մրցանակ:
1943 թ. ընտրվել է ՍՍՀՄ և ՀԽՍՀ գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամ:
− ընտրվել է Հայկական ՍՍՀ գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամ:
1943−1944 թթ. ՍՍՀՄ ԳԱ № 2 լաբորատորիայի աշխատակից:
1944−1945 թթ. ՍՍՀՄ ԳԱ ֆիզիկական պրոբլեմների ինստիտուտի ավագ գիտաշխատակից:
1945−1968 թթ. ՍՍՀՄ ԳԱ տեսական և փորձարարական ֆիզիկայի ինստիտուտի հիմնադիր և դիրեկտոր:
1945 թ. պարգևատրվել է Լենինի շքանշանով` գիտության և տեխնիկայի զարգացման ասպարեզում աչքի ընկնող վաստակի համար`ՍՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի 220-ամյակի կապակցությամբ:
1948 թ. շնորհվել է ՍՍՀՄ պետական մրցանակ:
1949 թ․ ՍՍՀՄ ԳԱ տեսական և փորձարարական ֆիզիկայի ինստիտուտի աշխատակիցների հետ ստեղծել է ծանր ջրային դանդաղեցուցիչով ԽՍՀՄ-ում առաջին միջուկային ռեակտորը։
1953 թ. շնորհվել է ՍՍՀՄ պետական մրցանակ:
1954 թ. շնորհվել է Սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի կոչում, նրան հանձնելով Լենինի շքանշան և «Մուրճ և մանգաղ» ոսկե մեդալ:
− պարգևատրվել է Լենինի շքանշանով:
1955 թ. ատոմային էներգիայի խաղաղ օգտագործմանը նվիրված առաջին միջազգային կոնֆերանսի մասնակից (Շվեյցարիա):
− գործուղվել է Չինական Ժողովրդական Հանրապետություն` գիտական նպատակով:
1956−1970 թթ. “Атомная энергия” ամսագրի խմբագրական կոլեգիայի անդամ:
1957 թ. մեզոններին և վերջերս հայտնաբերված մասնիկներին նվիրված կոնֆերնսի մասնակից (Իտալիա):
1958 թ. գործուղվել է Չեխոսլովակիա` գիտական նպատակով:
1962 թ. գործուղվել է Շվեյցարիա` գիտական նպատակով:
1963 թ. գործուղվել է Հարավսլավիա` գիտական նպատակով:
1964 թ. պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով` գիտության և տեխնիկայի ասպարեզում ունեցած վաստակի և ծննդյան 60-ամյակի կապակցությամբ:
− միջուկային ֆիզիկային նվիրված միջազգային կոնգրեսի մասնակից (Ֆրանսիա):
1967 թ. Մարիա Սկլոդովսկայա-Կյուրիի ծննդյան 100-ամյակին նվիրված գիտական կոնֆերանսի մասնակից (Լեհաստան):

Սովետական նշանավոր փորձարար-ֆիզիկոս, մեր երկրում միջուկային ֆիզիկայի հիմնադիիրներից մեկը, Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս, ՍՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր, ակադեմիկոս Աբրահամ Իսահակի Ալիխանովը ծնվել է 1904 թ. մարտի 3-ին Ելիզավետպոլ (ներկայումս Կիրովաբադ) քաղաքում, երկաթուղային մեքենավարի ընտանիքում: Վախճանվել է 1970 թ. դեկտեմբերի 8-ին Մոսկվայում:

1912 թ. Ալիխանովի ընտանիքը տեղափոխվում է Հայաստան, Ալեքսանդրապոլ (այժմ` Գյումրի), որտեղ և Ալիխանովը ընդունվում է տեղի միակ միջնակարգ ուսումնական հաստատությունը` առևտրական ուսումնարանը: Այնուհետև նա ուսումը շարունակում է Թիֆլիսի առաջին առևտրական ուսումնարանում, որը ավարտելուց հետո 1921 թ. դառնում է Վրաստանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի լեռնաքիմիական ֆակուլտետի ուսանող: 1923 թ. Ա. Ի. Ալիխանովը տեղափոխվում է Պետրոգրադ և ընդունվում տեղի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի քիմիական ֆակուլտետը: Սակայն պատանի Ալիխանովը ավելի մեծ հակում ուներ դեպի ֆիզիկան և մեկ տարի անց նա տեղափոխվում է նույն ինստիտուտի ֆիզիկամեխանիկական ֆակուլտետը, որտեղ լավ դպրոց է անցնում Ա. Ֆ. Իոֆֆեի, Մ. Վ. Կիրպիչովի, Ի. Վ. Օբրեիմովի, Ն. Ն. Սեմյոնովի, Յա. Ի. Ֆրենկելի և ուրիշների ղեկավարությամբ: Հաղորդակցվելը այս ականավոր ֆիզիկոսների հետ Լենինգրադի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտում (ԼՖՏԻ), ավելի է ամրապնդում Ա. Ի. Ալիխանովի հետաքրքրությունը հետազոտական աշխատանքի նկատմամբ:

1927 թ. հոկտեմբերին ԼՖՏԻ-ի դիրեկտոր և միաժամանակ ֆիզիկամեխանիկական ֆակուլտետի դեկան, ակադեմիկոս Ա. Ֆ. Իոֆֆեն պրպտող մտքի տեր ուսանողին ընդունում է ինստիտուտի ռենտգենատեխնիկական լաբորատորիա: Սկսվում է Ալիխանովի ավելի քան քառասնամյա (1927−1970) բեղմնավոր գիտական գործունեությունը:

Այդ տարիներին Լենինգրադի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտում հետազոտությունները հիմնականում տարվում էին պինդ մարմինների և ռենտգենյան ճառագայթների ֆիզիկայի ուղղությամբ (ռենտգենագրական մեթոդով բյուրեղների մեխանիկական հատկությունների հետազոտումը Ա. Ֆ. Իոֆֆեի և նրա աշխատակիցների կողմից, Ա. Կ. Վալտերի, Ի. Վ. Կուրչատովի, Կ. Դ. Սինելնիկովի և ուրիշների աշխատանքները պինդ մարմինների էլեկտրական հատկությունների ուսումնասիրությունների գծով), ինչպես նաև քիմիական ֆիզիկայի ասպարեզում (փորձարարական և տեսական հետազոտությունները Ն. Ն. Սեմյոնովի ղեկավարությամբ, որոնք հետագայում հանգեցրին ճյուղավորված շղթայական ռեակցիաների և քիմիական կինետիկայում դրանց դերի մասին ֆունդամենտալ պատկերացմանը):

Ա. Ի. Ալիխանովի առաջին աշխատանքները նվիրված էին մետաղների բյուրեղային ցանցի ուսումնասիրությանը` ռենտգենյան ճառագայթների օգնությամբ: 1929 թ.Սովետական Միությունում և արտասահմանում միաժամանակ լույս տեսավ Ա. Ի. Ալիխանովի առաջին գիտական աշխատանքը` «Ալյումինումի ռենտգենագրական հետազոտումը բարձր ջերմաստիճանների դեպքում», որտեղ հեղինակը ապացուցեց, որ բարձր ջերմաստիճանների դեպքում ալյումինը չի ենթարկվում ալոտրոպիկ փոփոխությունների. այն մշտապես պահպանում է կենտրոնացված նիստերով խորանարդի կառուցվածքը: Նույն արդյունքն էին ստացել նաև արտասահմանյան ֆիզիկոսներ Վ. Գյուրտլերը և Տ. Անաստասիադիսը:

