Վ. Բ. Բարխուդարյանը հոգևոր խորհրդի անդամ է: Ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Օշականի Ս. Մեսրոպ Մաշտոց դպրատան կայացմանը: Գլխավորելով դպրատան գիտական խորհուրդը , ակտիվ դերակատարություն ունեցավ հանրապետության գիտակրթական հաստատությունների և հոգևորականության ուժերով կազմակերպվող գիտաժողովներին և նյութերի հրատարակությանը:
Ակադեմիկոս Բարխուդարյանը որպես պատմության ինստիտուտի փոխտնօրեն, ԳԱԱ ակադեմիկոս քարտուղար, փոխպրեզիդենտ, հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղար, ավելի քան չորս տասնամյակ ծավալել է գիտական կազմակերպական ակտիվ գործունեություն: Վլադիմիր Բարխուդարյանը, գլխավորելով հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքը, մեծ եռանդով շարունակել է իր ազգանվեր գործունեությունը Հայաստանում և սփյուռքում` հայագիտական ուժերի համախմբման, մեր երկրի համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող հումանիտար գիտությունների շարունակական զարգացումն ապահովելու համար:

ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի տնօրեն
Աշոտ Մելքոնյան

Վլադիմիր Բախշիի Բարխուդարյանը ծնվել է 1927թ.սեպտեմբերի 22-ին Վրացական ՍՍՀ Մառնեուլի շրջանի Աղքյորփի գյուղում: Վախճանվել է 2017 թ. մարտի 23-ին Երևանում:
1934թ. ընդունվել է Աղքյորփիի միջնակարգ դպրոցը:
1944թ. ավարտել է միջնակարգ դպրոցը:
1945թ. ընդունվել է Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետը:
1950թ. ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետը:
1950-1954թթ. ՀՍՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի ասպիրանտ:
1954թ. պատմական գիտությունների թեկնածու:
1955-1958թթ. ՀՍՍՀ ԳԱ պատմության թանգարանի կրտսեր գիտական աշխատող:
1958-1959թթ. ՀՍՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի կրտսեր գիտական աշխատող:
1959-1963թթ. ՀՍՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի գիտական քարտուղար:
1963-1967թթ. ՀՍՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի ավագ գիտական աշխատող:
1967-1987թթ.ՀՍՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի դիրեկտորի տեղակալ` գիտական գծով:
1969թ. շնորհվել է պատմական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան ՀՍՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի ավագ գիտական աշխատող:
1973թ. ստացել է պրոֆեսորի կոչում:
1986թ. ընտրվել է ՀՍՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ:
1990թ. Հայաստանի Գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս-քարտողար:
1994թ. ընտրվել է ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս:
2000-2005թթ. ՀՀ ԳԱԱ փոխպրեզիդենտ- ակադեմիկոս քարտուղար:
2005-2006թթ. ՀՀ ԳԱԱ փոխպրեզիդենտ Հումանիտար գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար:
2006-2011 թթ.ՀՀ ԳԱԱ հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար:
2011-2017թթ. ՀՀ ԳԱԱ պրեզիդենտի օգնական:

Վլադիմիր Բարխուդարյանը ծնվել է 1927թ. սեպտեմբերի 22-ին Վրաստանի ԽՍՀ Մառնեուլի շրջանի Աղքյորփի հայկական գյուղում, ծառայողի ընտանիքում: Տեղի միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո, 1945թ. նա ընդունվում է Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետը և այն հաջողությամբ ավարտում 1950թ.: Ուսման ընթացքում Վ. Բարխուդարյանը դրսևորել է գիտահետազոտական աշխատանքի ակնհայտ հակումներ: Պատմության ֆակուլտետի գիտական խորհրդի որոշմամբ նա երաշխավորվում է ասպիրանտական ուսուցման և համալսարանն ավարտելու նույն տարում ընդունվում է ՀԽՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի ասպիրանտուրան: Ասպիրանտական ուսումնառության տարիներին ակադ. Ս. Տ. Երեմյանի ղեկավարությամբ մասնագիտացել է Հայաստանի միջնադարյան պատմության հարցերում: Թեկնածուական ատենախոսության թեմա է ընտրվել «Հայաստանի ավատատիրական հողատիրությունը 9-11-րդ դարերում» հետազոտությունը, որը հաջողությամբ պաշտպանել է 1954 թվականին:
Միջնադարյան Հայաստանի պատմության առանցքային խնդիրներից մեկը հանդիսացող այդ թեմայի ուսումնասիրությունը իրականացվել է սկզբնաղբյուրների վերլուծության, երկրի տնտեսական զարգացման խոր հետազոտության, հարակից երկրների սոցիալ-տնտեսական հարաբերությունների հետ զուգահեռներ անցկացնելու հիման վրա, որը և մեծապես նպաստել է ասպիրանտի լայն աշխարհայացքի ձևավորմանը:
1955 թ. Վ. Բ. Բարխուդարյանը աշխատանքի է անցել այն ժամանակ Գիտությունների ակադեմիայի կազմում գործող Հայաստանի պատմության պետական թանգարանում` որպես կրտսեր գիտական աշխատող: Թանգարանում աշխատելու տարիներին ավելի ընդլայնվեց երիտասարդ գիտաշխատողի գիտական հետաքրքրությունների շրջանակը: Շուտով լույս տեսավ Հայաստանում 1905-1907թթ. հեղափոխության պատմության վերաբերյալ հրատարակված ուսումնասիրությունների մասին նրա վերլուծական աշխատանքը (1956): 1958թ. նա աշխատանքի անցավ ԳԱ պատմության ինստիտուտում, իսկ 1990 թվականից` ԳԱ նախագահությունում:
Վ. Բարխուդարյանի գիտական գործունեությունն ընթացել է հայկական գաղթավայրերի, պատմագիտության և հայ-ռուսական հարաբերությունների երեք հիմնահարցերի մշակման ուղղությամբ: Նրա գիտական հետաքրքրությունները պայմանավորված էին առաջին հերթին ժամանակի առաջադրած պահանջներով: 1950-ական թվականների երկրորդ կեսին անհատի պաշտամունքի քննադատությունը բավականաչափ դրական տեղաշարժեր կատարեց գաղափարական ոլորտում` այդ թվում և պատմագրության մեջ: Թուլացան պաշտոնական ատյաններից պարտադրվող գաղափարական ճնշումները: Պատմագիտությունը սկսեց զբաղվել նախկինում արգելված շատ թեմաներով:
Խորհրդահայ պատմագրության մեջ ուսումնասիրությունների ոլորտից դուրս մնացած հիմնահարցերից էր հայ գաղթավայրերի պատմությունը: Անտեսվում էր այն էական գործոնը, որ առանց հայկական գաղթավայրերի հնարավոր չէ ներկայացնել հայ ժողովրդի ամբողջական, գիտականորեն հիմնավորված պատմությունը: Նկատի չէր առնվում այն ակնառու հանգամանքը, որ արտերկրում է բնակվել հայության զգալի մասը, որ որոշ պատմափուլերում այնտեղ են գործել գիտության ու մշակույթի հիմնական կենտրոնները:
Վ. Բարխուդարյանը իր գիտական հետազոտությունների առանցքը դարձրեց ուսումնասիրության կարոտ հենց այդ բնագավառը: Նա առաջին մասնագետներից էր, որ գիտակցելով գաղթավայրերի պատմության հետազոտության կարևորությունը դարձավ այդ ուղղության համակարգված և գիտական նորովի ուսումնասիրության սկզբնավորողներից մեկը և իր ուսերի վրա կրեց հիմնախնդրի գիտական մշակման ծանրությունը: Հայտնի է, որ ռուս և հայ ժողովուրդների միջև տնտեսական, մշակութային և հասարակական-քաղաքական հարաբերությունների հաստատման ու զարգացման գործում մեծ էր Ռուսաստանի տարածքում ձևավորված հայկական գաղութների դերը: Դրանց մեջ առանձնանում է հատկապես Կովկասի նախադռներում հաստատված հայկական կյանքով ապրած ամենից խոշոր ու հարուստ գաղութը` Նոր Նախիջևանը: Նա ձեռնամուխ եղավ հենց այդ գաղութի պատմության հետազոտմանը:
Վ. Բարխուդարյանը երկար տարիներ աշխատել, պրպտումներ է կատարել Պետերբուրգի, Մոսկվայի, Ռոստովի արխիվներում, Հայաստանի ազգային գրադարանի, Չարենցի անվան գրականության ու արվեստի թանգարանի արխիվներում, Մատենադարանի արխիվային ու ձեռագրական ֆոնդերում, օգտագործել թեմային առնչվող ողջ գրականությունը, հայկական և ռուսական պարբերական մամուլը: Ժողովել է վիթխարի նյութ, որի մի մասը առաջին անգամ է գիտական շրջանառության մեջ դրվել, և դրա հիման վրա երկու ստվար հատորներում (1967, 1985) շարադրել նոր Նախիջևանի հայկական հայկական գաղութի ամբողջական պատմությունը:
Հեղինակը հանգամանորեն անդրադարձել է տնտեսության զարգացման համար ստեղծված նպաստավոր պայմաններին և այդ պայմաններն օգտագործելու հայերի ձեռներեցությանը: Ի տարբերություն ճորտատիրական Ռուսաստանի, Նոր նախիջևանը և նրա հինգ հայկական գյուղերը զերծ մնացին ճորտությունից, որը և հնարավորություն ընձեռեց տնտեսության անկաշկանդ զարգացման համար: Հայերը խթանեցին տնտեսության որոշակի ճյուղերի, հատկապես ներքին և արտաքին առևտրի, ճարպի և բրդի արտադրությունը, հացահատիկային կուլտուրաների մշակւմը, այգեգործությունը: Նրանք հարավային Ռուսաստանում տարածեցին շերամապահությունը: Դոնի հայության շրջանում մեծ զարգացում ապրեց արհեստագործությունը: Հեղինակը ցույց է տալիս, որ արհեստավորական կազմակերպությունները` համքարությունները, ռուսական միջավայրի ազդեցությունը կրելով հանդերջ, նրանք հար և նման են եղել Անդրկովկասի հայկական համքարություններին: Արհեստների տնտեսական նշանակությունը բացահայտելուց զատ ցույց է տրվում համքարությունների պահպանողական բնույթը և օտար միջավայրում հայկական բարքերին, ազգային սովորություններին ու մայրենի լեզվին հավատարիմ մնալու, այլ խոսքով, ազգային նկարագիրը պահպանելու նրանց կարևոր նշանակությունը:
Վ. Բարխուդարյանի ուսումնասիրությունը ակնառու է դարձնում հայկական գաղութի նշանակալի տեղը հարավային Ռուսաստանի` Նովոռոսիայի գրեթե անմարդաբնակ տափաստանները յուրացնելու, առևտրատնտեսական կյանքը զարգացնելու գործում: Հեղինակը հանգամանորեն լուսաբանել է Նոր Նախիջևանի կապերն ու շփումները հայ-ռուսական հասարակական-քաղաքական կյանքում, կրթության, գրականության ու արվեստի ոլորտներում: Նա Նոր Նախիջևանի օրինակով խորությամբ բացահայտել է այն իրողությունը, որ օտար երկնակամարների տակ ծվարած հայկական համայնքների կենսունակությունը մեծապես պայմանավորված է եղել Մայր Հայրենիքի հետ ունեցած կապերով: Մայր Հայրենիքի հետ տարբեր ձևերով կապերն ու շփումներն արգասավորում, բեղուն են դարձնում հայ համայնքների ազգային կյանքը, ամրապնդում նրանց ազգային դիմագիծն ու գոյատևումը: Հեղինակը ճիտ է բնորոշում Դոնի հայության կատարած ներդրումը նշելով, որ հասուն և առաջադեմ մտավորականության մի ամբողջ փաղանգ ունեցող Նոր Նախիջևանը դարձավ ազգային լիաթոք կյանքով ապրող հայկական նշանավոր կենտրոն և մնայուն ու չխամրող հետք թողեց հայ ժողովրդի նոր շրջանի պատմության մեջ:
Վ. Բարխուդարյանի նախաձեռնությամբ ու խմբագրությամբ ստեղծվեցին հայ գաղթավայրերի պատմությանը նվիրված մի շարք հոդվածների ժողովածուներ: "Հայ-հունգարական պատմական և մշակութային կապերի պատմությունից", "Հայ ազատագրական շարժումները և հայկական գաղթավայրերը 16-18-րդ դարերում"(1985), "Էջեր հայ գաղթավայրերի պատմության" (1996): Հունգարահայերի պատմությանը նվիրված ժողովածուն ստեղծվեց Հունգարիայի ժողովրդական հանրապետության և Խորհրդային Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի միջև կնքված համագործկցության պայմանագրի շրջանակներում, հունգար և հայ մասնագետների համատեղ ջանքերով: Հունգար պատմաբանները տեղի արխիվներից արժեքավոր նյութեր հայտնաբերեցին և գիտական շրջանառության մեջ դրեցին: Նրանց ուսումնասիրություն¬ների շնորհիվ ընդլայնվեցին մեր իմացությունները երկրի ազատագրական պայքարում, պետական կառավարման ու մշակույթի բնագավառներում հունգարահայերի նշանակալի դերի մասին: Այդ ժողովածուի համար Վ. Բարխուդարյանը պարգևատրվեց ՀԺՀ Գիտությունների ակադեմիայի մեդալով:
Սույն հիմնահարցին նվիրված աշխատություններում և բազմաթիվ հոդվածներում հեղինակը մշակեց գաղթավայրերի պատմության հայեցակարգային բնույթի հարցեր: Այսպես օրինակ, ե՞րբ և ի՞նչ պայմաններում կարող ենք խոսել գաղութի կամ համայնքի ձևավորման մասին: Չէ որ արտագաղթի և օտար երկրում հանգրվան գտած որևէ ժողովրդի զանգվածը կարող է ցրվել հյուրընկալ երկրում և համայնքի ձևավորման որևէ կռվան չտալ: Ի՞նչ գործոններից ելնելով կարելի է հավաստել գաղւթի կամ համայնքի առկայությունը: Օտար երկրում բնակություն հաստատած որևէ ժողովրդի զանգվածը, եթե պահանջ է զգում ազգային ոգին, մայրենի լեզուն պահպանելու և այդ նպատակով եկեղեցի է կառուցում ու ազգային լեզվով դպրոց է հիմնում, նշանակում է ձևավորվել է համայնքը:
Վ. Բարխուդարյանը տվեց հայ գաղթավայրերի ընդհանուր պատմության պարբերացումը` միջնադար, նոր շրջան և նորագույն ժամանակաշրջան: Միջնադարում, որպես կանոն, հայ համայնքները ստանում են առանձնաշնորհումներ և առևտրատնտեսական ձեռներեցությամբ բարեկեցիկ դրություն են ստեղծում: Միաժամանակ նրանք միջնադարին հատուկ ներփակ կյանքով են ապրում: Նոր շրջանում վերացվում են արտոնությունները, ինքնավարությունը մարմնավորող մարմինները /մագիստրատ, ռաթհաուզ և այլն/, թվում է, թե գաղութները կկորցնեն նաև ազգային հատկանիշները և կտարալուծվեն շրջական միջավայրում: սակայն նր պայմանները ծնում են նաև նոր հնարավորություններ:
Այս փուլում երևան են գալիս բարեգործական տարատեսակ հասարակական կազմակերպություններ, տպագիր խոսքն ու մամուլը: Դրանց և կենդանի հաղորդակցության միջոցով ուժեղանում են կապերը հայրենիքի հետ, որոնց միջոցով արգասավորվում և շարունակվում է համայնքների գոյատևումը:
Երրորդ փուլը մեծ եղեռնի հետևանքով հայ բնակչության տարբեր երկրներ գաղթելն ու հայ սփյուռքի առաջացումն է:
Գաղթավայրերի պատմության ծալքերը բացահայտող մասնագետի կողմից առավել ընդգծվեց և ակնառու դարձվեց հայ համայնքների հյուրընկալ երկրի պահանջներին և մայր հայրենիքին միաժամանակ ծառայելու, երկու հայրենիքների գաղափարների լծորդումը, մայր հայրենիքի հետ տարատեսակ կապեր պահպանելու անհրաժեշտու¬թյունն ու դրա կենսահաստատ նշանակությունը:
Գաղթավայրերը հայոց պատմության մեջ մեծ նշանակություն են ունեցել կրթության, առհասարակ մշակույթի այլևայլ բնագավառներում, սակայն առավել կարևորվում է գաղթավայրերում սկիզբ առած Հայաստանի ազատագրման գաղափարախոսության ձևավորումն ու ծավալումը: Հայկական գաղութների պատմությունը սոսկ հայ ժողովրդի մի հատվածի, տարբեր երկրներում սփռված նրա առանձին զանգվածների ինքնաբավ պատմություն չէ: Այն միաժամանակ հայ ժողովրդի` աշխարհի այլևայլ ժողովուրդների հետ ունեցած նրա պատմական կապերի պատմությունն է:
Վ. Բարխուդարյանի հետաքրքրությունների մյուս բնագավառը երկու ժողովուրդների կապերը, հայ-ռուսական հարաբերություններն են եղել: Ռուսահայ գաղութների պատմությունը ինքնին հայ-ռուսական հարաբերությունների մի օղակը, նրա մի մասն է կազմում: Դրանից զատ այդ հիմնահարցին նա նվիրել է բազմաթիվ հոդվածներ և աշխատություններ: Դրանց մեջ առանձնանում են Վ. Ոսկանյանի հեղինակցությամբ գրված «Հայ-ռուսական հարաբերությունները և Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին» (1978) և «Համառոտ ուրվագիծ ռուսական կայսրության հայկական դպրոցների պատմության (2006)» աշխատությունները: Երկու այդ աշխատանքներում փաստական նյութերի հիման վրա քննարկվել և արժևորվել են հայ-ռուսական հարաբերությունների բազմապիսի հարցեր:
Պատմագիտության խնդիրները Վ. Բարխուդարյանի նախասիրությունների շրջանակներից երբեք դուրս չեն եղել, սակայն դրանց նա անդրադարձել է գերազանցապես կյանքի առաջադրած պահանջների թելադրանքով: Տակավին 1962 թվականին նրան, որպես պատմության ինստիտուտի գիտական քարտուղարի, ի պաշտոնե առաջարկվեց, ավելի ճիշտ` պարտադրվեց արձագանքել ՍՄԿՊ XXII համագումարին և նրա որոշումների լույսով ներկայացնել պատմության ինստիտուտի խնդիրները:
Տպագրված հոդվածում Պատմության ինստիտուտի առաջ ծառացած անմիջական հարցերից բացի հեղինակն անդրադարձավ նաև խորհրդահայ պատմագրության մեջ տիրող ընդհանուր իրավիճակին: Հեղինակը համարձակորեն խարազանեց ժամանակի գաղափարախոսության ազդեցությամբ իրականությունից կտրված, փաստական նյութը անտեսելու եղանակով գրված աշխատոթյունների երևան գալը: «Անհատի պաշտամունք վնասակար հետևանքները,- կարդում ենք հոդվածում,- արտահայտվել են պատմության մոդեռնացման` հաճախ ցամկալին իրականության տեղ ընդունելու ուսումնասիրության արատավոր եղանակի մեջ ևս: Մի շարք հետազոտություններում, օրինակ, հարցերը առաջ են քաշվում և մեկնաբանվում այնպիսի եղանակով, որ կամա թե ակամա դուրս է գալիս, թե բոլշևիկյան պարտիայի, բոլշևիզմի գաղափարները իրենց առաջացման օրից համակել են ժողովրդական մասաներին այն աստիճան, որ առաջին բուրժուա-դեմոկրատական ռևոլյուցիայի տարիներին աշխատավորական մասսաները գրեթե ամբողջությամբ համախմբված գնում էին այդ պարտիայի հետևից: Այդ նույն բանը արդեն առավել անառարկելի էր համարվում 1917 թ. փետրվարյան ռևոլյուցիայի ժամանակ»:
Կուսակցությունը պատմագրության ոլորտի աշխատողներից պահանջում էր չտարվել պատմական անցյալով, այլ պատմագիտությունը մոտեցնել կյանքին, ասել է թե` զբաղվել ժամանակակից հարցերով: Վ. Բարխուդարյանը պարզորոշ ընդիմանում է նաև միակողմանի ու սխալ այդ մոտեցմանը և միանգամայն այլ մեկնաբանություն տալիս թեմայի ակտուալությանը, գիտությունը կյանքին մոտեցնելու հասկացությանը:
«Երբեմն միակողմանիորեն է ընկալվում,- գրում է նա,- պատմական թեմայի ակտուալությունը և պատմագիտությունը կյանքին մոտեցնելու հույժ կարևոր խնդիրները: Թեմայի ակտուալությունը միայն նրա ժամանակակից լինելով չի բնորոշվում... Հետևաբար, բնավ զարմանալի չպետք է թվա, եթե ասենք, որ ժամանակակից թեման երբեմն կարող է այնպիսի եղանակով ու որակով ուսումնասիրվել, որ ակտուալ նշանակություն չունենա և ընդհակառակն, հին կամ հնագույն շրջանի թեմաները կարող են այնպիսի եղանակով ու որակով ուսումնասիրվել, որ ունենան ակտուալ նշանակություն»:
Համանման ձևով վեր է հանվում պատմագրության մեջ տարածում գտած դոգմատիզմը, աշխատությունների մեջ հաճախ մարքսիզմի դասականներից բերված քաղվածքներով այն առատորեն այն աստիճան ծանրաբեռնելը, որ դրանք փոխարինելու են գալիս փաստական նյութին: Հոդվածում խոսվում է 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի հայ ազատագրական շարժումները, 1918թ. Սարդարապատի, Ղարաքիլիսայի հերոսական ճակատամարտերը ուսումնասիրությունների ոլորտից դուրս թողնելու, Խորհրդային Հայաստանի պատմության միակողմանի հետազոտությունը նրա հիմնավոր, գիտական մշակումով փոխարինելու անհրաժեշտության և պատմագրության մեջ նկատվող այլ թերությունների մասին:
1980-ական թվականների վերջերին Խորհրդային Միության տնտեսական ետ մնալը հաղթահարելու նպատակով երկրի ղեկավարությունը այն վերակառուցելու գործընթաց սկսեց: Կարճ ժամանակում "վերակառուցումն" իր ոլորտի մեջ առավ նաև գաղափարախոսության, ազգային հարաբերությունների ասպարեզները: Ժողովրդավարական սկզբունքներով գոյություն ունեցող իրավիճակը բարեփոխելու լայն շարժում սկսվեց: Վ. Բարխուդարյանը Լ. Խուրշուդյանի հետ հանդես եկավ անհատի պաշտամունքի ժամանակ և լճացման տարիներին խորհրդահայ պատմագրության թերացումները վերացնելու անհրաժեշտության մասին ուղենշային հոդվածով` ընդգրկելով հայ ժողովրդի ամբողջ պատմությունը: Հայաստանի հին շրջանի պատմության մեջ առաջարկվում էր հայ ժողովրդի կազմավորման մեջ լիաթոք կերպով ներառել Ուրարտուի կամ Վանի թագավորությունը: Թեպետև պատմագրության մեջ ճանաչում է գտել, բայց փաստական նյութերը բավարար կռվան չեն տալիս հին Հայաստանի հասարակարգը համարելու ստրկատիրական: Հետևաբար անհրաժեշտ է շարունակել և խորացնել այդ ուղղությամբ կատարվող հետազոտությունները` գիտականորեն հիմնավորված ու համոզիչ վերջնական տեսակետ մշակելու համար:
Հարց բարձրացվեց ուսումնասիրելու մշտապես իր ժողովրդի հետ քայլող և նրա ազգային շահերին ծառայող հայ եկեղեցու պատմությունը: Մի հանգամանք, որում մենք չափից ավելի մտավախություն ենք ցուցաբերել: Այլապես ինչով բացատրել, որ Խորհրդային իշխանության միևնույն պայմաններում Ն. Նիկոլսկու ռուսական եկեղեցու պատմությունը տպագրվել և վերահրատարակվել է մի քանի անգամ, իսկ Հայաստանում այդ ուղղությամբ բառացիորեն ոչինչ չի արվել:
Նորովի, անկաշկանդ մոտեցմամբ վերանայելու շատ ավելի հիմնահարցեր կային խորհրդահայ պատմագրության նոր և նորագույն շրջաններում: 19-րդ դաարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի ազգային ազատագրական պայքարի, ազգային կուսակցությունների և հարակից հարցերը կարոտ էին ուսումնասիրության: "Շարադրել հայ ժողովրդի ազգային ազատագրական պայքարի պատմությունը,- ասված է հոդվածում,- առանց ազգային կուսակցությունների գործունեության և հայդուկային շարժման, առանց արևելահայերի` այդ պայքարին ցույց տված ակտիվ մասնակցության, նշանակում է խեղաթյուրել հայ ժողովրդի այդ առասպելական փուլի պատմությունը, այն զրկել գիտականությունից":
Նոր մոտեցմամբ ուսումնասիրության պահանջ էր դրվում հատկապես 1917-1920թթ. ընդամենը մի քանի տարվա, սակայն ժողովրդի համար ճակատագրական նշանակություն ունեցող բուռն քաղաքական իրադարձություններով հարուստ շրջանը: Ստեղծել Խորհրդային Հայաստանի գիտական պատմությունը, բուհական և դպրոցական դասագրքեր և այլն: Այդ ամենը հնարավոր է իրականացնել հարուստ նյութերի ու փաստերի հիման վրա: Հետևաբար հարց է բարձրացվում շրջանառության մեջ դնել հնարավոր բոլոր սկզբնաղբյուրները, ուսումնասիրողների համար լիովին բացել արխիվների դռները:
Խորհրդային կարգերի փլուզման ընթացքում, երբ հախուռն կերպով ժխտվում էր այն ժամանակաշրջանի ամեն մի երևույթ, նույն գնահատականի էր արժանանում նաև խորհրդահայ պատմագրությունը: Այն դիտվում էր իրականությունը միայն խեղաթյուրված ներկայացնող մի բնագավառ: Վ. Բարխուդարյանը հանդես եկավ հակախորհրդային ժողովրդական համընդհանուր շարժմամբ լիցքավորվող զգացմունքային այդ վերաբերմունքի դեմ: Գիտական ամսագրում նա տպագրեց (ՊԲՀ, 1990) "Խորհրդահայ պատմագրության գնահատության հարցի շուրջը" հոդվածը, ուր լուսաբանեց խորհրդահայ պատմագրության թերացումներն ու սխալները: Նա միաժամանակ անդրադարձավ սկզբնաղբյուրների հրատարակման և պատմագիտական շատ հարցերի գիտական հետազոտման ուղղությամբ կատարված վիթխարի ձեռքբերումներին: Հետագա տարիներին, սթափ դիտարկմամբ ավելի ամրապնդվեց և ընդհանուր ճանաչում գտավ այդ մոտեցումը:
Հայաստանում անկախ հանրապետության առաջացումը նոր հեռանկարներ բացեց հայագիտության այդ թվում և պատմագրության համար: Սակայն անցման շրջանում ստեղծված դժվարությունների պատճառով պատմագրությունը, հայագիտությունն իր ամբողջության մեջ անկախության ընձեռած հնարավորություններին համապատասխան զարգացման պայմաններ չստացան: Ընդհակառակն, նրանք ընկան ծանր կացության մեջ, ավելի անբարեհույս[՞՞] դարձան նրանց շարունակական զարգացման հեռանկարները: Ստեղծված իրավիճակը վերլուծելու և ըստ ամենայնի արժևորելու, ապագա անելիքները ծրագրելու նպատակով գիտությունների ազգային ակադեմիան և Երևանի պետական համալսարանը 2003թ. Երևանում հրավիրեցին հայագիտական առաջին միջազգային համաժողով: Գիտական նստաշրջանին մասնակցեցին արտերկրի 72, իսկ Հայաստանի հանրապետությունից 100-ից ավելի մասնագետներ:
Վ. Բարխուդարյանը ակտիվ մասնակցություն ունեցավ գիտաժողովի կազմակերպման և նյութերը առանձին գրքով հրատարակելու գործին: Միջազգային գիտաժողովի լիագումար նիստում նա հանդես եկավ "Հայագիտության արդի վիճակը Հայաստանում և զարգացման հհեռանկարները" զեկուցումով: Զեկուցման մեջ արժևորվեցին պատմագրության մեջ կատարված ձեռքբերումները և ուղենշվեցին արդիական նշանակության հիմնահարցերն ու այն խնդիրները, որոնք ծաացած են պատմական գիտության առաջ:
Վ. Բարխուդարյանը իր ուսուցիչների, գործընկերների (Աշոտ Հովհաննիսյան, Մկրտիչ Ներսիսյան, Սուրեն Երեմյան, Գագիկ Սարգսյան և ուրիշներ) հոբելյանական տարելիցներին արձագանքել է նրանց գիտական գործունեության մասին գիտական պարբերականներում հոդվածներ տպագրելով: Վաստակաշատ գիտնականներին նվիրված այդ հոդվածներում ի հայտ է գալիս նրանց բերած նորույթը, գիտական ներդրումը: Հետևաբար այդ հոդվածները ևս պատմագիտական ուղղվածություն ունեն և արժևորվում են որպես այդպիսիք:
Վ. Բարխուդարյանը շարունակում է ակտիվ մասնակցություն ունենալ հանրապետության պատմագիտական մտքի ձևավորմանն ու զարգացմանը: Նա երկար տարիներ եղել է ԳԱԱ պատմության, հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտների, Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետի, Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի, Բարձրագույն որակավորման հանձնաժողովի և այլ հաստատությունների գիտական խորհուրդների անդամ և գործուն մասնակցություն է ունեցել նրանց աշխատանքներում:
Նա լուրջ ներդրում ունեցավ Պատմության ինստիտուտի կողմից ստեղծված հայ ժողովրդի հնագույն շրջանից մինչև մեր օրերն ընդգրկող պատմության գիտական-ակադեմիական ութհատորյակի ստեղծման մեջ` որպես հեղինակ, խմբագիր և գիտակազմակերպական աշխատանքները համակարգող:
Անկախություն ձեռք բերելուց հետո դժվարին կացություն ստեղծվեց դպրոցներում մասնավորապես պատմության դասագրքերի հարցում: Հասկանալի պատճառով անհնար էր դարձել նախկին դասագրքերով հայոց պատմության դասավանդումը: Վ. Բարխուդարյանը ստանձնեց հրամայական պահանջ դարձած նոր դասագրքեր ստեղծելու խնդիրը: Նա ընտրեց համապատասխան հեղինակային կոլեկտիվ և կարճ ժամանակում ավարտին հասցրեց կարևոր այդ հանձնարարությունը: Իր խմբագրությամբ լույս տեսան հայ ժողովրդի ամբողջական պատմությունն ընդգրկող չորս դասագիրք, որոնք անկախության հենց առաջին տարիներին հասցվեցին դպրոցներին: Այդ դասագրքերն ունեցել են մի քանի հրատարակություններ և մինչև այժմ դպրոցներում ուսուցումը կազմակերպվում է դրանցով:
Վ Բարխուդարյանը համազգային հայ կրթական և մշակութային միության հայագիտական բարձրագույն հիմնարկի տնօրեն Երվանդ Փամբուկյանի հետ սփյուռքահայ դպրոցների համար դասական ուղղագրությամբ հրատարակեց (Բեյրութ, 1998) "Հայոց պատմություն" դպրոցական դասագրքի առաջին գիրքը, որն ընդգրկում էր Հին Հայաստանի պատմության ժամանակաշրջանը: Ցավոք, Բեյրութում համատեղ աշխատանքն ընդհատվելուց հետո, հնարավորություն չեղավ իրականացնել հաջորդ հատորների ստեղծումը:
Վ. Բարխուդարյանը առանձնակի ջերմությամբ ու եռանդով է մասնակցում հայոց եկեղեցու հոգևոր ու գիտամշակութային կյանքին: Նա երկար տարիներ բարձրագույն հոգևոր խորհրդի անդամ է: Ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Օշականի Ս.Մեսրոպ Մաշտոց դպրատան կայացմանը: Գլխավորելով դպրատան գիտական խորհուրդը, ակտիվ դերակատարություն ունեցավ հանրապետության գիտակրթական հաստատությունների և հոգևորականության ուժերով կազմակերպվող գիտաժողովներին և նյութերի հրատարակությանը: Վերջերս (2005թ.) նրա խմբագրությամբ հրատարակվեց "Աստվածաշնչական Հայաստան" գիտաժողովի նյութերի մեծարժեք հատորը:
Ակադեմիկոս Վ. Բարխուդարյանը որպես պատմության ինստիտուտի փոխտնօրեն, ԳԱԱ ակադեմիկոս քարտուղար, փոխպրեզիդենտ, հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղար, ավելի քան չորս տասնամյակ ծավալել է գիտական կազմակերպական ակտիվ գործունեություն:

Ֆեոդալական հողատիրությունը Հայաստանում 9-11-րդ դարերում:Ներկայացվում է պատմ.գիտ.թեկն.գիտ.աստիճան ստանալու համար.- Եր. - 1954. - 279 էջ:
----------------------------------------
Նոր աշխատություններ 1905-1907թթ. հեղափոխական շարժումների մասին:[Մատենագիտ. տեղեկություններ]: Տեղեկագիր հաս. գիտ./ՀՍՍՌ ԳԱ. - 1956. - N 6. - էջ 113-121:
----------------------------------------
Նոր աշխատություններ 1905—1907թթ.ռևոլյուցիոն շարժումների մասին: Տեղեկագիր /ՀՍՍՌ ԳԱ հաս.գիտ. - 1956. - N 6. - էջ 113-1211:Գրախոս. Աղայան Ծ.Պ. Ռևոլյուցիոն շարժումները Հայաստանում 1905-1907 թթ. - Եր. - 1955. - 297 էջ:
----------------------------------------
Հայաստանի ժողովրդական տնտեսության և կուլտուրայի նվաճումների ցուցահանդես Երևանում:Պատմաբանասիր.հանդես. - 1958. - N 1. - էջ 301-303:
----------------------------------------
Հայ ժողովրդի պատմության մշտական ցուցահանդես //Պատմբանասիր.հանդես. - 1958. - N 3. - էջ 292-295.[Հեղ-ից` Վ.Քալաշյան]:
----------------------------------------
Բանբեր Մատենադարանի. - N 4 ժողովածուն: [Գրախոսություն]: Տեղեկագիր /Հաս. գիտ. - 1959. - N 2. - էջ 87-91:
----------------------------------------
Տաշքենդի միացյալ սեսիան:[ՍՍՀՄ հանրապետությունների ԳԱ միացյալ գիտական նստա շրջանը`նվիրված Միջին Ասիայի` Ռուսաստանին միանալուն]: Տեղեկագիր /Հաս. գիտ.- 1959.- N 7.- էջ 85-93:
----------------------------------------
Պատմության ինստիտուտի խնդիրները ՍՄԿՊ XXII համագումարի որոշումների լույսով: Տեղեկագիր/Հաս. գիտ. - 1962. - N 6. - էջ 3-14.
----------------------------------------
Նոր Նախիջևանի ինքնավարությունը: Պատմաբանասիր. հանդես/ ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1965. - N 2.- էջ 176-186:
----------------------------------------
Հետաքրքիր փաստաթուղթ: [Բաքվի` 1905թ.փետրվարին տեղի ունեցած հայ-ադրբեջանական ընդհարումների մասին]: Լրաբեր հաս. գիտ./ՀՍՍՌ ԳԱ. - 1967. - N 5. - էջ 109-113:[Հեղ.կից`Վ.Կ.Ոսկանյան]:
----------------------------------------
Նոր Նախիջևանի հայկական գաղութի պատմություն (1779-1861թթ.).-Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1967. - 489 էջ:
----------------------------------------
Նոր Նախիջևանի գաղութը 1853-1856թթ. Ղրիմի պատերազմի տարիներին: Լրաբեր /Հաս.գիտ. - 1967. - N 9. - էջ 55-61:
----------------------------------------
Ռուսահայերի առաջին տպարանը: (Նոր Նախիջևանի տարիներ): Պատմաբանասիր.հանդես. - 1967. - N 4. - էջ 219-229:
----------------------------------------
Հայ գաղթավայրերը սովետահայ պատմագրության մեջ: Լրաբեր հաս. գիտ. /ՀԽՍՀ ԳԱ. - 1968. - N 4. - էջ 3-22:[Հեղ-կից` Վ.Կ.Ոսկանյան]:
----------------------------------------
История: Академия наук Армянской ССР за 25 лет. - Ер. - 1968. - С. 409-431
----------------------------------------
ՀՍՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտը քսանհինգ տարում (1943-1968թթ.): Լրաբեր հաս. գիտ. - 1968.- N 11.- էջ 86-91:
----------------------------------------
Նոր Նախիջևանի համքարությունները: Բանբեր Երևանի համալսարանի. - 1968.- N 1.- էջ 110-120:
----------------------------------------
Ռուսաստանի հայ գաղթօջախների պատմությունից: Բանբեր Հայասանի արխիվների. - 1968. - N 1. - էջ 63-86:[Հեղ-կից` Ոսկանյան Վ.Կ.]:
----------------------------------------
Պատմաբանասիր.հանդես. - 1969. - N 1.- էջ 251-256. Абрамян Р. А. Армянские источники XVIII в Об. Индии. - Ер.: Изд-во АН Арм ССР. - 1968. - 295с. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Ականավոր գիտնականն ու հասարակական գործիչը: [Մ.Գ.Ներսիսյանի ծննդյան 60-ամյակի առթիվ]: Սովետ.Հայաստան. - 1970. - 26 նոյեմբ.:
----------------------------------------
Հասարակական գիտությունների զարգացումը Սովետական Հայաստանում: Պատմագիտություն: Պատմաբանասիր. հանդես. /ՀԽՍՀ ԳԱ. - 1970. - N 4. - էջ 67-90:[Հեղ-կից` Լ.Հ.Բաբայան]:
----------------------------------------
Խմբ.:Էջեր հայ ժողովրդի պատմության և բանասիրության: Հոդվածների ժողովածու. - Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1971. - 339 էջ: (Նվիրվում է ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս Աշոտ Հովհաննիսյանի ծննդյան 80-ամյակին):
----------------------------------------
Ռուսաստանի հայկական գաղթավայրերը: Ռուսահայ գաղթավայրերի սկզբնավորումը: Հայ ժողովրդի պատմություն. - 1972. - Հ. 4. - էջ 403-405, 413-421:
----------------------------------------
Հայկական գաղթավայրերը Ռուսաստանում: Նոր Նախիջևան: Հայ ժողովրդի պատմություն. - 1974. - Հ. 5. - էջ 765-474:
----------------------------------------
Նոր Նախիջևանի համքարությունների կանոնադրությունները: (Հրապարակումներ): Պատմաբանասիր. հանդես. - 1975. - N. 3. - էջ 191-210:
----------------------------------------
Սովետահայ պատմագրությունը ՍՄԿԿ XXIV համագումարից հետո: Լրաբեր հաս. գիտ. /ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1976. - N. 2. - էջ 29-36:[Հեղ-կից` Կ.Ս.Խուդավերդյան]:
----------------------------------------
Армяно-русские отношения в исследованиях Института истории АН АРМ ССР: Ист.филол. журн./ АН ССР. - 1976. - N 2. - С. 249-256. [Соавт.: Г. А. Галоян, В. К. Восканян].
