«Զարմանալի աշխատասիրությամբ ու աշխատունակությամբ օժտված մեծանուն գիտնականը ստեղծեց բազմաթիվ մեծարժեք գիտական աշխատություններ հավատարիմ մնալով հավաքած նյութի փաստական տվյալների խորահմուտ վերլուծությանը և հիմնավոր փաստարկումներին, որով նրա յուրաքանչյուր աշխատություն բացի գիտական հետազոտություն լինելուց, նաև յուրահատուկ տեղեկություն է՝ տվյալ առարկային վերաբերող բոլոր հարցերի պարզաբանումների ամբողջությամբ» :

Էդ. Աղայան

Հրաչյա Աճառյանը ծնվել է 1876 թվականին, Կոստանդնուպոլսում, արհեստավորի ընտանիքում: Սկզբնական կրթությունը ստացել է իր ծննդավայրում` սովորելով Պոլսի կենտրոնական վարժարանում, ապա` 1895 թվականին մեկնել է Ֆրանսիա` բարձրագույն կրթություն ստանալու. այստեղ նա սովորել է Սորբոնի համալսարանում, աշակերտելով հատկապես Անտուան Մեյեին: 1897 թվականին Փարիզի լեզվաբանական ընկերությանը (Société de linguistique de Paris) ներկայացնելով լազերենի ուսումնասիրությունը` ընտրվում է ընկերության անդամ: Նույն թվականին մասնակցում է արևելագետների տասներեքերորդ կոնգրեսին` Փարիզում: Այստեղ նա կարդում է երկու զեկուցում հայերենի մասին: Հայագետ Հյուբշմանը, որ նիստի նախագահն էր, հավանելով զեկուցումները, հրավիրում է Աճառյանին իր մոտ` Ստրասբուրգ, իր դասախոսու թյունները լսելու: Ընդունելով այդ հրավերը` Հրաչյա Աճառյանը 1898 թվականին գնում է Ստրասբուրգ և մեկ սեմեստր ունկնդրում Հյուբշմանին:
Ավարտելով բարձրագույն կրթությունը և ստանալով լեզվաբանական լուրջ պատրաստություն` Աճառյանը 1898 թվականին գալիս է Անդրկովկաս և ամբող ջությամբ նվիրվում է գիտական-մանկավարժական գործունեության, իբրև ուսուցիչ աշխատելով Էջմիածնում, Շուշիում, Նոր Բայազետում և այլուր: Սակայն Աճառյանի բեղմնավոր գործունեությունն սկսվում է Հայաստանում սովետական կարգեր հաստատվելուց հետո: Հիմնադրվում է Երևանի պետական համալսարանը. Աճառյանը հրավիրվում է որպես հայագիտական, լեզվաբանական ու արևելագիտական առարկաների դասախոս և անհուն սիրով ու ոգևորությամբ նվիրվում երիտասարդ սերնդի դաստիարակության պատվավոր գործին: Հենց այդ շրջանում էլ Աճառյանը հրատարակում է իր խոշոր մենագրական աշխատությունները: Նրա գրչին են պատկանում շուրջ երկու հարյուր գիտական մեծարժեք աշխատություններ: Նրա «Հայերենի արմատական բառարան», «Հայ բարբառագիտություն», «Հայոց անձնանունների բառարան», «Հայոց լեզվի պատմություն», «Հայոց լեզվի լիակատար քերականություն» և այլ մենագրական ստվարածավալ աշխատությունները մեծագույն ավանդ են ոչ միայն հայագիտության, այլև սովետական լեզվաբանական գիտության բնագավառում:
Արտակարգ բեղմնավորության հասնող իր գիտական գործունեությամբ Հրաչյա Աճառյանն ընդգրկել է հայոց լեզվի ուսումնասիրության բոլոր բնագա վառները` հիմնադիր հանդիսանալով հայագիտության մի շարք ճյուղերի:
Իր բեղմնավոր գիտական գործունեության ընթացքում Հ.Աճառյանը զանազան առիթներով անդրադարձել է ընդհանուր լեզվաբանական, տեսական բազմաթիվ հարցերի, քննության նյութ դարձրել դրանք և արտահայտել իր տասակետը դրանց մասին: Այդ բոլոր հարցերին էլ, հակառակ ստեղծված սխալ կարծիքի, նա մոտեցել է որպես մեծ ու բազմակողմանի պատրաստականությամբ օժտված տեսաբան: Բայց իր բոլոր տեսական-լեզվաբանական պրպտումների ամփոփումն է հանդիսանում «Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի» աշխատության ներածական հատորը, որտեղ և իրենց ամբողջական արտահայտությունն են գտել նրա լեզվաբանական սկզբունքները: Իր գործունեության առաջին շրջանում Հ. Աճառյանը 19-րդ դարի վերջում և 20-րդ դարում Եվրոպայում լեզվաբանության բնագավառում մեծ տարածում ստացած սոցիոլոգիական ուղղության ներկայացուցիչն է եղել և, մասնավորապես, հետևել է այդ ուղղության խոշորագույն ներկայացուցիչ Անտուան Մեյեին: Սակայն հետագայում, սովետական կարգերի հաստատումից հետո, նա որոշ չափով հեռացել է այդ ուղղությունից և առանձին հարցերի մասին ունեցած իր տեսակետներով կանգնել սովետական լեզվաբանության դրույթների վրա: Այսպես է հատկապես լեզվի բնորոշման, լեզվի ծագման, լեզուների խաչավորման և մի քանի այլ խնդիրներում: Իր բազմաթիվ աշխատությունների մեջ անդրադառնալով լեզվի բնորոշման հարցերին` Հ. Աճառյանը հանգում է այն ճիշտ տեսակետին, որ լեզուն հասարակական երևույթ է, գոյություն ունի միայն հասարակության մեջ և ծառայում է հասարակությանը` որպես մարդկանց փոխադարձ հաղորդման միջոց: Այս դրույթն իբրև ելակետ ընդունելով` հիշյալ աշխատության մեջ նա մանրամասն քննության է առնում մի կողմից` մարդկային լեզվի ու կենդանական «լեզվի», մյուս կողմից` հնչյունական լեզվի ու «նշանացի լեզուների» տարբերությունների հարցը: Բազմաթիվ տվյալների օգտագործումով քննելով զանազան կենդանիների «լեզուները», նա ցույց է տալիս, որ կենդանիները չունեն այնպիսի լեզու, ինչպիսին է մարդկային լեզուն, որ նրանք ունեն միայն բնազդական ճիչեր, որոնք և կազմում են նրանց բնազդների ձայնական արտահայտությունը: Նույնպես և զանազան նշանների «լեզուները» զուրկ են ինքնուրույն հաղորդակցման միջոցի վերածվելու հնարավորությունից, որովհետև նրանք բոլորն էլ հիմնված են հնչյունական լեզվի վրա, պայմանավորված են նրանով և առանց նրա գոյություն չեն կարող ունենալ: «Բոլոր տեսակի նշանացի լեզուները», - եզրակացնում է նա,- ինչպես վայրենիների գործածած, նույնպես և մեր կյանքում հնարված այբուբեն, թվանշան, հեռագրա նիշներ, լապտերներով կամ դրոշակներով խոսակցությունը, շեփորներով հաղորդագրությունը, կույրերի այբուբենը, գույների կամ ծաղիկների «լեզուն» և այլն և այլն, ոչ մի ճիշտ հասկացողություն չպիտի տային, եթե չունենայինք նրանց հոդավոր թարգմանությունը»: Այդ պատճառով էլ, ահա, «լեզու» ասելով հասկանում ենք միայն ձայնական հոդավոր լեզուն»: Այսպես ճիշտ գնահատելով մարդկային լեզվի դերն ու էությունը` նա անցնում է լեզվի ծագման խնդրին: Այստեղ հեղինակը համառոտակի շարադրում է այդ հարցի մասին եղած տեսությունները, վեր հանում այդ տեսությունների սխալներն ու թերությունները և հիմնվելով Ֆրիդրիխ Էնգելսի դրույթների վրա, հիմնականում ճիշտ կերպով լուսաբանում լեզվի առաջացման պատմական պրոցեսը:
Գիտական մեծ արժեք են ներկայացնում Հ. Աճառյանի հիշյալ հատորի այն գլուխները, որոնց մեջ քննության են առնվում` լեզուն որպես հասարակական երևույթ, լեզվի փոխանցումը, լեզվի էվոլյուցիան, լեզվի կենսաբանությունը: Հեղինակն իրեն հատուկ բարեխղճությամբ ու մանրակրկիտ պրպտումներով կուտակած հարուստ փաստերով քննության է առնում հիշյալ խնդիրները և հիմնականում ճիշտ եզրակացությունների հանգում: Բնորոշելով լեզուն որպես հասարակության հաղորդակցման միջոց` հեղինակը փաստերով ցուցադրում է լեզվի ընդհանրությունը, նրա համաժողովրդական բնույթի էությունը` հասարակական կյանքի տարբեր պայմաններում, ցույց տալիս այդ ընդհանրության աստիճանը` տարբեր հասարակական-քաղաքական հանգամանքներում: Ճիշտ կերպով վերլուծելով լեզվական փաստերը` հեղինակը լեզվական տվյալներով հերքում է լեզվի դասակարգման ոչ մարքսիստական տեսությունը և կանգնում մարքսիստական այն ճշմարիտ սկզբունքի վրա, որ դասակարգային լեզուներ գոյություն չունեն, որ լեզուն դասակարգային երևույթ չէ: Անցնելով լեզվի` սերնդից-սերունդ փոխանցվելու և լեզվի զարգացման հարցերին` Հ. Աճառյանը բազմաթիվ փաստերով ու խոր վերլուծություններով կարողանում է ճիշտ պատկերացում տալ այդ մասին: Այստեղ էլ, սակայն, դրսևորվում է սոցիոլոգիական ուղղության խիստ ազդեցությունը: Հ. Աճառյանը լեզվի զարգացման հարցում հետևում է, այսպես կոչված, լեզվաբանական անընդհատության տեսությանը: Այս տեսության էությունն այն է, որ ընդունելով լեզվի էվոլյուցիոն զարգացումը, բացասում է լեզվի որակական անցումները: Ստացվում է այնպես, որ լեզուն անընդհատ ձևափոխություններ է կրում, բայց երբեք որակական անցումներ չի կատարում, նոր լեզուն ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ հին լեզուն`ձևափոխված վիճակում:
Իր շատ աշխատությունների մեջ Հ. Աճառյանը անդրադարձել է լեզվաբանության համար կարևորագույն հարցերից մեկին` լեզուների ցեղակցության խնդրին: Բազմաթիվ օրինակներով ցույց տալով տարբեր լեզուների միջև եղած ընդհանրությունները` հեղինակը քննարկում է այն հարցը, թե ինչից կարող էին առաջանալ այդ ընդհանրությունները և հերքելով մի շարք վարկածներ, հանգում է այն եզրակացության, որ այդ ընդհանրությունները հետևանք են ընդհանուր ծագման.այստեղից էլ, ահա, բխում է լեզուների ցեղակցության սահմանումը: «Ցեղակից են կոչվում այն լեզուները, որոնք միևնույն ծագումն ունեն, ընդհակառակը՝ ցեղակից չեն այն լեզուները, որոնք տարբեր ծագում ունեն: Ավելի գիտական բացատրությամբ` լեզուների ցեղակցություն ասելով հասկանում ենք այն պատմական իրողությունը, որով մի լեզու դարերի ընթացքում, աստիճանական փոփոխությամբ հասել է մի վիճակից մի ուրիշ վիճակի»: Այսպես ճիշտ սահմանելով լեզուների ցեղակցությունը, հեղինակը, այնուամենայնիվ, այդ երևույթը բացատրում է նախալեզվի տեսության համաձայն: Նա այն տեսությանն է հետևում, որի համաձայն ցեղակից լեզուները երբեմնի նախալեզվի շարունակությունն ու ճյուղավորումներն են: Ըստ այդ տեսության, նախնական ժամանակներում գոյություն է ունեցել, օրինակ` հնդեվրոպական միասնական մի ժողովուրդ, որ ապրել է մի որոշ տեղում, հեղինակի կարծիքով այժմյան Ռուսաստանի տեղում, հետագայում այդ ժողովուրդը մասնատվել է, նրա հատվածները գաղթել, տարածվել, բնակություն են հաստատել Ասիայի ու Եվրոպայի զանազան մասերում` կազմելով առանձին ժողովուրդներ, որոնցից էլ հետագա մասնատումներով առաջացել են դարձյալ նորանոր ժողովուրդներ, և այսպես գոյացել են «հնդեվրոպական ժողովուրդները»:
Այս հարցի հետ սերտորեն առնչվում է նաև այսպես կոչված «ընդհանուր նախալեզվի» հարցը, որ Հ. Աճառյանը քննության նյութ է դարձնում հիշյալ հատորի վերջին գլխում:
Այսպիսով, Հ. Աճառյանը անցնելով սոցիոլոգիական դպրոցի բովից` իր վրա կրել է նրա խիստ ազդեցությունը և շատ հարցերում մինչև վերջ էլ կանգնած է մնացել այդ ուղղության սկզբունքների վրա: Սակայն մի կողմից սովետական կարգերի օրոք նրա մեջ տեղի ունեցած էվոլյուցիան, իսկ մյուս կողմից լեզվական իրողությունների բազմակողմանի օբյեկտիվ ուսումնասիրությունը նրան հնարավորություն են տվել ազատագրվելու այդ դպրոցի սահմանափակ վածությունից և որոշ հարցերի լուսաբանման մեջ մոտենալ մարքսիստական լեզվաբանության սկզբունքներին կամ ուղղակի ընդունելու դրանք, ինչպես, օրինակ, լեզվի ծագման խնդրում:
Հրաչյա Աճառյանի հայագիտական ուսումնասիրությունների կարևորագույն բնագավառներից մեկն է եղել հայոց լեզվի պատմությունն ու պատմահամեմատական քերականությունը: Այս ուղղությամբ կատարած իր հետազոտությունների արդյունքներն ամփոփված են «Հայոց լեզվի պատմություն» երկհատոր աշխատության մեջ (Ա մաս, 1940, Բ մաս,1951): Նոր ժամանակներում շատ են գրել ու գրում են ուրիշ լեզուների պատմություն, որոնք, սակայն, իրականում այս կամ այն լեզվի պատմահամեմատական կամ միայն պատմական քերականությունն են հանդիսանում: Աճառյանի այս աշխատությունը բոլորովին այլ բնույթ ունի. այստեղ տրվում է նախ հայոց լեզվի առաջացման պատմությունը, ապա` հայերենի բառամթերքի մանրամասն պատմությունը, որ ընդգրկում է գրեթե ամբողջ առաջին մասը և երկրորդ մասի որոշ գլուխներ, և վերջապես` հայերենի կրած պատմական փոփոխությունները նրա զարգացման տարբեր շրջաններում և այդ շրջանների (վիպասանական, դասական կամ մեսրոպյան, հետմեսրոպյան, հունաբան հայերեն, միջին հայերեն, լատինաբան հայերեն, աշխարհաբար` բազմաթիվ բարբառներով հանդերձ) լեզվի նկարագրությունը (Բ. մաս): Բառամթերքի ուսումնասիրության տեսակետից այս աշխատությունը օրգանական շարունակությունն է կազմում «Արմատական բառարանի»:
Եթե «Արմատական բառարանում» ամփոփված են հայերեն արմատները և նրանց ստուգաբանությունը, ապա այստեղ այդ բոլոր ստուգաբանությունների հիման վրա խմբավորված են բոլոր բառերն ամենից առաջ ըստ իրենց ծագման, որով և նախ` պարզված է, թե ինչն է «բնիկ-հնդեվրոպական» ապա` թե օտար լեզուներից հայերենն ինչ ազդեցություն է կրել բառամթերքի կողմից: Դրանցից յուրաքանչյուրի մեջ էլ բառերը դարձյալ ըստ իրենց նշանակության տարբեր խմբավորումների ենթարկելով, հեղինակը ցույց է տալիս, թե ինչ արժեք են ներկայացնում նրանք հայ ժողովրդի տնտեսական ու քաղաքական կյանքի պատմության համար, թե յուրաքանչյուր լեզվից փոխ առած բառերը, յուրաքանչյուր լեզվի ազդեցությունը հայերենի վրա ինչ նշանակություն է ունեցել հայ ժողովրդի համար` քաղաքակրթության տեսակետից: Բնականաբար բառացանկերը տալուց առաջ հեղինակը լուսաբանում է պատմական այն հանգամանքները, որոնց մեջ այս կամ այն լեզվից հայերենը ազդեցություն է կրել: Առաջին հերթին հայերի նախապատմության ու «հնդեվրոպական նախահայրենիքից» գաղթելու մասին խոսելով` նա նկարագրում է հնդեվրոպացիների, ապա՝ հայերի քաղաքակրթության աստիճանը նախնական շրջանում, այնուհետև տալիս այն բոլոր հայերեն բառերը, որոնք հնդեվրոպական ծագում ունեն, այսինքն «բնիկ» հայերեն են. այստեղ յուիաքանչյուր բառի դիմաց տրված են հնդեվրոպական վերականգնված նախաձևը և ցեղակից լեզուների միջև եղած համապատասխան ձևերը: Այնուհետև հեղինակն անցնում է ուրիշ լեզուների ազդեցությանը:
Հայտնի է, որ Աճառյանը հայագիտության հիմնական հարցերում, հատկապես հայերենի ցեղակցության հարցում, Հյուբշմանի դպրոցին է հետևում: Իբրև այս դպրոցի վերջին և մեծագույն ներկայացուցիչ, իր աշխատությունների հատկապես «Հայոց լեզվի պատմության » մեջ ամփոփել է այն բոլոր արդյունքները, որոնք ձեռք են բերված հայերենի ուսումնասիրության մեջ այս դպրոցի տարբեր ներկայացուցիչների կողմից`ավելացնելով իր ուսումնասիրությունների արդյունքները:
Առաջին հատորի մեջ առանձնակի կարևորություն են ներկայացնում առաջին երկու գլուխները («Հնդեվրոպական նախաշրջան» և «Հնդեվրոպական բարբառները և հայերենի դիրքը նրանց մեջ»), որտեղ հեղինակը քննության է առնում լեզվի պատմական զարգացման, լեզուների ցեղակցության, հայերենի և հնդեվրոպական լեզուների ցեղակցության և ցեղակից լեզուների շարքում նրա գրաված դիրքի և նրա կազմավորման հարցերը: Աճառյանը ելնում է այն ճիշտ դրույթից, որ լեզուն` հասարակական երևույթ լինելով` զարգանում է հասարակության հետ, նա ունի իր անընդհատ զարգացման ընթացքը, ունի յուր «ձևափոխությունների» պատմությունը: Ընդունելով լեզվի պատմականությունը և նրա կապը հասարակության հետ` հեղինակը գտնում է, որ լեզվի զարգացման համար գոյություն ունեն երեք գործոններ. Առաջինը և ամենակարևորը լեզվի ներքին «բարեշրջությունն է», նրա էվոլյուցիան, նրա բնական զարգացումը, որ մի հարատև պրոցես է լեզվի կյանքում. այսինքն` հեղինակը լիովին ընդունում է լեզվաբանական անընդհատությունը: Երկրորդ գործոնն է համարում օտար ազդեցությունները, որոնք նույնպես մեծ դեր են խաղում լեզվի զարգացման մեջ: Վերջապես երրորդը` անհատական նորմուծություններն են, որոնք մեծ մասամբ գրական ճանապարհով են կատարվում և լեզվի զարգացման մեջ շատ ավելի փոքր դեր են խաղում:
Անցնելով մասնավորապես հայերենին, հեղինակը, իհարկե, անվերապահորեն հնդեվրոպական լեզու է համարում այն` հիմնվելով քերականության վրա, որ ընդունվում է իբրև լեզվի անխառն մասը. «Լեզվաբանությունը հաստատել է, որ հայերենը պատկանում է լեզուների այն մեծ ընտանիքին, որ հայտնի է գիտության մեջ հնդեվրոպական լեզվաբուն անունով»:
Երկրորդ հատորում հետաքրքրական են այն գլուխները, որոնց մեջ քննության են առնվում հայերենի քերականության կրած փոփոխությունները, հայերենի բարբառների առաջացման, միջին հայերենի ու ժամանակակից հայերենի կազմավորման հարցերը: Հենց սրանից է բխում այն մեծ գիտական արժեքը, որ ներկայացնում է Հ. Աճառյանի «Հայոց լեզվի պատմություը», որով հեղինակը հիմնադրել ու ինքն իսկ ամբողջական ուսումնասիրության է ենթարկել հայագիտության այս ճյուղը, հանրագումարի է բերել նախորդ շրջաններում արվածը` խստագույն գիտական քննության բովով անցկացնելով այն և իր կողմից ավելացնելով սեփական հետազոտությունների արդյունքները:
Հայերենի պատմահամեմատական ուսումնասիրությանն է նվիրված Հ. Աճառյանի «Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի`համեմատու թյամբ 562 լեզուների» մեծարժեք մենագրությունը, որ բաղկացած է 10 հատորից.