1930 թ.Ա. Ի. Ալիխանովը ռենտգենագրական հետազոտություններից անցնում է ռենտգենյան ճառագայթների ֆիզիկական հատկությունների ուսումնասիրությանը: Հատկապես նշանակալից է Լ. Ա. Արցիմովիչի հեղինակակցությամբ 1933 թ. լույս տեսած «Ռենտգենյան ճառագայթների լրիվ ներքին անդրադարձումը բարակ շերտերից» աշխատանքը, որտեղ հեղինակների կողմից հետազոտված էր ռենտգենյան ճառագայթների լրիվ ներքին անդրադարձման մեխանիզմը տարբեր մետաղների բարակ շերտերից: Փորձով որոշված և տեսականորեն գնահատված էր ռենտգենյան ճառագայթների ներթափանցման խորությունը նյութի մեջ լրիվ անդրադարձման դեպքում: Այս հետազոտությունները առաջին անգամ անմիջականորեն ապացուցեցին Ֆրենելի և Մաքսվելի դասական օպտիկայի կիրառելիությունը թափանցիկ և կլանող միջավայրերից ռենտգենյան կոշտ ճառագայթների անդրադարձման երևույթների նկատմամբ: Ներկայումս, երբ աստղագիտական նպատակների համար անհրաժեշտ է ռենտգենյան հեռադիտակների ստեղծումը, Ա. Ի. Ալիխանովի և Լ. Ա. Արցիմովիչի այդ աշխատանքը վերըստին դարձել է խիստ արդիական:

Ա. Ի. Ալիխանովի հետազոտությունները ռենտգենյան ճառագայթների ֆիզիկայի ասպարեզում ամփոփվեցին նրա «Ռենտգենյան ճառագայթների օպտիկան» ոչ մեծ մենագրության մեջ, որը լույս տեսավ 1933 թ. ԼՖՏԻ-ի 15-ամյա հոբելյանի առթիվ` «Նորագույն ֆիզիկայի պրոբլեմները» մատենաշարով: Մենագրությունում համաշխարհային գրականության մեջ առաջին անգամ ներկայացված են տվյալներ ռենտգենյան ճառագայթների բեկման և այդ էֆեկտի նկարագրության համար Բրեգ-Վուլֆի օրենքի կիրառալիության վերաբերյալ, հատուկ վերլուծության է ենթարկված ռենտգենյան ճառագայթների լրիվ ներքին անդրադարձման պրոբլեմը:

Հատկանշական է, որ այդ գրքում, ինչպես և հոբելյանական մատենաշարի հրատարակությունների մեծամասնության մեջ, ծավալի զգալի մասը կազմում է հեղինակի ստացած նոր արդյունքների շարադրանքը: Մենագրությունը ամփոփում է Ա. Ի. Ալիխանովի հետազոտությունները ռենտգենյան ճառագայթների ֆիզիկայի բնագավառում:

1932 թ. վերջին` միջուկային ֆիզիկայում ֆունդամենտալ հայտնագործությունների շնորհիվ (նեյտրոնի, պոզիտրոնի, դեյտերիումի հայտնաբերումը, ցիկլոտրոնի ստեղծումը և այլն) միջուկային թեմատիկան դարձավ ԼՖՏԻ-ում տարվող հետազոտությունների գլխավոր ուղղություններից մեկը: Ա. Ի. Ալիխանովը առաջիններից մեկն էր, որ սկսեց զբաղվել ատոմի միջուկի հետազոտությամբ: Արդեն 1934 թ. մարտին նա նշանակվում է պոզիտրոնների լաբորատորիայի վարիչ: Ա. Ի. Ալիխանովի հետաքրությունների ոլորտն ընդգրկում էր այդ ժամանակի միջուկային ֆիզիկայի հրատապ պրոբլեմները, առաջին հերթին` էլեկտրոն-պոզիտրոնային զույգերի կազմավորման հարցը, β-տրոհումը, արագ էլեկտրոնների արգելակումը և ցրումը նյութի մեջ:

1934 թ. Ա. Ի. Ալիխանովը Մ. Ս. Կոզոդաևի հետ համատեղ ստեղծեցին պոզիտրոնների էներգետիկ սպեկտրների հետազոտման սկզբունքորեն նոր և էֆեկտիվ մեթոդ՝ հիմնված մագնիսական β-սպեկտրաչափի և համընկման սխեմայով աշխատող Գեյգեր-Մյուլլերի երկու հաշվիչների զուգակցման վրա: Նույն տարում Ա. Ի.Ալիխանովը և Մ. Ս. Կոզոդաևը չափումների այդ մեթոդի օգնությամբ, արտասահմանյան հետազոտողներից անկախ, դիտեցին ներքին զույգային կոնվերսիայի երևույթը: Մասնիկների գրանցման եղանակը Գեյգեր-Մյուլլեր երկու հաշվիչներով, որոնք միացված էին 10ˉ5 վ կարգի թույլատրելի ժամանակ ունեցող համընկման սխեմայով, հնարավորություն տվեց հայտնաբերել ներքին զույգային կոնվերսիայի պոզիտրոններ, որոնք նախկինում չէին դիտվում այդ պրոցեսի քիչ հավանական լինելու պատճառով: Ա. Ի. Ալիխանովի լաբորատորիայում ստեղծված համընկման լամպային սխեման սկիզբ դրեց սովետական միջուկային էլեկտրոնիկայի զարգացմանը:

1935 թ. Ա. Ի. Ալիխանովը հաջողությամբ պաշտպանում է դոկտորական դիսերտացիան` «β-տրոհման ժամանակ առաքվող մասնիկների սպեկտրների հետազոտումը» թեմայով, որի մեջ ամփոփված էին զույգային կոնվերսիայի վերաբերյալ նրա առաջին հետազոտությունների արդյունքները: Ներքին զույգային կոնվերսիայի պոզիտրոնների էներգետիկ սպեկտրների հետագա ճշգրիտ հետազոտությունները, որոնք Ա. Ի. Ալիխանովը անցկացրեց իր աշխատակիցների հետ միասին 1935 − 1938 թթ., հանգեցրին կարևոր մեթոդական արդյունքի. պարզվեց, որ ներքին կոնվերսիայի երևույթը միջուկային սպեկտրոսկոպիայի մի շատ էֆեկտիվ միջոց է: Այն հնարավորություն է տալիս չափել նույնիսկ բավականաչափ թույլ γ-քվանտների էներգիան:

Ա. Ի. Ալիխանովը և նրա աշխատակիցները չափումների վերը նկարագրված մեթոդի օգնությամբ անցկացրին նաև նյութի հետ γ-ճառագայթման փոխազդեցության ընթացքում ծնված պոզիտրոնների էներգետիկ

սպեկտրների, ինչպես նաև նյութի վրա ընկնող γ-քվանտների էներգիայից և տարրի կարգահամարից նրանց ելքի կախվածության մանրակրկիտ հետազոտումներ: Դրանց արդյունքները լիովին հաստատեցին γ-քվանտներով էլեկտրոն-պոզիտրոնային զույգերի առաջացման վերաբերյալ տեսության եզրակացությունները:

1934 թ. Ա. Ի. Ալիխանովը Ա. Ի. Ալիխանյանի և Բ. Ս. Ջելեպովի հետ համատեղ առաջինը սովետական ֆիզիկոսներից սկսեց արհեստական ռադիոակտիվության ուսումնասիրությունը: Այդ շարքի հենց առաջին փորձերը Ա. Ի. Ալիխանովին և նրա աշխատակիցներին, անկախ, Ի. և ֆ. Ժյուլիո-Կյուրի ամուսիններից, հանգեցրին արհեստական էլեկտրոնային ռադիոակտիվության հայտնաբերմանը: 1936 − 1937 թթ. Ա. Ի. Ալիխանովը, Ա. Ի. Ալիխանյանը և Բ. Ս. Ջելեպովը կատարեցին բազմաթիվ ռադիոակտիվ նյութերի β-սպեկտրների ճշգրիտ հետազոտումներ և հայտնաբերեցին β-սպեկտորի ձևի կախվածությունը տարրի կարգահամարից: Ա. Ի. Ալիխանովի հետազոտությունների մյուս պրոբլեմը վերաբերում էր նյութի մեջ արագ էլեկտրոնների (0,6÷2,55 ՄԷՎ էներգիաների տիրույթում) արգելակման և ցրման ուսումնասիրմանը: Ա. Ի. Ալիխանովի լաբորատորիայում կատարած ռելյատիվիստական էլեկտրոնների արգելակման և ցրման մանրակրկիտ հետազոտումները ցույց տվեցին, որ այդ երևույթների բոլոր հիմնական օրինաչափությունները բավարար կերպով նկարագրվում են ռելյատիվիստական քվանտային մեխանիկայի օգնությամբ:

Հատկապես պետք է նշել Ա. Ի. Ալիխանովի այն աշխատանքը, որտեղ փորձնականորեն ապացուցված է էլեկտրոն-պոզիտրոնային զույգի աննիհիլյացիայի դեպքում իմպուլսի պահպանման օրենքի ճշմարտացիությունը: Այդ աշխատանքը կատարվեց 1936 թ. Լ. Ա. Արցիմովիչի և Ա. Ի. Ալիխանյանի հետ համատեղ: Դա մակրոմասնիկների փոխազդեցության տարրական ակտերում էներգիա-իմպուլսի պահպանման օրենքի կիրառելիության անմիջական փորձնական հաստատումն էր: Անհրաժեշտ է նշել, որ պահպանման օրենքների ճշմարտացիությունը միջուկային պրոցեսների համար (30-ական թթ. կեսերին ամերիկացի ֆիզիկոս Ռ. Շենկլանդի փորձերից հետո) շատ գիտնականների կողմից կասկածի էր ենթարկվում:

1939 թ. վերջին Ա. Ի. Ալիխանովի կողմից մշակվեց և նախապատրաստվեց այն տարիներին բացառիկ կարևորություն և հրատապություն ունեցող մի փորձ` նեյտրինոյի գոյությունը ապացուցելու համար: Այդ փորձի նպատակն էր` K-գրավման պրոցեսում 74 Be ռադիոակտիվ միջուկից առաքված նեյտրինոյի հաշվին 73 Li միջուկի կողմից կրած ետհարվածի հայտնաբերումը (նման փորձերում 74 Be միջուկի K-գրավման և օգտագործման գաղափարը առաջին անգամ տվել է Ա. Ի. Ալիխանյանը): K- գրավման դեպքում նեյտրինոյի վարկածով կանխագուշակված միջուկի ետհարվածի էներգիայի որոշակի արժեքների դիտումը կհանդիսանար նեյտրինոյի գոյության անուղղակի հաստատում: Փորձերը ընդհատվեցին Հայրենական մեծ պատերազմի սկզբին: Համանման փորձ կատարեց ամերիկացի ֆիզիկոս Ջ. Ալլենը 1942 թ.:

Ա. Ի. Ալիխանովը և Ի. Վ. Կուրչատովը ԼՖՏԻ-ի մեծ ցիկլոտրոնի կառուցման նախաձեռնողներն էին և ղեկավարում էին դրա նախագծման բոլոր աշխատանքները: Ցիկլոտրոնի կառուցումը սկսվեց 1939 թ., սակայն պատերազմի պատճառով այն դադարեցվեց: Ցիկլոտրոնը գործի դրվեց պատերազմից հետո` 1946 թ.:

1939 թ. Ա. Ի. Ալիխանովի լաբորատորիայում աշխատանքներ ծավալվեցին տիեզերական ճառագայթների ուսումնասիրման ուղղությամբ: Այն ժամանակ արդեն հայտնի փորձարարական տվյալների մանրամասն վերլուծությունը Ա. Ի. Ալիխանովին հանգեցրեց տիեզերական ճառագայթման կազմում պրոտոնների առկայության մասին հիմնավորված ենթադրությանը: ԼՖՏԻ-ում տիեզերական ճառագայթների բազմակողմանի և մանրազնին հետազոտում կատարելու նպատակով Ա. Ի. Ալիխանովի ղեկավարությամբ նախապատրաստվեց գիտարշավ, որը ծրագրված էր անցկացնել 1941 թ. ամռանը Պամիրի լեռներում: Սակայն պատերազմը խանգարեց դրա իրագործմանը: Այդ բարձրլեռնային գիտարշավը իրականացվեց մեկ տարի անց Հայաստանում, Արագած լեռան վրա: Ա. Ի. Ալիխանովի, Ա. Ի. Ալիխանյանի և նրանց աշխատակիցների 1942-1945 թթ. Արագածի վրա կատարած հետազոտումները համոզիչ կերպով ցույց տվեցին, որ տիեզերական ճառագայթման կազմում առկա է պրոտոնների ինտենսիվ հոսք` 150 ՄԷՎ կարգի էներգիաներով:

1937−1941 թթ. Ա. Ի. ԼՖՏԻ-ում աշխատելու հետ միաժամանակ համատեղությամբ գլխավորում էր ՍՍՀՄ ԳԱ ռադիումի ինստիտուտի ֆիզիկայի բաժնի լաբորատորիաներից մեկը: Նշված ինստիտուտում նա անմիջականորեն մասնակցեց Եվրոպայում առաջին ցիկլոտրոնի գործարկմանը, որն սկզբում կառուցվում էր Լ. Վ. Միսովսկու, իսկ նրա մահից հետո (1939 թ.)` Ի. Վ. Կուրչատովի և Դ. Գ. Ալխազովի ղեկավարությամբ:

Ա. Ի. Ալիխանովը նախապատերազմյան շրջանում ակտիվորեն մասնակցում էր միջուկային ֆիզիկային նվիրված համամիութենական կոնֆերանսների աշխատանքներին, որոնք անգնահատելի դեր խաղացին ՍՍՀՄ ում գիտության այդ ասպարեզի զարգացման համար: Հատկապես պետք է նշել նրա «Զույգերի առաջացումը γ-ճառագայթների ազդեցությամբ» զեկուցումը 1937 թ. սեպտեմբերին Մոսկվայում կայացած II միջուկային կոնֆերանսում: Զեկուցման մեջ Ա. Ի. Ալիխանովը ներկայացրել էր այդ ժամանակ արտաքին և ներքին զույգային կոնվերսիայի երևույթների վերաբերյալ կուտակված փորձնական նյութը, մասնավորապես իր լաբորատորիայում ստացված արդյունքները:

1934 թ. սեպտեմբերին Ա. Ի. Ալիխանովը գործուղվեց Լոնդոն` մասնակցելու ֆիզիկայի հարցերին նվիրված միջազգային կոնֆերանսին, որի ավարտից հետո այցելեց գիտական հետաքրքրությունների ընդհանրությամբ իր հետ կապված Եվրոպայի առաջատար ֆիզիկոս-միջուկագետների` Պ. Բլէկետտի (Լոնդոնում), Ջ. Չեդվիկի և Չ. Էլլիսի (Քեմբրիջում), Ժուլիո-Կյուրի ամուսինների և Ժ. Տիբոյի (Փարիզում), Լ. Մեյտների (Բեռլինում) լաբորատորիաները և արդյունավետ բանավեճեր ունեցավ նրանց հետ:

Գիտահետազոտական աշխատանքին զուգընթաց Ա. Ի. Ալիխանովը զբաղվում էր դասախոսական ակտիվ գործունեությամբ Լենինգրադի բուհերում: 1930 թ., այսինքն` ֆիզիկամեխանիկական ֆակուլտետն ավարտելուց անմիջապես հետո, նա դառնում է այդ ֆակուլտետի ռենտգենյան ճառագայթների լաբորատորիայի վարիչ: 1934թ. հունիսից Ա. Ի. Ալիխանովը Լենինգրադի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի փորձարարական ֆիզիկայի ամբիոնի ասպիրանտն էր: Ֆիզիկամեխանիկական ֆակուլտետում նա մի շարք հատուկ դասընթացներ էր կարդում` մասնավորապես ռենտգենյան ճառագայթների ֆիզիկայի դասընթացը:

1938 թ. փետրվարից Ա. Ի. Ալիխանովը Լենինգրադի երկաթուղային տրանսպորտի ինժեներների ինստիտուտի ֆիզիկայի ամբիոնի վարիչն էր: Երեք տարի աշխատելով լենինգրադյան հնագույն այդ բուհում, պրոֆ. Ա. Ի. Ալիխանովը զգալի գործ է կատարում ֆիզիկայի դասավանդման մեթոդների կատարելագործման ուղղությամբ, կարգի է բերում գիտական աշխատանքը ամբիոնում, ակտիվորեն մասնակցում Լենինգրադի երկաթուղային տրանսպորտի ինժեներների ինստիտուտում հրավիրվող գիտական համագումարներին և կոնֆրանսներին:

1943 թ. Ա. Ի. Ալիխանովին Լենինգրադի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտից տեղափոխում են Մոսկվա` ՍՍՀՄ ԳԱ № 2 լաբորատորիա, որտեղ Ի. Վ. Կուրչատովի ղեկավարությամբ աշխատանքներ էին ծավալվել ատոմային էներգիային տիրապետելու ուղղությամբ:

1945 թ. դեկտեմբերին միջուկային ռեակտորների և միջուկային ֆիզիկայի գծով հետազոտությունների զարգացման նպատակով Ա. Ի. Ալիխանովը կազմակերպում է նոր գիտական կենտրոն` ՍՍՀՄ ԳԱ № 3 լաբորատորիան (1949 թ.-ից` ՍՍՀՄ ԳԱ ջերմատեխնիկական լաբորատորիա, իսկ 1957թ.-ից` Տեսական և փորձարարական ֆիզիկայի ինստիտուտ): Նրա գլխավորած ինստիտուտը, գրեթե քառորդ դարի ընթացքում (1945-1968), դարձավ ֆիզիկայի առաջատար կենտրոններից մեկը մեր երկրում:

1947 թ. Ա. Ի. Ալիխանովի նախաձեռնությամբ և ղեկավարությամբ Տեսական և փորձարարական ֆիզիկայի ինստիտուտում սկսվեց մեր երկրում ծանր ջրային դանդաղեցուցիչով առաջին հետազոտական ռեակտորի նախագծումը, որը գործի դրվեց 1949 թ.: Ռեակտորը ստեղծվեց շատ կարճ ժամանակամիջոցում և իր ֆիզիկական պարամետրերով չէր զիջում արտասահմանյան լավագույն ռեակտորներին: Ա. Ի. Ալիխանովի ղեկավարությամբ ծանր ջրային դանդաղեցուցիչով հետազոտական ռեակտորներ են մշակվել և կառուցվել նաև մի շարք սոցիալիստական երկրներում: Թույլ փոխազդեցություններում զույգության չպահպանման հայտնաբերումից հետո Ա. Ի. Ալիխանովը սովետական ֆիզիկոսներից առաջինն սկսեց այդ պրոբլեմի հետազոտումը:

1957 թ. նա իր աշխատակիցների հետ β-տրոհման դեպքում էլեկտրոնների երկայնական բևեռացման ստույգ չափումներ անցկացրեց, որոնք մեծ ճշգրտությամբ հաստատեցին, որ հիշյալ պրոցեսում զույգությունը չի պահպանվում: Այդ շարքի հետազոտությունների արդյունքները Ա. Ի. Ալիխանովը ամփոփեց «Թույլ փոխազդեցություններ: β-տրոհման նորագույն հետազոտումները» մենագրության մեջ, որը հրատարակվեց 1960 թ.:

50-ական թթ. վերջում Տեսական և փորձարարական ֆիզիկայի ինստիտուտում Ա. Ի. Ալիխանովի ղեկավարությամբ անցկացվեցին մի շարք փորձեր` մյուոնների հատկությունները ուսումնասիրելու նպատակով, մասնավորապես որոշվեց նրանց պարույրաձևությունը π→μ+ ν տրոհման դեպքում և հետազոտվեցին այդ տարրական մասնիկների սովորական և ռադիացիոն տրոհումները:

Ա. Ի. Ալիխանովը Սովետական Միությունում բարձր էներգիաների կոշտ կիզակետմամբ արագացուցիչների ստեղծման նախաձեռնողներից մեկն է: Տեսական և փորձարարական ֆիզիկայի ինստիտուտում նա ղեկավարում էր մեր երկրում առաջին կոշտ կիզակետմամբ պրոտոնային արագացուցչի (7 ԳԷՎ էներգիայով) նախագծման և կառուցման աշխատանքները: Այդ արագացուցչի վրա, որը գործարկվեց 1961 թ., Ա. Ի. Ալիխանովը և նրա աշխատակցները փորձեր կատարեցին պիոնների և նուկլոնների ազդեցության ուսումնասիրության ուղղությամբ: Նրա նախաձեռնությամբ և ղեկավարությամբ սկսվել է Մոսկվայի՝ 7 ԳԷՎ էներգիայով պրոտոնների կոշտ կիզակետմամբ արագացուցիչի կառուցումը, նախագծվել նաև 70 ԳԷՎ էներգիայով պրոտոնային արագացուցիչը:

Ա. Ի. Ալիխանովը ստեղծեց միջուկագետ-ֆիզիկոսների մեծ դպրոց, որը տվել է այնպիսի խոշոր գիտնականներ, ինչպիսիք են` Ա. Ի. Ալիխանյանը, Բ. Ս. և Վ. Պ. Ջելեպովները, Պ. Ե. Սպիվակը, Յու. Գ. Աբովը, Ա. Օ. Վայսենբերգը, Մ. Ս. Կոզադաևը, Վ. Ա. Լյուբիմովը, Ս. Յա. Նիկիտինը և ուրիշներ:

Մեծ է Ա. Ի. Ալիխանովի ներդրումը հայ գիտության, առաջին հերթին ֆիզիկայի զարգացման մեջ: Նա 1943 թ. հիմնադրված Հայկական ՍՍՀ գիտությունների ակադենմիայի հիմնադիր անդամներից էր: Նա խթանեց ու մասնակցեց նույն թվին ՀՍՍՀ ԳԱ ֆիզիկամաթեմատիկական ինստիտուտի ստեղծմանը (այժմ` Ա. Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիա), որի առաջին գիտական աշխատակիցներից էր ինքը: Ա. Ի. Ալիխանովը Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտի էլեկտրոնային արագացուցչի կառուցման նախաձեռնողներից էր: Արագացուցիչը գործարկվեց 1967 թ.: Ա. Ի. Ալիխանովի և Ա. Ի. Ալիխանյանի Արագածում ստեղծած բարձրլեռնային կայանում հրաշալի գիտական դպրոց անցավ հայ գիտնականների մի ամբողջ համաստեղություն, որը հետագայում մեծ դեր խաղաց Հայաստանում ֆիզիկայի տարբեր ճյուղերի զարգացման գործում:

Ա. Ի. Ալիխանովի ծառայությունները հայրենական գիտության առջև գիտական հասարակայնության և սովետական կառավարության կողմից բարձր գնահատականի են արժանացել: 1954 թ. Ա. Ի. Ալիխանովը արժանացել է Սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի կոչման, պարգևատրվել Լենինի երեք շքանշաններով, Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով և մեդալներով: Նրան երեք անգամ (1941, 1948, 1953 թթ.) շնորհվել է ՍՍՀՄ պետական մրցանակ:

Ալիխանյան եղբայրների անունով է կոչվել Երևանի փողոցներից մեկը, Երևանի պետական համալսարանում սահմանվել է նրանց անվան կրթաթոշակ։ Ա. Ի. Ալիխանովի անվամբ է կոչվում Մոսկվայի Տեսական և փորձարարական ֆիզիկայի ինստիտուտը:

  1. Աբրահամ Իսահակի Ալիխանով: Կենսամատենագիտություն /Կազմ․՝ Ռ․ Ա․ Բաբաջանյան, Ժ․ Հ․ Սողոմոնյան; Ներած․՝ Գ․ Մ․ Ղարիբյան, Բ․ Գ․ Գասպարյան․- Երևան: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1987.- 60 էջ․- Նյութեր ՀՍՍՀ գիտնականների կենսամատենագիտության, № 39։
  2. Աբրահամ Իսահակի Ալիխանով //Հայկական սովետական հանրագիտարան: Հ. 1.- Երևան, 1974.- Էջ 173-174:
  3. Ակադեմիկոս Աբրահամ Իսահակի Ալիխանով: Մահախոսական //Հայրենիքի ձայն.- 1970.- Թիվ 50․- 16 դեկտեմբերի.– Էջ 8:
  4. Ալիխանով Աբրահամ Իսահակի //ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիա. Անձնակազմը.- Երևան: ՀՀ ԳԱԱ հրատ., 2003.- Էջ 31։
  5. Ալիխանով Աբրահամ Իսահակի //Կենսագրական հանրագիտարան.- Երևան: ԵՊՀ հրատ., 2019.- Էջ 77-78։
  6. Ալիխանով Աբրահամ Իսահակի //Հայկական համառոտ հանրագիտարան: Հ. 1.- Երևան: ՀԽՀ գլխավոր խմբ., 1990.- Էջ 90-91:
  7. Ալիխանով Աբրահամ Իսահակի //Ով ով է. Հայեր: Կենսագրական հանրագիտարան: Հ. 1.- Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատ., 2005.- Էջ 54:
  8. Աղագուլյան Համլետ։ Անմեկնելին մեր մեջ և մեզնից վեր: [Աշխարհահռչակ ֆիզիկոսներ Աբրահամ և Արտեմ Ալիխանյանների կյանքն ու գործունեությունը]․- Երևան: Հայաստան, 2013.- 160 էջ, լուսանկ․։
  9. Թեզիսներ Խ. Աբովյանի ծննդյան 175-ամյակին նվիրված պրոֆեսորադասախոսական անձնակազմի և երիտասարդ գիտնականների ու մասնագետների գիտական կոնֆերանսների զեկուցումների (դեկտեմբերի 4-7).- Երևան: ՀՊՄԻ, 1984.- Էջ 187.- Исследование по β-распаду, проведенные в ЛФТИ; работы А. И. Алиханова /Б. Г. Гаспарян.
  10. Ղարիբյան Գ. Ականավոր ֆիզիկոս-գիտնականը։ (Ակադեմիկոս Աբրահամ Իսահակի Ալիխանովի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ) //Սովետական Հայաստան.- 1974.- Թիվ 81․- 6 ապրիլի․- Էջ 3:
  11. Շուշինյան Ա. Մեր օրերի ֆիզիկոսը: [Ակադեմիկոս Աբրահամ Ալիխանով] //Սովետական Հայաստան.- 1962.- Թիվ 3․- 4 հունվարի․- Էջ 3:
  12. А. И. Алиханов: Некролог //Известия.- 1970.- № 291.- 10 декабря.- С. 6:
  13. А. И. Алиханов и развитие исследований по ядерной физике в Ленинградском физико-техническом институте /В. Я. Френкель, Б. Г. Гаспарян, А. Г. Бояджян //Известия АН АрмССР. Физика.- 1984.- Т. 19, вып. 2.- С. 104-111.
  14. А. И. Алиханов в Физико-техническом институте /Б. Г. Гаспарян, А. П. Гринберг, В. Я. Френкель.- Ленинград, 1985.- 50 с.- АН СССР. Физ.- тех. ин-т. Препринт № 982.
  15. Абов Ю. Г. От рентгеновских лучей к элементарным частицам //Природа.- 2004.- № 12.- С. 62-70.
  16. Абов Ю. Г. От рентгеновской трубки до ускорителя. К 100-летию со дня рождения академика А.И. Алиханова //Вестник АН СССР.- 2004.- № 3.- С. 239.
  17. Абов Ю. Г. От физики лучей Рентгена до физики элементарных частиц (К 100-летию со дня рождения академика А. И. Алиханова) // ЭЧАЯ. — 2005. — Т. 36. — № 1. — С. 5-22.
  18. Абраам Исаакович Алиханов. Воспоминания, письма, документы /Б. Г. Гаспарян, А. П. Гринберг, В. Я. Френкель.- Ленинград: Наука. Ленингр. отд-ние, 1989.- 247 с.- Ученые СССР: Очерки, воспоминания, материалы.
  19. Академик Абраам Исаакович Алиханов: (К 80-летию содня рождения) /Р. О. Авакян, Т. Л. Асатиани, Х. П. Бабаян, Г. Л. Баятян, Р. А. Сардарян //Известия АН АрмССР. Физика.- 1984.- Т. 19, № 3.- С. 115-122.
  20. Академик А. И. Алиханов: Воспоминания, письма, документы: 2-е изд.— Москва: Физматлит, 2004.- 239 с. [9] л. ил., портр.
  21. Академик А. И. Алиханов: Воспоминания, письма, документы /Сост.: Б. Г. Гаспарян, В. Я. Френкель.— Ленинград: Наука. Ленинградского отделение, 1989.- 247 с.-Ученые СССР: Очерки, воспоминания, материалы.
  22. Академик Абраам Исаакович Алиханов: (К пятидесятилетию со дня рождения) //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1954.- Т. 27, вып. 1.- С. 3-5.
  23. Академик Абраам Исаакович Алиханов: Некролог //Коммунист.- 1970.- № 288.- 11 декабря.- С. 3.
  24. Академик А. И. Алиханов : (Материалы к научной биографии) /В. Я. Френкель, Б. Г. Гаспарян //Вопросы истории естествознание и техники.- 1984.- № 2.- С. 75-84.
  25. Алиханов Абраам Исаакович
  26. Алиханов Абраам Исаакович //Академия наук Армянской ССР. Персональный состав 1943—1983.- Ереван: Изд-во АН АрмССР, 1984.- С. 39․
  27. Алиханов Абраам Исаакович //НАН РА. Персональный состав.- Ереван, 2003.- С. 35.
  28. Алиханов Абраам Исаакович //Большая советская энциклопедия: Т. 1.- Москва: Советская энциклопедия, 1970.- С. 1289-1290.
  29. Выдающийся учёный-физик: (К 80-летию со дня рождения академика Абраама Исааковича Алиханова) /Ю. Абов, А. Аматуни, Г. Гарибян, С. Матинян //Коммунист.- 1984.- № 58.- 6 марта.- С. 4.
  30. Арзуманян А. Дружба: Статьи, очерки, исследования, воспоминания, письма об армяно-русских культурных связах: 2-е доп. изд. Сост. и авт. вступ. очерка Ашот Арзуманян.- Москва: Художественная литература, 1957.- С. 454-461.- Блестящий советский физик /Л. А. Арцимович.
  31. Арзуманян А. Дружба: Об армяно-русских связях: Статьи. Очерки. Исследования. Воспоминания. Письма /Сост. и авт. вступ. очерка Ашот Арзуманян: Кн. 2: 4-е перераб. изд. /Сост.: А. Арзуманян.- Ереван: Армгосиздат.- 1960.- С. 205-212.- Блестящий советский физик /Л. А. Арцимович.
  32. Дружба: Статьи, воспоминания, очерки об армяно-русских культурных связах Сост. и авт. вступ. очерка Ашот Арзуманян.- Ереван: Армгосиздат, 1956.- С. 212-219.- Блестящий советский физик /Л. А. Арцимович.
  33. Избранные труды: (Физика рентгеновых лучей; Взаимодействие γ-квантов с веществом; β - распад; Прохождение заряженных частиц через вещество; Физика элементарных частиц; Физика и техника реакторов) .- Москва: Наука.- 1975.- 304 с.
        Рецензия: А. И. Алиханов. Избранные труды. Методологические аспекты исследования биосферы. Б. Г. Гафуров. Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история /Ю. Г. Абов, В. И. Сифоров, М. А. Коростовцев, И. И. Минц //Вестник АН СССР.- 1976.- № 3.- С. 95-97.
  34. Избранные труды: (Физика рентгеновых лучей; Взаимодействие γ-квантов с веществом; β - распад; Прохождение заряженных частиц через вещество; Физика элементарных частиц; Физика и техника реакторов) .- Москва: Наука.- 1975.- С. 7-12.- Абраам Исаакович Алиханов: (Очерк жизни и деятельности) /А. П. Александров, В. П. Джелепов, С. Я. Никитин, Ю. Б. Харитон.
  35. Кедров Ф. Очерки о советских физиках.- Москва: Знание, 1977.- С. 25-39.- Абраам Исаакович Алиханов (1904 - 1970).
  36. Мешковский А. Варитроны: [О работе А. И. Алиханова и А. И. Алиханяна] //Знание-сила.- 1949.- № 3.- С. 1-5; № 4.- С. 20-25.
  37. Неутомимый исследователь микромира: (Памяти академика А. И. Алиханова) /Г. М. Гарибян, Г. Л. Баятян //Коммунист.- 1979.- № 284.- 11 декабря.- С. 4.
  38. Памяти Абраама Исааковича Алиханова /А. П. Александров, В. П. Джелепов, С. Я. Никитин, Ю. Б. Харитон //Успехи физических наук.- 1974.- Т. 112, вып. 4.- С. 725-727.
  39. Памяти Абраама Исааковича Алиханова //Атомная энергия.- 1984.- Т. 56, вып. 3.- С. 185-186.
  40. Проблемы ядерной физики и физики элементарных частиц: Сборник статей, посвященный памяти академика А.И. Алиханова /Редкол.: Л. Б. Окунь, Ю. Г. Абов.- Москва: Наука, 1975.- 384 с.
  41. Проблемы ядерной физики и физики элементарных частиц: Сборник статей, посвященный памяти академика А.И. Алиханова.- Москва: Наука, 1975.- С. 1-2.- Краткий очерк жизни и деятельности А. И. Алиханова.
  42. Франк И. М. Профессор А. И. Алиханов //Правда.- 1939.- № 16.- 16 января.- С. 4.
  43. Храмов Ю. А. Физики: Биографический справочник.- Киев: Наукова думка, 1977.- С. 10-11.- Алиханов Абрам Исаакович.
  44. Храмов Ю. А. Физики: Биографический справочник.- Москва: Наука, 1983.- С. 10.- Алиханов Абрам Исаакович.
  45. Шестидесятилетие академика А. И. Алиханова //Атомная энергия.- 1964.- Т. 16, вып. 4.- 290 вклад. л.