----------------------------------------
Աշոտ Հովհաննիսյան: (Ծննդյան 90-ամյակի առթիվ): Պատմաբանասիր. հանդես /ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1977. - N 3. - էջ 45-56:
----------------------------------------
Արևելյան Հայաստանի միավորումը Ռուսաստանի հետ և ռուսահայ գաղթօջախները: Պատմաբանասիր. հանդես /ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1978. - N 2. - էջ 3-14:
----------------------------------------
Գիտության երախտավորը:[Ակադեմիկոս Սուրեն Տիգրանի Երեմյանի ծննդյան 70-ամյակը]: Լրաբեր հաս. գիտ. /ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1978. - N 4. - էջ 103-109:
----------------------------------------
Գիտության երախտավորը: (ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս Ս.Տ.Երմյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Սովետ.Հայաստան. - 1978. - 9 ապր.:
----------------------------------------
Հայ-ռուսական պատմական կապերը և Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին /ՀՍՍՀ ԳԱ պատմ. ին-տ. - Եր: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1978. - 255 էջ:[Հեղ-կից` Վ.Կ.Ոսկանյան]:
----------------------------------------
Некоторые вопросы экономического развития армянских колоний Новоросии: Ист. Филол. Журн. /АН Арм ССР. - 1979. - N 2.- С. 211-222. [Соавт. Ж. А. Ананян].
----------------------------------------
Դոնի հայկական գաղութը:(Նոր Նախիջևանի հիմնադրման 200-ամյակի առթիվ) //Պատմաբանասիր. հանդես / ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1980. - N 1. - էջ 153-165:
----------------------------------------
Водный армянский источник М. Г. Нерсисян: [К 70-летию со дня рождения]: История СССР. - 1980. - 5. - С. 235-236. [Соавт.: В. К. Восканян].
----------------------------------------
Միքայել Նալբանդյանի հայացքների ձևավորման սոցիալական միջավայրի հարցի շուրջը: Բանբեր Երևանի համալսարանի. - 1981. - N 1. - էջ 46-58:
----------------------------------------
Ռուսաստանի հայկական գաղթավայրերը: Հայկական գաղթավայրերը 1870-1917թթ.: Հայ ժողովրդի պատմություն. - Եր. - 1981. - Հ. 6. - էջ 629-644:
----------------------------------------
Սովետական պատմագրությունն Արևելյան Հայաստանում 1905-1907թթ. հեղափոխական շարժումների մասին: Լրաբեր հաս. գիտ. /ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1981. - N 6. - էջ32-41:-[Հեղ-կից` Դ.Մուրադյան, Պ. Հարությունյան]:
----------------------------------------
Декабристы и Армения: (Историографический очер): Проблемы истории русского общественного движения и исторической науки / АН СССР. Ин-т истории СССР.-М.: Наука. - 1981.-C. 295-302. [Соавт.: К. С. Худавердян].
----------------------------------------
Հայ-հունգարական պատմական և մշակութային կապերի պատմությունից: [Հոդվածների ժողովածու] /ՀՍՍՀ ԳԱ պատմ. ին-տ. - Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1983. - 474 էջ:
----------------------------------------
Задачи советской армянской историографии на современном этапе (Краткий обзор): Вестник архивов Армении. - 1983. - N 3. - С. 17-23.
----------------------------------------
История Армянской ССР в советской исторической науке (Обзор литературы): История СССР / АН СССР. - М. - 1983. - С. 76-88. [Соавт.: К. С. Худавердян].
----------------------------------------
Կյանքի, գիտական, մանկավարժական, գիտակազմակերպական և հասարակական գործունեության համառոտ ակնարկ: Սուրեն Տիգրանի Երեմյան: Կենսամատենագիտություն /Նյութեր ՀՍՍՀ գիտնականների կենսամատենագիտ.դ 33. - Եր.:ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ.- 1984. - էջ 13-27:[Հեղ-կից` Գ.Խ.Սարգսյան]:
----------------------------------------
Սովետահայ պատմագրության անցած ուղին և նրա խնդիրները արդի ժամանակաշրջանում: (Համառոտ ուրվագիծ): Սովետ.մանկավարժ. - 1984. - N 3. - էջ 53-62:
----------------------------------------
Краткий очерк, научной, педагогической, научно-организационной и общественной деятельности: Сурен Тигранович Еремян: Биобиблиография/ Материалы к биобиблиогр. Ученых Арм ССР. - 1984. - С. 28-42. - [Соавт.: Ф. Х. Саркисян].
----------------------------------------
Հեղափոխական շարժումները Հայաստանում1905-1907 թվականներին: (Ռուսական առաջին հեղափոխության 80-ամյակի առթիվ): Պատմաբանասիր. հանդես. - 1985. - N 4. - էջ 3-13: [Հեղ-կից` Դ.Ա.Մուրադյան]:
----------------------------------------
Նոր Նախիջևանի հայկական գաղութի պատմություն (1861-1917թթ.) /ՀՍՍՀ ԳԱ պատմ. ին-տ. - Եր.:ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1985.- 391 էջ:
----------------------------------------
Էդմոնդ Շյուտց: (Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Պատմաբանասիր.հանդես /ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1986. - N 3. - էջ 49-56:
----------------------------------------
Գ.Ա.Գալոյան: (Ծննդյան 60-ամյակի առթիվ): Պատմաբանասիր.հանդես /ՀՀ ԳԱԱ. - 1987. - N 1. - էջ 211-214: [Հեղ-կից Մ.Գ.Ներսիսյան, Հ.Ա.Ավետիսյան]:
----------------------------------------
Ред.: Из истории армянских колоний: Реф. Об / АН Арм ССР, Центр. Науч. Информ. По обществ. Наукам. - Ер.- 1987. - 57 с. - (Науч. Информ. Бюл. Обществ. Науки в Арм ССР. - N 5).