1. Ներածություն
2. Ձայնաբանություն
3. Գոյական
4. Ածական և թվական
5. Դերանուն
6. Բայ
7. Դերբայ, նախադրություն, մակբայ, շաղկապ
8. Շարահյուսություն
9. Բառաքննություն
10. Իմաստաբանություն
Սրանցից, հաջորդականության որոշ խախտումով, առայժմ հրատարակված է միայն 3 հատոր. Ներածությունը, 1-ին հատորը` Ածական և թվական և 2-րդ հատորը` Դերանուն: Վերջին երեք հատորները (շարահյուսություն, բառաքննու թյուն, իմաստաբանություն) ներկայացնում են անմշակ նյութեր, իսկ մյուսները հիմնականում ավարտված են և հրատարակության համար կարիք ունեն միայն մասնակի լրացումների: Խոսքի մասերից յուրաքանչյուրին նվիրված մասում` նյութերի ուսումնասիրությունը հեղինակը կատարում է հետևյալ սկզբունքով` նախ քննության է առնում լեզվական տվյալ երևույթը համեմատվող բազմաթիվ լեզուներում և դրանով իսկ ամբողջական գաղափար տալիս այն մասին, թե տվյալ երևույթը ինչ դրսևորումներ ունի աշխարհի լեզուներում. սա աշխատության ընդհանուր լեզվաբանական մասն է, որ յուրաքանչյուր բաժնի առաջին հատվածն է կազմում: Այդ ընդհանուր լեզվաբանական մասին հաջորդում է այն գլուխը, որի մեջ քննության է առնվում տվյալ երևույթը հնդեվրոպական լեզուների մեջ`սկսած «հնդեվրոպական նախալեզվից», որ և կազմում է հնդեվրոպական լեզուների համեմատական քերականության բաժինը: Այնուհետև հեղինակն անցնում է հայերենին` քննության առնելով նույն երևույթը պատմահամեմատական մոտեցմամբ, այսինքն, նախ հայերենի տվյալ երևույթը քննում է հնդեվրոպական լեզուների համեմատությամբ, մեկնաբանում նրա առաջացումն ու նախնական շրջանում կրած փոփոխությունները և ցույց տալիս այդ կետում եղած ընդհանրություններն ու տարբերությունները հայերենի ու ցեղակից լեզուների միջև, ապա` ամենայն մանրամասնությամբ քննում է տվյալ երևույթը պատմականորեն` իր բոլոր դրսևորումներով` գրաբարում, միջին հայերենում, հայերեն բարբառներում և ժամանակակից հայերենում: Այսպիսով, աշխատության բոլոր բաժիններն էլ բաղկացած են երեքական մասից. ընդհանուր լեզվաբանություն, հնդեվրոպական լեզուների համեմատական քերականություն և հայերենի պատմահամեմատական քերականություն: Նյութի այսպիսի բազմակողմանի ընդգրկումը այս աշխատությանը տալիս է լեզվաբանական հանրագիտարանի բնույթ:
Այսպիսով, հայոց լեզվի պատմահամեմատական քերականության բնագավառում Հրաչյա Աճառյանը ամփոփել է այդ ուղղությամբ կատարված բոլոր ուսումնասիրությունները, ավելացրել իր հետազոտությունների արդյունքները և ստեղծել այնպիսի մի աշխատություն, որը հիմնականում սպառում է հայերենի համեմատական ու պատմական ուսումնասիրության բոլոր կարևորագույն հարցերը:
Հրաչյա Աճառյանի գիտական ուսումնասիրությունների կարևորագույն բնագավառներից մեկն էլ եղել է հայոց լեզվի բառագանձի քննությունը: Երկար տարիների ընթացքում զանազան առիթներով նա հրատարակել է բառագիտական հետազոտություններ, որոնց մեջ բացատրել է հին ձեռագրերում գործածված բառերի իմաստը, ճշտել տարբեր գրություններ ունեցող հին բառերի ձևը, քննել իր կողմից մատենագրության մեջ հայտնաբերված նորագյուտ բառերը և, վերջապես, ստուգաբանել բազմաթիվ բառեր: Բազմաթիվ հոդվածներով և առանձին գրքերով լույս տեսած իր բառագիտական ու ստուգաբանական հետազոտություններով նա շարունակեց անվանի հայագետների արդյունավետ աշխատանքը հայերենի բառագանձի ուսուոմնասիրության բնագավառում: Սակայն այդ ուղղությամբ կատարած նրա աշխատանքների մեջ որպես գլուխ գործոց է մնում շուրջ քառասուն տարիների աշխատանքի արգասիքը հանդիսացող «Հայերեն արմատական բառարանը» (Երևան, 1926-1932), վեց հատորից բաղկացած մի ծովածավալ աշխատություն, որին նայելն անգամ պատկառանք է ներշնչում: Յոթերորդ հատորն է կազմում հավելվածը, որ լույս է տեսել 1935 թվականին: Համեստ վերնագիր կրող այս աշխատությունը լիակատար ցանկն է հայերեն լեզվի արմատների,նրանց բացատրությամբ, քերականական տեղեկություններով ու ստուգաբանությամբ հանդերձ: Բառարանում հերթականությամբ ամփոփված են հայերեն բոլոր արմատները. յուրաքանչյուր բառի մասին խոսված է հինգ բաժնով. 1) Բառագիտություն, որտեղ տրվում են` արմատը (գլխատառով գրված), այդ արմատի հոլովական ու խոնարհման ձևերը, նշանակությունը, վկայություններ` բառի գործածության մասին, նրանցից կազմված բառերը, և վերջապես, տարբեր գրությունները: 2)Ստուգաբանություն, որ կազմում է բառարանի հիմնական, ամենակարևոր մասը. այստեղ հեղինակը բերում է արմատի ստուգաբանությունը, որ իր կողմից ճիշտ է համարված. հեղինակը, սակայն, առաջարկված բազմաթիվ ստուգաբանություններն ընդունելու կամ մերժելու մեջ միայն իր ընտրությամբ չի բավականացել. նա յուրաքանչյուր ստուգաբանություն ճիշտ կամ անճիշտ համարելու համար ստացել է Հյուբշմանի, իսկ նրա մահվանից հետո` Մեյեի հավանությունը. այնպես որ` «Այսքան զգուշությունից հետո, կարծում եմ, որ իբր ուղիղ նշանակված ստուգաբանությունները