1929

Рентгенографическое исследование алюминия при высоких температурах //Труды Физико-технической лаборатории.- 1929.- Вып. 11.- С. 17-19.

Rontgenographische Untersuchung an Aluminium bei hohen Temperaturen //Zeitschrift fur Metallkunde.- 1929.- Bd. 21, H. 4.- S. 127-129.

1931

Uber Teilabsorption von Rontgenquanten /A. I. Alikhanov, L. A. Arzimovitsch //Zeitschrift fur Physik.- 1931.- Bd. 69.- S. 853-856.

1933

Оптика рентгеновых лучей.- Ленинград- Москва: Гос. тех.- теорет. издат., 1933.- 104 с.

Полное внутреннее отражение рентгеновых лучей от тонких слоев /А. И. Алиханов, Л. А. Арцимович //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1933.- Т. 3, вып. 2.- С.- 115-133.

Totalreflexion der Rontgenstrahlen von dunnen Schichten /A. I. Alikhanov, L. A. Arzimovitsch //Zeitschrift fur Physik.- 1933.- Bd. 82.- S. 489-506.

1934

Испускание положительных электронов из радиоактивного источника /А. И. Алиханов, М. С. Козодаев //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1934.- Т. 4, вып. 6.- С. 531-544.

Emission positiver Elekronen aus einer radioakiven Quelle /A. I. Alikhanov, M. S. Kosodajew //Zeitschrift fur Physik.- 1934.- Bd. 90, H. 3-4.- S. 249.

Energy spectrum of positive electrons ejected by radioactive nitrogen /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, B. S. Dzelepov //Nature.- 1934.- Vol. 133, № 3373.- P. 950-951.

Limits of the energy spectra of positrons and electrons from artificial radio-elements /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, B. S. Dzelepov //Nature.- 1934.- Vol. 134, № 3381.- P. 254-255.

Positive electrons from lead ejected by γ- rays //Nature.- 1934.- Vol. 134, № 3363.- P. 581.

1935

Искусственное получение радиоактивных элементов /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян //Успехи физических наук.- 1935.- Т. 15, вып. 2.- С. 281-314.

Beta-ray spectra of artificially produced radioactive elements /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan //Nature.- 1935.- Vol. 136, № 3433.- P. 257-258.

β-spectra of some radioactive elements /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, B. S. Dzelepov //Nature.- 1935.- Vol. 135, № 3410.- P. 393.

Eine Untersuchung uber die kunstliche Radioaktivitat /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, B. S. Dzelepov //Zeischrift fur Physik.- 1935.- Bd. 93, H. 5-6.- S. 350-363.

Emission of positrons from radioactive sources /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, M. S. Kosodaev //Nature.- 1935.- Vol. 136, № 3444.- P. 719-720.

Emission of positrons from a thorium-active deposit /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, M. S. Kosodaev //Nature.- 1935.- Vol. 136, № 3438.- P. 475-476.

1936

Закон сохранения импульса при аннигиляции позитронов /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, Л. А. Арцимович //Доклады АН СССР.- 1936.- Т. 1, № 7.- С. 275-276.

Исследование искусственной радиоактивности /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, Б. С. Джелепов //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1936.- Т. 6, вып. 7.- С. 615-632.

Conservation of momentum in the process of positron annihilation /A. I. Alikhanov, L. A. Arzimovitsch //Nature.- 1936.- Vol. 137, № 3469.- P. 713-714.

Emission de positrons par les sources radioactives /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, M. S. Kosodaev //Journ. de physique et de radium.- 1936.- T. 7, № 4.- P. 163-172.

The investigation of artificial radioactivity /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, B. S. Dzelepov //Physikalische Zeitschrift der Sowjetunion.- 1936.- Bd. 10, H. 1.- S. 78- 102.

The continuous spectra of RaE and RaP³° /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, B. S. Dzelepov //Nature.- 1936.- Vol. 137, № 3460.- P. 314-315.

1937

Positron spectra imitiated by gamma - rays of RaC //Physikalisce Zeitschrift der Sowjetunion.- 1937.- Bd. 11, H. 3.- S. 354-355.

The dependence of the beta-spectra of radioactive elements on the atomic number /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, B. S. Dzelepov //Physikalisce Zeitschrift der Sowjetunion.- 1937.- Bd. 11, H. 2.- S. 204-224.