----------------------------------------
Գիտական հանդեսի 30 տարին:[Պատմա-բանասիրական հանդեսի]: Լրաբեր հաս.գիտ. /ՀՀ ԳԱԱ. - 1988. - N 2. - էջ 90-95: [Հեղ-կից` Ա.Խառատյան]:
----------------------------------------
Պատմա-բանասիր.հանդես.-1988.- N1.-էջ 204-206: Хачатрян Р. Г. Русская историческая мысль и Армения (XVII-начало XIX вв) Ер.: Изд-во АН Арм ССР. - 1987. - 362 с. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Հայաստանի աշխատավորները ցարիզմի դեմ մղած համաժողովրդական պայքարում (1905-1907). - Եր.:ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1988. - 223 էջ: [Հեղ-կից` Դ.Ա.Մուրադյան]:
----------------------------------------
Առաջաբան: XVI-XVIII դարերի հայ ազատագրական շարժումները և հայ գաղթավայրերը Հոդվածների ժողովածու. - Եր. - 1989. - էջ 5-16:
----------------------------------------
Ռուսաստանի և Հնդկաստանի հայական գաղութները XVIII դարի վերջին քառորդի հայ ազատագրական շարժումներում: XVI-XVIII դարերի հայ ազատագրական շարժումները և հայ գաղթա վայրերը:(Հոդվածների ժողովածու). - Եր. - 1989. - էջ 187-216:
----------------------------------------
Վերակառուցում. հայ ժողովրդի պատմության մի քանի հարցեր: Խորհրդային Հայաստան. - 1989. - 14 հուլիսի. - էջ 3-4; 16 հուլիսի. - էջ 3-4: [Հեղ-կից` Լ.Խուրշուդյան]:
----------------------------------------
Խմբ.:XVI-XVIII դարերի հայ ազատագրական շարժումները և հայ գաղթավայրերը:Հոդվածների ժողովածու. - Եր.: ՀԽՍՀ ԳԱ հրատ. - 1989. - 230 էջ:
----------------------------------------
Խորհրդահայ պատմագրության գնահատման հարցի շուրջը: Պատմաբանասիր. հանդես. - 1990. - N. 4.- էջ 10-21:
----------------------------------------
Հայկական գաղթավայրերը: (Ուսումնաօժանդակ ձեռնարկ). - Եր. - 1991. - 156 էջ:
----------------------------------------
Մանվել Կարապետի Զուլալյան: (Ծննդյան 60-ամյակի առթիվ): ՀՀ ԳԱԱ. - 1991. - N 1. - էջ 172-175: [Հեղ-կից` Ա.Ա.Խառատյան]:
----------------------------------------
Մորուս Հասրաթյան: (Ծննդյան 90-ամյակի առթիվ): Պատմաբանասրի. հանդես. - 1992. – N 2-3. - էջ 239-241:
----------------------------------------
Հայոց պատմություն: Դասագիրք հանրակրթ. դպրոցի 5-6-րդ դասար. համար. - Եր.: Լույս. - 1993. - 320 էջ: [Հաղ-կից. Գ.Խ.Սարգսյան, Գ.Մարգարյան, Պ.Ա.Չոբանյան]:
----------------------------------------
Ֆ.Տ.Սարգսյան:(Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Պատմաբանասիր. հանդես. - 1994. - N. 1-2. - էջ 267-270: [Հեղ-կից` Ռ.Վ.Աթոյան]:
----------------------------------------
Գ.Խ.Սարգսյան:[Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ]: Պատմաբանասիր. հանդես./ՀՀ ԳԱԱ. - 1996. - N. 1-2. - էջ 269-272: [Հեղ-կից` Ա.Վ.Քոսյան]:
----------------------------------------
Հայկական գաղթավայրերը:(Առաջացումը,նշանակութիւնը): Էջեր հայ գաղթավայրերի պատմության. - Եր. - 1996. - էջ 1-20:
----------------------------------------
Խմբ.:Էջեր հայ գաղթավայրերի պատմության:(Նվիրվում է ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ Ռոպեր Կիւլպէնկյանի ծննդյան 70-ամյակին) ՀՀ ԳԱԱ. - Եր.- 1996. - 242 էջ:
----------------------------------------
История армянской колонии. Новая Нахичевань (1779-1917).- Ер.: Айастан. - 1996. - 528 с.
----------------------------------------
“Պատմա-բանասիրական հանդեսի” 40 տարին: Պատմաբանասիր. հանդես. - 1997. - N. 2. - էջ 17-26: [Հեղ-կից` Ս.Բ.Հարությունյան]:
----------------------------------------
Կյանքի, գիտական, գիտակազմակերպական և մանկավարժական գործունեության համառոտ ակնարկ: Գագիկ Խորենի Սարգսյան Նյութեր Հայաստանի գիտնականների կենսամատենագիտության. 47. - Եր.:Գիտություն. - 1998. - էջ 9-25: [Հեղ-կից` Պ.Մ.Մուրադյան]:
----------------------------------------
Հայկական գաղութների դերը հայ-ռուսական հարաբերություններում (18-րդ դարի երկրորդ կես,19-րդ դարի սկիզբ): Հայ-ռուսական հարաբերությունների պատմության հարցեր /Նյութերի ժողովածու. - Եր. - 1998. - էջ 22-32:
----------------------------------------
Краткий очерк жизни, научной, научно-организационной и педагогической деятельности: Гагик Хоренович Саркисян / Материалы к биобиблиографии ученых Армении. N 47. - Ер.: Гитутюн. - 1998. - С. 29-43. [Соавт.: Г. М. Мурадян].
----------------------------------------
Մկրտիչ Գեղամի Ներսիսյան:(Գիտնականն ու հասարակական գործիչը): Պատմաբանասիր. հանդես/ ՀՀ ԳԱԱ. – 1999. – N 1. - էջ 7-21:
----------------------------------------
Էդմոնդ Շյուտց:[Մահախոսական]: Պատմաբանասիր. հանդես. - 2000. - N 1. - էջ 290-291:
----------------------------------------
Ակադեմիկոս Մանվել Զուլալյան (Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Պատմաբանասիր. հանդես/ ՀՀԳԱԱ. - 2000. - N 1. - էջ 256-258: [Հեղ-կից` Պ.Չոբանյան]:
----------------------------------------
Հայերը Կենտրոնական ԵՎրոպայում(XIX-XXդդ.): Հայաստանի պատմութեան նիւթեր. Կենտրոնական ԵՎրոպայի դիւաններում. - Եր.:Սարգիս Խաչենց. - 2001. - էջ 108-115:
----------------------------------------
ՀՀ ԳԱԱ 2000թ. գիտական և գիտակազմակերպական գործունեության հիմնական արդյուքները: [ՀՀ ԳԱԱ փոխպրեզիդենտ, ակադեմիկոս-քարտուղար Վ.Բ. Բարխուդարյանի զեկուցումը: Գիտություն. - 2001. - Ապրիլ:
----------------------------------------
Հայկական գաղթավայրերը նոր դարաշրջանում և ազգային ինքնությունը: Ինքնության հարցեր: Տարեգիրք. - Եր.:Զանգակ-97. - 2002. - էջ 111-119:
----------------------------------------
Հոգևոր մեծ գործչի գիտամշակութային վաստակը: [Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Ա-ի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ]: Էջմիածին. - 2002. - Օգոստոս. - էջ 60-67:
----------------------------------------
Պատմաբանասիր. հանդես. - 2003. - N. 2. - էջ 294-297. Մելքոնյան Ա. Ջավախքը XIX դարում և XX դարի առաջին քառորդին. - Եր.:Զանգակ-97. - 2003. - 544 էջ. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Հայագիտության արդի վիճակը Հայաստանում և զարգացման հեռանկարները: Պատմաբանասիր. հանդես. - 2003. - N 3. - էջ 17-29:
----------------------------------------
Գիտության մեծ երախտավորը:(Հակոբ Անասյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ): Պատմաբանասիր. հանդես. - 2004. - N 2. - էջ 307-313:
----------------------------------------
Ներսես Աշտարակեցին և նրա ժամանակը: Պատմաբանասիր. հանդես. - 2004. – N 3. - էջ 3-13:
----------------------------------------
ՀՀ ԳԱԱ 2003թ. գիտական և գիտակազմակերպական գործունեության մասին:[ՀՀ ԳԱԱ փոխպրեզիդենտ,ակադեմիկոս-քարտուղար Վ.Բ.Բարխուդարյանի զեկուցումը]: Գիտություն. - 2004. - Մարտ:
----------------------------------------
Աստվածաշնչական Հայաստան գիտաժողովը: Արդյունքների հակիրճ հանրագումար: Աստվածաշնչյան Հայաստան: Միջազգային գիտաժողովի նյութերի ժողովածու. - Եր. - 2005. - էջ 37-46:
----------------------------------------
Խմբ.: Աստվածաշնչական Հայաստան: Միջազգային գիտաժողովի նյութերի ժողովածու. Գլխավոր խմբ.` Վ. Բարխուդարյան. - Եր.: Նոյյան տապան. - 2005.- 820 էջ:
----------------------------------------
Համառոտ ուրվագիծ Ռուսական կայսրության հայկական դպրոցների պատմության (18-րդ դարի վերջ 20-րդ դարի սկիզբ): Եր.:ՀՀ ԳԱԱ պատմ. ին-տի հրատ. - 2006. - 69 էջ:
----------------------------------------
Ակադեմիկոս Աբգար Հովհաննիսյան (Ծննդյան 100-ամյակի առթիվ): Պատմա-բանասիրական հանդես.- 2008. - N 2. - էջ 265-286.