իրոք կարելի է ստույգ համարել» (հատ. 7, էջ 17): 3) Ստուգաբանությունների պատմություն. այս բաժնում հեղինակն ամփոփում է բոլոր այն բառազննական քննությունները կամ` նույնիսկ դիտողությունները, որոնք կատարվել են 5-րդ դարից մինչև բառարանի հրատարակությունը` հայ կամ օտար հեղինակների կողմից: Այստեղ հեղինակը բերում է տվյալ արմատի մասին եղած բոլոր ստուգաբանությունները, որոնք երկրորդ բաժնում տեղ չեն գտել իբրև անճիշտ, ինչպես և հայտարարում է, թե ով է առաջին անգամ առաջարկել ճիշտ ստուգաբանությունը. այսպիսով տրվում է հայերեն բառերի ստուգաբանության կատարյալ պատմությունը: 4) Գավառական բառեր, որտեղ տրված են յուրաքանչյուր արմատի ստացած զանազան ձևերը հայերեն զանազան բարբառներում: Այս բաժինն առանձնապես մեծ կարևորություն ունի հայերենի բարբառների ուսումնասիրության համար. հեղինակը կազմել է 30 գավառների (բարբառներ և ենթաբարբառներ) բառացանկը և ներմուծել բառարանի այս բաժնի մեջ: Այս մասի արժեքը է'լ ավելի մեծանում է այն պատճառով, որ հայերենի շատ բարբառներ այժմ անհետացել են, մանավանդ առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո` հենց պատերազմի հետևանքով, ուստի և նրանցից գիտության համար պահպանված նյութը միայն այստեղ եղածն է: 5) Հայերենից փոխառյալ բառեր, որոնց մեջ տրված են, թե հայերեն այսինչ բառը, որ լեզվի մեջ է մտել՝ իբրև փոխառություն. այս բաժինը նույնպես կարևոր է այն տեսակետով, որ ցույց է տալիս հայերենի ազդեցությունն ուրիշ լեզուների վրա, մի բան, որով առհասարակ լեզվաբանները քիչ են զբաղվել:
Արմատական բառարանը ամփոփումն է հայ լեզվաբանության մի ճյուղի, այն է` ստուգաբանության. նրա մեջ ամփոփված է այն ամենը, ինչ որ որևէ ժամանակ, որևէ մեկի կողմից, որևէ հայերեն բառի մասին ասված է. դրա շնորհիվ է, ահա, որ դարագլուխ կազմող այս աշխատությունը դարձել է հայագիտության ամենամեծ արժեք գործերից մեկը:
«Արմատական բառարանի» լրացումը կարելի է համարել «Հայոց անձնանունների բառարանը», հինգ հատորից բաղկացած մի մեծածավալ աշխատություն, որի չորս հատորն է առայժմ հրատարակված (1942-1948): Այս աշխատության մեջ հեղինակը հավաքել, դասավորել և ուսումնասիրել է հայոց լեզվի մեջ գործածվող բոլոր անձնանունները` սկսած հնագույն ժամանակներից մինչև տասնհինգերորդ դարը. 1500 թվականից հետո միայն գրականության ու պատմության մեջ նշանավոր անձերի անուններն է հավաքել: Յուրաքանչյուր անվան մասին խոսում է երկու հատվածում. առաջինում բերում է անունը` տալով նրա ծագումը կամ ստուգաբանությունը, և հիշելով նրա փաղաքշական ու ժողովրդական ձևերը: Երկրորդ հատվածում պատմական հաջորդականությամբ բերված են նույն անունը կրող բոլոր անձինք` տալով նրանց մասին կենսագրական համառոտ տեղեկություններ (եթե կան), ապա և` այն բոլոր տեղերը, ուր հիշատակված է այդ անձը ամբողջ հայ հին մատենագրության, ձեռագրաց ցուցակների և հեղինակի կողմից առանձնապես կարևոր համարված նոր աղբյուրների մեջ: Այդ ընդարձակ ծրագիրը ևս հեղինակն ի կատար է ածել բացառիկ բարեխղճությամբ և ուշադրությամբ և այսպիսով տվել մի աշխատություն, որ չափազանց մեծ արժեք է ներկայացնում թե' հայ լեզվաբանության, թե' հայոց պատմության և թե' հայ բանասիրության համար:
Հայոց լեզվի բառային կազմի կարևոր մասն են կազմում այն բազմաթիվ հայերեն բառերը, որոնք գործածվում են բարբառներում և որոնք մուտք չեն գործել գրականության մեջ: Ուստի և հայերենի բառային կազմի ամբողջական ուսումնասիրությունը պահանջում է նաև մեր բարբառների հարուստ ու բազմակողմանի բառամթերքի հավաքումն ու քննությունը: Եվ այս գործում էլ, ահա, Հ. Աճառյանն առաջին մշակներից մեկն էր. նրան է պատկանում հայերեն բարբառների բառարանը, որ լույս է տեսել 1913 թվականին, «Հայերեն գավառական բառարան» խորագրով: Այստեղ ամփոփված են ավելի քան 40 բարբառների ու ենթաբարբառների մոտ 30000 բառ: Թեև, ինչպես հեղինակն է խոստովանում, այս բառարանի հրատարակությունը կատարված է հակառակ իր կամքի և իր բացակայությամբ, որի պատճառով էլ հնարավորություն չի ունեցել վերանայելու և անհրաժեշտ լրացումներն ու փոփոխությունները կատարելու, բայց և այնպես, այդ վիճակում էլ հայերեն բարբառների լավագույն բառարանն է, թեև միակը չէ (իբրև մրցակից ունի Ամատունու «Հայոց բառ ու բանը», որ պարունակում է 16000 բառ և ոճ):
Վերջապես Աճառյանի բառաքննական-բառարանագրական աշխատանքների թվին է պատկանում նաև «Թուրքերենե փոխառյալ բառեր հայերենի մեջ» աշխատությունը, որ հրատարակվել է 1902 թվականին, և ընդգրկում է թուրքերենից հայերեն բարբառներին անցած բառերը. Հեղինակը որպես հիմնական աղբյուր վերցրել է Պոլսի հայերեն բարբառը, որ ամենից ավելի շատ փոխառություններ ունի թուրքերենից:
Այսպիսով, Հրաչյա Աճառյանը իր բառարաններով ու բառագիտական հետազոտություններով ևս խոշոր ավանդ է թողել հայագիտության գանձարանում: Ավարտելով ուսումը և լեզվաբանական անհրաժեշտ գիտելիքներ ձեռք բերելով` Աճառյանը, իբրև հայագետ, նախ և առաջ իր ուսւոմնասիրության առարկան է դարձնում հայերենի բազմաթիվ ու բազմազան բարբառները: Օգտագործելով հայերեն բարբառների մասին մինչև այդ եղած ուսումնասիրությունները և ավելացնելով իր հետազոտությունների տվյալները, նա առաջին հերթին զբաղվում է բարբառների գիտական դասակարգման հարցով և նրանց ընդհանուր նկարագրությմբ: Դրան է նվիրված նրա «Classification des dialects arméniens» («Հայ բարբառների դասակարգումը») աշխատությունը, որ իբրև դիսերտացիա ներկայացվել է Սորբոնի համալսարանին ու լույս է տեսել 1909 թվականին` ֆրանսերեն լեզվով` և որը, վերամշակված ու ընդարձակված, լույս է տեսել հայերեն 1913 թ.Նոր Նախիջևանում, «Հայ բարբառագիտություն» խորագրով:
Թե որքան ճիշտ է կարողացել լուծել իր առջև դրած խնդիրը` հայերեն բարբառների դասակարգումը, պարզ է դառնում այն բանից, որ հետագա բառարանագիտական բոլոր ուսումնասիրությունները նորանոր տվյալներով հաստատեցին այդ դասակարգումը: Իր աշխատության մեջ Աճառյանը ցույց է տալիս, որ աշխարհագրական դասակարգումը չի տալիս հայերեն բարբառների ճշգրիտ պատկերը. Արևելյան և Արևմտյան կոչված խմբերը իրենց մեջ ընդգրկում են բարբառներ, որոնք միանգամայն տարբեր են իրենց հիմնական քերականական հատկանիշներով. hնչյունական տարբերությունները նույնպես դասակարգման հիմք չեն կարող հանդիսանալ, որովհետև մի կողմից` իրարից բոլորովին տարբեր, նույնիսկ տարբեր ճյուղերի մեջ մտնող բարբառները հնչյունական միևնույն հատկանիշներն ունեն (ինչպես` պայթականները Ագուլիսի և Մեղրու բարբառներում), մյուս կողմից` երբեմն միևնույն բարբառի խոսվածքները տարբեր հնչյունական հատկանիշներ ունեն (ինչպես` պայթականները Նոր-Նախիջևանի խոսվածքներում): Ելնելով այս բոլորից, Աճառյանը գտնում է, որ հայերեն բարբառների դասակարգման հաստատուն հիմք կարող են ծառայել ձևաբանական տարբերությունները: Քննության առնելով բարբառների ունեցած ձևաբանական տարբերությունները նա հանգում է այն եզրակացության, որ ամենից ավելի աչքի ընկնող ձևաբանական տարբերությունը սահմանական եղանակի ներկայի և անցյալ անկատարի կազմությունն է, “որին զուգադիպում է նաև ներգոյականի և երբեմն էլ բացառականի կազմության եղանակը: Բարբառների մի մասը հիշյալ բայական ձևերը կազմում է -ում մասնիկով, մի ուրիշ, ավելի ստվար մասը` կը նախամասնիկով և մի ավելի փոքր մասն էլ -ել վերջավորությամբ: Այսպես` բերում եմ, բերում էի,- կը բերիմ, կը բերէի,- բերել եմ, բերել եմ էր”: Այսպիսով, Աճառյանը, հիմնվելով իր հետազոտությունների վրա, հայերեն բոլոր բարբառները բաժանում է երեք ճյուղի, կոչելով դրանք ում, կը, ել ճյուղեր: Այս դասակարգումն է, ահա, որ ընդունված է հայ բարբառագիտության կողմից: Հետագայում, ճիշտ է, այդ դասակարգումը ենթարկվել է որոշ ճշտումների ու լրացումների, բայց և այնպես նա մնացել ու մնում է իբրև հայերեն բարբառների գիտական դասակարգման հիմք:Իր բարբառագիտական հետազոտություններով Հ. Աճառյանը մշակեց նաև բարբառների ուսումնասիրության մի սիստեմ, որ անխախտ կերպով պահպանված է հայերեն առանձին բարբառներին նվիրված նրա բոլոր մենագրություններում: Այդ սիստեմի համաձայն մանրամասն քննության են առնվում ուսումնասիրվող բարբառի հնչյունական համակարգը, հնչյունափոխությունները, ձևաբանությունը, ինչպես և շարահյուսական այն առանձին երևույթները, որոնք տվյալ բարբառի յուրահատկություններն են կազմում: Այս սիստեմը, սակայն, որոշ չափով թերի է. բարբառի ուսումնասիրությունն ամբողջական կլինի միայն այն դեպքում, երբ նույնպիսի խորությամբ քննության ենթարկվի նաև բառային կազմը: Հիշյալ սիստեմով Հ. Աճառյանը ուսումնասիրել է հայերեն բազմաթիվ բարբառներ. այդ ուսումնասիրություններից լույս են տեսել Մարաղայի, Ագուլիսի,Նոր Ջուղայի, Նոր-Նախիջևանի, Ղարաբաղի, Համշենի, Առտիալի, Պոլսի, Վանի բարբառներին նվիրված մենագրությունները:
Այսպես, ուրեմն, շուրջ 60 տարվա իր գիտական գործունեության ընթացքում Հրաչյա Աճառյանը իրեն հատուկ բարեխղճությամբ ու գիտական մեծագույն հմտությամբ ուսումնասիրել է հայերեն բարբառները, նրանց պատմությունն ու արդի վիճակը և իր հետազոտություններով հիմնադրել ու զարգացրել հայագիտության ճյուղերից մեկը ևս, հայ բարբառագիտությունը:
Մենք փորձեցինք այս համառոտ ակնարկում բնութագրել Հրաչյա Աճառյանի հայագիտական ու ընդհանուր լեզվաբանության ամենագլխավոր գործերը: Դրանցով, սակայն, չեն սպառվում ոչ միայն նրա աշխատությունները, այլև հայագիտության այն ճյուղերը, որոնցով նա զբաղվել է իր բեղմնավոր գիտական գործունեության ընթացքում և որոնք հարստացրել է նույնպես ոչ նվազ արժեքավոր աշխատություններով: Նրա գրչին են պատկանում հայ գրերի գյուտին և նրանց զարգացման պատմությանը, հայ հին մատենագրության բազմազան հարցերի, հայ նոր գրականությանը, հայ ժողովրդի պատմության զանազան խնդիրներին նվիրված բազմաթիվ մենագրություններ և գիտական առանձին հոդվածներ, որոնց մասին հանգամանորեն խոսել այս ակնարկի մեջ հնարավոր չէ: Անհնարին է նաև անդրադառնալ ձեռագիր վիճակում մնացած աշխատություններին, որոնց ցուցակը տրվում է մատենագիտական ցանկում:
Այսպես, ուրեմն, Հրաչյա Աճառյանը մեր ժամանակի ամենաբեղմնավոր և ամենամեծ հայագետ-լեզվաբանն է, որի բազմաթիվ գիտական աշխատություններից յուրաքանչյուրը մի կոթող է հայոց լեզվի ուսումնասիրության բնագավառում: Իր գիտական գործունեության հետ միասին նա միշտ էլ զուգակցել է մանկավարժական աշխատանքը և մինչև իր կյանքի վերջին օրն էլ ամենագործուն մասնակցություն ունեցել երիտասարդ հայագետների պատրաստման գործին:

Ա. Ղուկասյանի մրցանակաբաշխություն [Աճառյանի ներկայացրած «Հայկական բարբառախոսություն» ձեռագրի առթիվ]: Մշակ. – 1909. - 11/III. - № 52. - էջ 4; 12/III. - № 53. - էջ 3-4:
----------------------------------------
Աբրահամյան, Ա. Ա.
Հայ լեզվաբանության հսկան: [Հ. Աճառյանի ծննդյան 90-ամյակի առթիվ]: Գրական թերթ. - 1966. - 18 մարտի:
----------------------------------------
Աբրահամյան, Ա. Ա.
Հայ լեզվաբանության մեծագույն երախտավորը: [Հ. Աճառյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ]: Գրական թերթ. - 1976. - 19 մարտի:
----------------------------------------
Աբրահամյան, Ա. Ա.
Մեծ հայագետը։ [Հր. Աճառյան]: Սովետ. մանկավարժ. – 1966:
----------------------------------------
Աբրահամյան, Ա. Ա.
Պատմաբանասիրական հանդես/ ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1972. - № 4. - էջ 257-262: Աճառյան Հ. Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի համեմատությամբ 562 լեզուների. - Եր.։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1971. - 845 էջ. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աթայան, Ռ. Ա.
Հր. Աճառյանի «Կյանքիս հուշերից» գրքի մասին: Բանբեր Երևանի համալսարանի. - 1968. - № 1. - էջ 219-222:
----------------------------------------
Աթայան, Ռաֆայել.
Հրաչյա Աճառյան: Սովետ. դպրոց. - 1967. - 13 դեկտեմբերի:
----------------------------------------
Ակադեմիկոս Հրաչյա Հակոբի Աճառյանի մահը: Էջմիածին. – 1953. - № 5. - էջ 50-56:
----------------------------------------
Ակինյան, Հ.
Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան Հտ. Ա-Գ: Հանդես ամսօրյա. – 1930. - № 7-8. - էջ 482-498. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Ակինյան, Հ.
Աճառյան Հ., Հայերեն գավառական բառարան։Թիֆլիս, 1913, 1441 էջ: Հանդես ամսօրյա. - 1914. - № 2. - էջ 126-128. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Ակինյան, Հ.
Հրաչյա Հ. Աճառյան: Հանդես ամսօրյա, 1953, № 7-9, էջ 443-465։Բիբլիոգրաֆիա (Ցուցակ գրություններու). - էջ 456-465։(166 անուն). – Մահախոսական:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Ականավոր լեզվաբանը։(Հ. Աճառյանի ծննդյան 80-ամյակի առթիվ): Սովետական Հայաստան (ամսագիր). – 1956. - № 3. - էջ 25-27:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Հայ լեզվաբանության գլուխգործոցը: [Հր. Աճառյանի «Հայորոն արմատական բառարանի» 1-ին հատորի վերահրատարակության մասին]: Աղայան Էդ. Բ. Լեզվաբանական հետազոտություններ. - Եր. - 2003. - էջ 199-211:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Հ. Աճառյանի «Հայոց լեզվի պատմության» երկրորդ հատորը: [Առաջաբան]: Աղայան Էդ. Բ. Լեզվաբանական հոտազոտություններ. - Եր. - 2003. - էջ 21-35:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Հր. Աճառյան: [Ծննդյան 100-ամյակի առթիվ]: Հայրենիքի ձայն. - 1976. - 21 մարտի:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Հրաչյա Աճառյան: [Ծննդյան 100-ամյակի առթիվ]: Աղայան Էդ. Բ. Լեզվաբանական հետազոտություններ. - Եր. - 2003. - էջ 354-374:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Հրաչյա Աճառյան: [Ծննդյան 100-ամյակի առթիվ]: Պատմաբանասիր. հանդես/ ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1976. - № 1. - էջ 43-60:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Հրաչյա Աճառյանը և իր «Լիակատար քերականության ներածությունը»: Աճառյան Հ., Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի։Համեմատությամբ 562 լեզուների։Ներածություն: - Եր. – 1955. - էջ I-XXXVI:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Հրաչյա Աճառյանը և նրա «Լիակատար քերականության» ներածությունը: Աղայան Էդ. Բ. Լեզվաբանական հետազոտություններ. - Եր. - 2003. - էջ 40-71:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Մեր բոլորի ուսուցիչը: Երևանի համալսարան. - 1976. - 22 մայիսի:
----------------------------------------
Աղայան, Էդ. Բ.