The positron spectrum of RaC /A. I. Alikhanov, P. E. Spivak //Physikalisce Zeitschrift der Sowjetunion.- 1937.- Bd. 11, H. 3.- S. 351-353.

1938

Измерение е/m0 для β-частиц RaC /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, М. С. Козодаев //Доклады АН СССР.- 1938.- Т. 20, № 6.- С. 427-428.

Образование пар под действием γ-лучей /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, Б. С. Джелепов //Известия АН СССР. Серия Физическая.- 1938.- № 1-2.- С. 33-45.

Спектр позитронов активного осадка тория /А. И. Алиханов, В. П. Джелепов //Доклады АН СССР. – 1938.- Т. 20, № 2-3.- С. 113-114.

Спектр позитронов, испускаемых свинцом при освещении γ-лучами ThC" /А. И. Алиханов, В. П. Джелепов //Доклады АН СССР.- 1938.- Т. 20, № 2-3.- С. 115-116.

Спектр позитронов RaC/А. И. Алиханов, Г. Латышев //Доклады АН СССР.- 1938.- Т. 20, № 6.- С. 429 -430.

Форма β-спектра RaE вблизи верхней границы и масса нейтрино /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, Б. С. Джелепов //Доклады АН СССР.- 1938.- Т. 19, № 5.- С. 375-376.

On the form of the β-spectrum of RaE in the vicinity of the upper limit and the mass of the neutrino //Physical review.- 1938.- Vol. 53, № 9.- P. 766-767.

1939

Взрыв атомного ядра //Знание-сила.- 1939.- № 7-8.- С. 13-16.

О потерях энергии быстрыми электронами при прохождении через вещество /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян //Доклады АН СССР.- 1939.- Т. 25, № 3.- С. 192-194.

Рассеяние релятивистских электронов под большим углом /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, М. С. Козодаев //Доклады АН СССР.- 1939.- Т. 24, № 6.- С. 525-527.

1940

Новейшие проблемы физики атомного ядра //Советская наука.- 1940.- № 11.- С. 66-89.

«Популяризация» науки в журнале «Звезда» /А. И. Алиханов, Н. Н. Семенов, С. Л. Соболев, В. А. Фок, Л. Д. Ландау, Е. М. Лифшиц, А. И. Шальников, Н. А. Брллиантовый, П. Г. Стрелников //Советская наука.- 1940.- № 1.- С. 177-179.

Проблемы физики атомного ядра //Известия.- 1940.- № 269.- 20 ноября.- С. 4.

Спектр позитронов RaC< i> /А. И. Алиханов, Г. Д. Латышев //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1940.- Т. 10, вып. 9-10.- С. 985-995.

The positron spectrum of RaC //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1940.- Vol. 3, № 5.- P. 263-274.

1941

Рассеяние релятивистских электронов под большим углом /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, А. О. Вейсенберг //Известия АН СССР. Серия Физическая.- 1941.- Т. 5, № 4 - 5.- С. 600.- Резюме доклада.

The scattering of relativistic electrons at a large angle //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1941.- Vol. 4, № 3.- P. 281.

1942

Мягкая и жесткая компонента космических лучей и спин мезона /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, С. Я. Никитин //Известия АН СССР. Серия Физическая.- 1942.- Т. 6, № 1-2.- С. 71-73.- Краткое резюме доклада

1943

On the results of the cosmic rays expedition 1942 /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1943.- Vol. 7, № 5.- P. 246.

1944

Общие собрание Академии наук СССР. 14-17 февраля, 1944 г.- Москва-Ленинград.- 1944.- С. 86-94.- Новые данные о природе космических лучей /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян:

Разрыв ядра //Техника-молодежы.- 1944.- № 10-11.- С. 18-20.

Decay electrons resulting from fast mesons /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, G. Mirianashvilli //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1944.- Vol. 8, № 1.- P. 62-63.

On the existence of the third component of cosmic rays /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1944.- Vol. 8, № 5.- P. 314-315.

Soft component of cosmic rays at an altitude of 3250 m /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, L. Nemenov, N. Kocharyan //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1944.- Vol. 8, № 1.- P. 63.

The absorption of the soft component in water at an altitude of 3225 m /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, N. Kocharyan, I. Kvarzhava, G. Mirianashvilli //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1944.- Vol. 8, № 2.- P. 127-128.

1945

Атомное ядро и его энергия //Спутник агитатора.- 1945.- № 17.- С. 39-43.

Космические лучи //Наука и жизнь.- 1945.- № 7.- С. 5-11; № 8.- С. 8-14.

Новые данные о природе космических лучей /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян //Успехи физических наук.- 1945.- Т. 27, вып. 1.- С. 22-30.

Сила атомной энергии //Вестник воздушного флота.- 1945.- № 17.- 42-46.

Состав космических лучей на высоте 3250 метров над уровнем моря //Известия АН СССР. Серия Физическая.- 1945.- Т. 9, № 3.- С. 135-144.

Состав мягкой компоненты космических лучей на высоте 3250 м. над уровнем моря /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1945.- Т. 15, вып. 4-5.- С. 145-160.

Highly ionizing particles in soft component of cosmic rays /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, S. Nikitin //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1945.- Vol. 9, № 3.- P. 167-174.

On the existence of highly ionizing particles in the soft component /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, S. Nikitin //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1945.- Vol . 9, № 1.- P. 56-58.

On the ultra- energetical particles /A. I. Alikhanov, T. L. Asatiani, A. Alexandryan //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1945.- Vol. 9, № 2.- P. 148-149.

Scattering of relativistic electrons through large angle /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, A. Weissenberg //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1945.- Vol. 9, № 4.- P. 280-288.

The composition of the soft component of the cosmic rays at an altitude of 3250 m above sea level //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1945.- Vol. 9, № 2.- P. 73-86.

1946

Измерение мягкой и жесткой компоненты космических лучей ионизационной камерой /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, И. М. Кочарян//Доклады АН АрмССР.- 1946.- Т. 4, № 3.- С. 65-70.
ДОП.ТОЧКИ ДОСТУПА:

О существовании частиц с массой, промежуточной между массой мезотрона и протона /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, А. О. Вайсенберг //Доклады АН АрмССР.- 1946.- Т. 5, № 5.- С. 129-132.

Рассеяние релятивистских электронов под большим углом /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, А. О. Вайсенберг //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1946.- Т. 16, вып. 5.- С. 369-378.

An investigation of the absorption of cosmic rays in a strong magnetic field at 3250 m above sea level /A. I. Alikhanov, A. I. Alikhanyan, S. Nikitin, A. Weissenberg //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1946.- Vol. 10, № 3.- P. 294-295.

1947

О существовании частиц с массой, промежуточной между массой мезотрона и протона /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, А. О. Вайсенберг, Н. А. Красильников //Вестник АН СССР.- 1947.- № 5.- С. 15-23.

О существовании частиц с массой, промежуточной между массой мезотрона и протона /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, А. О. Вайсенберг //Доклады АН СССР.- 1947.- Т. 55, № 8.- С. 709-712.

Спектр масс варитронов /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, В. Морозов, Г. Мусхелишвили, А. Хримян //Доклады АН СССР.- 1947.- №. 58, № 7.- С. 1321-1328.

On the existence of particles with a mass intermediate between those of mesotron and proton //Academy of sciences of the USSR. Journal of physics.- 1947.- Vol. 11, № 1.- P. 97-99.

1948

О существовании в космических лучах положительных и отрицательных частиц с массой, большей массы мезотрона /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, А. О. Вайсенберг //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1948.- Т. 18, вып. 3.- С. 301-336.