----------------------------------------
Հայագիտության նվիրյալը (Լևոն Զեքիյանի ծննդյան 65 և գործունեության 40-ամյակի առթիվ): Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների. - 2008. - N 3. - էջ. 264-270.
----------------------------------------
Ականավոր արաբագետը (պրոֆեսոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանի ծննդյան 80-ամյակի առթիվ): Պատմա-բանասիրական հանդես. - 2010. - N 3. - էջ 287-290.
----------------------------------------
Ականավոր գրականագետը (ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Արամ Գրիգորյանի ծննդյան 80-ամյակի առթիվ): Պատմա-բանասիրական հանդես. 2010. - N 3. - էջ. 285-286.
----------------------------------------
Խաչատուր Լազարյանի կյանքի համառոտ ուրվագիծը (1789 – 1871 թթ.): Պատմա-բանասիրական հանդես. 2010. - N 2. - էջ 3-15.
----------------------------------------
Կրթությունը միջնադարյան Հայաստանում. X–XIV դարեր (համառոտ ուրվագիծ): Պատմա-բանասիրական հանդես. - 2013. - N 3. - էջ 3-21.
----------------------------------------
Հին մետաղադրամներն ու դրամական գանձերը հայոց պատմության կարևոր սկզբնաղբյուր (Խաչատուր Մուշեղյանի ծննդյան 95-ամյակի առթիվ): Պատմա-բանասիրական հանդես. - 2015. - N 2. - էջ 185-207.
----------------------------------------
«Սասունցի Դավիթ» էպոսը և ազգային ինքնությունը: Բանբեր Հայագիտության. - 2015. - N 3 - էջ 39-54.
----------------------------------------
Գաբրիելլա Ուլուհոջյանի հիշատակին: Բանբեր Հայագիտության. - 2016. - N 3. - էջ. 207-221.
----------------------------------------
Ժամանակակից փիլիսոփայական աշխատությունների մի շարքի մասին: Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների. - 2016. - N 2. - էջ 297-303.
----------------------------------------

Ադալյան, Նորայր.
Հայոց պատմությունը՝ ազգային մշակույթ։ Ակադեմիկոս Վլ. Բարխուդարյանի ծննդյան 85-ամյակի առթիվ: Գիտություն. - 2012. - 10 հոկտեմբերի:
----------------------------------------
Բարխուդարյան Վլադիմիր Բախշիի: Հայկական սովետական հանրագիտարան.-Եր.- 1976.- Հ. 2.- էջ 320:
----------------------------------------
Բարխուդարյան Վլադիմիր: Ստեփանյան Գ.Խ. Կենսագրական բառարան. -Հ. 1.- էջ 188:
----------------------------------------
Թաջիրյան, Էլիզաբեթ.
Ակադեմիկոս Վ. Բարխուդարյանի 90-ամյակի առթիվ կազմակերպված միջոցառումները: Պատմաբանասիրական հանդես. - 2017. - № 3. - էջ 291-294:
----------------------------------------
Հովհաննիսյան Մ. Լրաբեր հաս. գիտ. /ՀՍՍՀ ԳԱ.-1968.-N 7.- էջ 74-80: Գրախոս.: Բարխուդարյան Վ..Բ. Նոր Նախիջևանի հայկական գաղութի պատմություն (1779-1861 թթ.).- Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1967.- 498 էջ:
----------------------------------------
Մելքոնյան Ա. Ակադեմիկոս Վլադիմիր Բարխուդարյան: (Ծննդյան 75-ամյակի առթիվ):Պատմա-բանասիրական հանդես. - 2002. - N 3.- էջ 299-302:
----------------------------------------
Մելքոնյան Ա., Չոբանյան Պ. Ակադեմիկոս Վլադիմիր Բարխուդարյան (Ծննդյան 80-ամյակի առթիվ).- Պատմա-բանասիրական հանդես. - 2007. - N 3. - էջ 260-268:
----------------------------------------
Միքայելյան Վ. Պատմա-բանասիր.հանդես.- 1987.- N 5.- էջ 93-96: Գրախոս.Բարխուդարյան Վ.Բ. Նոր Նախիջևանի հայկական գաղութի պատմություն(1861-1917թթ.). - Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1985.- 391 էջ:
----------------------------------------
Ոսկանյան Վ..Կ. /Գրախոսություն/ // Պատմա-բանասիր.հանդես.- 1986.- N 4.- էջ 219-222: Գրախոս. Բարխուդարյան Վ.Բ. Նոր Նախիջևանի հայկական գաղութի պատմություն.- Գիրք 1, 2.- Եր.: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. - 1967.- 498 էջ: 1985.- 391 էջ:
----------------------------------------
Ջուլհակյան Գ. Վաստակած տարիներ: / ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Վ. Բ. Բարխուդարյանի ծննդյան 80-ամյակի առթիվ /:Հոգեւոր Հայրենիք/ ՀՀ Ազգային գրադարանի ամսաթերթ. – 2007. – սեպտեմբեր, թիվ 9. - էջ 3:
----------------------------------------
Սամվելյան Ա. Գործարքի մեջ չմտնելով գիտական խղճի հետ: /Վլադիմիր Բարխուդարյանի ծննդյան 80-ամյակի առթիվ //Հայաստանի Հանրապետություն. – 2007. - 27 սեպտեմբերի. - էջ 1, 5:
----------------------------------------
“Սուրբ Սահակ - Սուրբ Մեսրոպ” շքանշաններ` Ռադիկ Մարտիրոսյանի և Վլադիմիր Բարխուդարյանին: Գիտություն. – 2007. - N 4 (հուլիս). - էջ 1-2:
----------------------------------------
Վլադիմիր Բարխուդարյան -80: /Ակադեմիկոսի ծննդյան 80-ամյակի առթիվ ՀՀ ԳԱԱ գրականության ինստիտուտի և <<Գրական թերթի >> ուղերձը/: Գրական թերթ. - 2007. - 5 հոկտեմբերի. - էջ 6:
----------------------------------------
Վլադիմիր Բարխուդարյան: Պատմա-բանասիր.հանդես.- 2017.- N 1.- էջ 294-295:
----------------------------------------
Վլադիմիր Բարխուդարյան. մեծավաստակ գիտնականը և գիտության կազմակերպիչը: Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների. - 2017. - № 1. - էջ 329-330:
----------------------------------------
Չոբանյան, Պ. Վլադիմիր Բարխուդարյան: Բանբեր հայագիտության. - 2017. - № 1. - էջ 219-221.- Մահախոսական
----------------------------------------
Ананян Ж. Ценное исследование о российских армянах (О книге В. Б. Бархударяна “ История Новонахичеванской армянской колонии”): Вестник архивов Армении.- 1968.- N 2.- С. 249-254.
----------------------------------------
Восканян В. Ист-филол. журнал. - 1969. - N 2. - С. 185-188.- Գրախոսություն:
----------------------------------------
Восканян В. К., Терещенко А. Г. Известия северо-кавказского науч. Центра высшей школы/ Общ. Науки.- 1989.- N 3.- С. 138-140.- Рец. На кн.: Бархударян В. Б. История Ново-Нахичеванской армянской колонии. Ч. 1. (1779-1861гг.).- Ер. - 1968-498. - Ч.2. (1861-1917гг.).- Ер. - 1985.- 392 с.
----------------------------------------
Хачатрян Р. Летопись дружбы: Коммунист. 1986.- 25 мая. Рез. На кн.: Бархударян В. Б. История Новонахичеванской армянской колонии.- Т. 1-2.- Ер. - 1968, 1985.
----------------------------------------