Спектр масс варитронов /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, В. Морозов, Г. Мусхелишвили, А. Хримян //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1948.- Т. 18, вып. 8.- С. 673-702.

Спектр масс варитронов. 2 /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян, В. Морозов, А. Хримян //Доклады АН СССР.- 1948.- Т. 61, № 1.- С. 35-38.

1951

Варитроны /А. И. Алиханов, А. И. Алиханян //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1951.- Т. 21, вып. 9.- С. 1023-1044.

Исследование спектра масс частиц космического излучения на уровне моря /А. И. Алиханов, Г. П. Елисеев //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1951.- Т. 21, вып. 9.- С. 1009-1022.

1953

О спектре масс частиц космического излучения на уровне моря /А. И. Алиханов, Г. П. Елисеев //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1953.- Т. 25, вып. 3.- С. 368-378.

Тяжелые мезоны //Успехи физических наук.- 1953.- Т. 50, вып. 4.- С. 481-538.

1955

Аномальное рассеяние µ-мезонов в графите /А. И. Алиханов, Г. П. Елисеев //Известия АН СССР. Серия Физическая.- 1955.- Т. 19, № 6.- С. 732-736.

Реакторостроение и теория реакторов. (Докл. сов. делегации на Междунар. конф. по мирному использованию атомной энергии, Женева, 1955).- Москва, 1955.- С. 127-138.- Кипящий энергетический гомогенный ядерный котел /А. И. Алиханов, В. К. Завойский, Р. Л. Сердюк, Б. В. Эршлер, Л. Я. Суворов

Реакторостраение и теория реакторов. (Докл. сов. делегации на Междунар. конф. по мирному использованию атомной энергии, Женева, 1955).- Москва, 1955.- С. 105-118.- Опытный физический реактор с тяжелой водой /А. И. Алиханов, В. В. Владимирский, С. Я. Никитин, А. Д. Галанин.

1956

Тяжеловодный энергетический реактор с газовым охлаждением /А. И. Алиханов, В. В. Владимирский, П. А. Петров, П. И. Христенко //Атомная энергия.- 1956.- Т. 1, вып 1.- С. 5-9.

1957

Материалы Междунар. конф. по мирному использованию атомной энергии, сост. в Женеве 8-20 авг. 1955 г. Т. 4. Эффективные сечения, имеющие значение для проектирования реакторов.- Москва, 1957.- С. 354-357.- Измерение эффективного числа вторичных нейтронов U²³³, U²³⁵ и Pu²³⁹ в области тепловых энергий нейтронов /А. И. Алиханов, В. В. Владимирский, С. Я. Никитин.

Поляризация электронов при β-распаде /А. И. Алиханов, Г. П. Елисеев, В. А. Любимов, Б. В. Эршлер //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1957.- Т. 32, вып. 6.- С. 1344-1349.

1958

Измерение продольной поляризации электронов, испускаемых при β-распаде Tm¹⁷⁰, Lu¹⁷⁷, Au¹⁹⁸, Sm¹⁵³, Re¹⁸⁶, Sr⁹⁰, и Y⁹⁰ 2. /А. И. Алиханов, Г. П. Елисеев, В. А. Любимов //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1958.- Т. 34, вып. 5.- С. 1045-1057.

Материалы Междунар. конф. по мирному использованию атомной энергии, сост. в Женеве 8-20 авг. 1955 г. Т. 3. Энергетические реакторы.- Москва-Ленинград, 1958.- С. 218-224.- Кипящий энергетический гомогенный ядерный реактор /А. И. Алиханов, В. К. Завойский, Р. Л. Сердюк, Б. В. Эршлер.

Материалы Междунар. конф. по мирному использованию атомной энергии, сост. в Женеве 8-20 авг. 1955 г. Т. 2 Физика; Экспериментальные реакторы.- Москва, 1958.- С. 391-396.- Опытный физический реактор с тяжелой водой /А. И. Алиханов, В. В. Владимирский, С. Я. Никитин, А. Д. Галанин.

Поляризация электронов при β- распаде /А. И. Алиханов, Г. П. Елисеев, В. А. Любимов, Б. В. Эршлер //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1958.- Т. 34, вып. 4.- С. 785-799.

Поляризация электронов RaE и временная четность /А. И. Алиханов, Г. П. Елисеев, В. А. Любимов //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1958.- Т. 35, вып. 4.- С. 1061-1062.

1959

Время времени рознь /А. И. Алиханов, М. И. Кабачник, И. Е. Тамм, М. М. Шемякин //Известия.- 1959.- № 250.- 21 октября.- С. 3.

Исследование природы и спектров частиц, генерированных нуклонами высокой энергии /А. И. Алиханов, Г. П. Елисеев, В. А. Любимов, В. Ш. Камалян //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1959.- Т. 36, вып. 2.- С. 404-410.

Лев Андреевич Арцимович: (К пятидесятилетию со дня рождения) //Успехи физических наук.- 1959.- Т. 67, вып. 2.- С. 367 -368.

О возможности определения спиральности мюона по δ-электронным ливням из намагниченного железа /А. И. Алиханов, В. А. Любимов //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1959.- Т. 36, вып. 4 .- С. 1334-1335.

Труды Второй Международной конференции по мирному использованию атомной энергии: Женева, 1958: Т. 1. Ядерная физика: Доклады советских ученых /Ред. А. И. Алиханов, В. И. Векслер, Н. А. Власов.- Москва: Автомиздат, 1959.- 552 с.

Международная конференция по мирному использованию атомной энергии: Женева, 1958: Т. 2. Нейтронная физика: Избранные доклады иностранных ученых /Под общ. ред. А. И. Алиханова, Н. А. Власова.- Москва: Атомиздат, 1959.- 756 с.

1960

Влияние магнитного поля на резонансное поглощение γ-лучей /А. И. Алиханов, В. А. Любимов //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1960.- Т. 38, вып. 6.- С. 1912-1914; Известия АН СССР. Серия Физическая.- 1960.- Т. 24, № 9.- С. 1076-1078.

Измерение спиральности µ-мезона /А. И. Алиханов, Ю. В. Галактионов, Ю. В. Городков, Г. П. Елисеев, В. А. Любимов //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1960.- Т. 38, вып. 6.- С. 1918-1920.

Слабые взаимодействия: Новейшие исследования β-распада.- Москва: Физматгиз, 1960.- 143 с.- Современные проблемы физики.

1962

Дальнейшие поиски µ→е +γ-распада /А. И. Алиханов, А. И. Бабаев, М. Я. Балац, В. С. Кафтанов //Журнал экспериментальной и теоретической физики.- 1962.- Т.42, вып. 2.- С. 630-631.

1963

Жизнь, отданная науке: [Об академике И. В. Курчатове] //Природа.- 1963.- № 1.- С. 32-34.

1965

Упругое рассеяние назад π -мезонов на нейтронах в интервале импульсов 1,4 - 4,0 Бэв/с. /А. И. Алиханов, Г. Л. Баятян, Э. В. Брахман, Ю. В. Галактионов //Журнал экспериментальной и теоретической физики. Письма в редакцию.- 1965.- Т. 2, вып. 2.- С. 90-94.

1966

12-я Международная конференция по физике высоких энергий. Дубна. 1964 г. Т. 1. /А. И. Алиханов, Г. Л. Баятян, Э. В. Брахман, Ю. В. Галактионов.- Москва, 1966.- С. 141-147.- Упругое рассеяние назад π- мезонов на нейтронах в интервале импульсов 1,2 - 4,5 Гэв/с.

1975

Избранные труды: (Физика рентгеновых лучей; Взаимодействие γ-квантов с веществом; β - распад; Прохождение заряженных частиц через вещество; Физика элементарных частиц; Физика и техника реакторов) .- Москва: Наука.- 1975.- 304 с.