Նոր հայերեն բարբառների առաջացման հարցի մասին: [Հր. Աճառյանի, Ն. Մառի, Ա. Ղարիբյանի տեսակետների վերլուծականը]: Աղայան Էդ. Բ. Լեզվաբանական հետազոտություններ. - Եր. - 2003. - էջ 381-405:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Թուրքերեն փոխառյալ բառեր հայերենի մեջ։Մոսկվա-Վաղարշապատ, 1902, 389 էջ: Բանասեր. – 1902. - № 10. - էջ 318-320. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Թուրքերեն փոխառյալ բառեր հայերենի մեջ։Մոսկվա-Վաղարշապատ, 1902, 389 էջ: Բազմավեպ. – 1902. - № 9-10. - էջ 405-406. – Գրախոսություն:
---------------------------------------
Աճառյան Հ., Հայ բարբառագիտություն (Ուրվագիծ և դասավորություն հայ բարբառներու)։Նոր-Նախիջևան, 1911: Bulletin de la Société de linguistique de Paris. - № 18. – P.P. 119-120. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան. 1-7 հտ. - Եր. - 1926-1935: Bulletin de la Société de linguistique de Paris. - № 28. – P.P. 49-51. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան. 1-7 հտ., Ե., 1926-1935: Revue des études armeniénnes. – 1926. - T. 6, fasc. 2. – P.P. 333-335.
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Հայերեն գավառական բառարան։Թիֆլիս, 1913, 1441 էջ: Բազմավեպ. – 1914. - № 3-4. - էջ 183. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Հայերեն գավառական բառարան։Թիֆլիս, 1913, 1441 էջ: Bulletin de la Société de linguistique de Paris. - № 19. - P. 67. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Հայերեն նոր բառեր հին մատենագրության մեջ։Հտ. 2, Վիեննա, Ս. Ղազար, 1922-1926, 299 էջ: Bulletinde la Société de linguistique de Paris. - T. 28, fasc. 1. – P.P. 102-103. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Հայերեն նոր բառեր հին մատենագրության մեջ։ հտ. 2։Վիեննա, Ս. Ղազար, 1922-1926, 299 էջ: Revue des études arméniennes. – 1927. - T. 7, fasc. 2. – P.P. 313-315. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Հայերեն նոր բառեր Տիմոթեոս Կուզի հակաճառության մեջ: Հանդես ամսօրյա. – 1910. - № 1. - էջ 29-30. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Հայոց գրերը։Վիեննա, 1928: Bulletin de la Société de linguistique de Paris. - № 91. – P.P. 91-94. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Ձեռագրական սրբագրություններ հայ մատենագիրների մեջ։Ե., 1926, 83 էջ: Revue des études arméniennes. – 1927. - T. 7, fasc. 2. – P.P. 313-315. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Սանասարյան վարժարանի ի Կարին։Վիեննա, 1900, 46 էջ: Արարատ. – 1901. - № 2. - էջ 91. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Սանասարյան վարժարանի ի Կարին: Հանդես ամսօրյա. – 1901. - № 1. - էջ 27. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Քննւթյուն Նոր-Նախիջևանի (Խրիմի) բարբառի։Ե., 1925, 464 էջ: Buiietin de la Société de linguistique de Paris. - T. 28, fasc. 1. – P.P. 102-103. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան Հ., Քննւթյուն Նոր-Նախիջևանի բարբառի։Ե., 1925: Revue des etudes armeniennes. – 1927. - T. 7, fasc. 2. – P.P. 313-315. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Սոֆիկ.
Աճառյանի «Կյանքիս հուշերից» հատորը և հեղինակի անտիպ ժառանգությունը: Գրական թերթ. - 1968. - 23 փետրվարի:
----------------------------------------
Աճառյան, Սոֆյա.
Աճառյանի «Կյանքիս հուշերից» հատորը և հեղինակի անտիպ ժառանգությունը: Զարթոնք (Բեյրութ). - 1968. - 29 մարտի:
----------------------------------------
Աճառյան, Սոֆյա.
Հավերժ ապրող անուն: [Հրաչյա Աճառյան]: Երևան (օրաթերթ). - 1968. - 16 ապրիլի:
----------------------------------------
Աճառյան, Քնարիկ.
Հր. Աճառյանի 120-ամյակի առթիվ: Հանդես Երևանի համալսարանի. - 1996. - № 3. - էջ 29-31:
----------------------------------------
Աճառյան, Քնարիկ.
Հրաչյա Աճառյանի կյանքի և գործունեության չհրատարակված էջեր: Հանդես Երևանի համալսարանի. - 1997. - № 1. - էջ 32-36:
----------------------------------------
Աճառյան, Քնարիկ.
Հրաչյա Աճառյանի արխիվը: Սովետ. Հայաստան. - 1977. - № 2:
----------------------------------------
Աճառյան, Քնարիկ.
Հայրս` ինչպիսին որ կար: Առավոտ. - 1996. - 24-30 հոկտեմբերի:
----------------------------------------
Աճառյան, Քնարիկ.
Հայրս` ինչպիսին որ կար: Առաքյալ [«Հր. Աճառյան» համալսարանի ամսաթերթ]. - 2001. - № 2:
----------------------------------------
Անթոսյան, Սամվել Մինասի.
Հրաչյա Աճառյան: [Ծննդյան 100-ամյակի առթիվ]: Եր. - 1977. - 40 էջ:
----------------------------------------
Անթոսյան, Սամվել Մինասի.
Մեր ազգային հպարտությունը: Լրաբեր (Լոս Անջելես). - 1987. - 18 ապրիլի:
----------------------------------------
Առաքելյան, Վ.
Աճառյան Հ., Ստրաբոն։Ե., 1940: Խորհրդային գրականություն. – 1940. - № 6. - էջ 142-146. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Արազյան, Գ.
Հրաչյա Աճառյանի ծննդյան 90-ամյակը։ [1966 թ. մարտի 21-22-ին ՀՍՍՌ ԳԱ լեզվի ինստիտուտում կազմակերպված գիտական նստաշրջանի մասին]: Պատմաբանասիր. հանդես/ ՀՍՍՌ ԳԱ. - 1966. - № 1. - էջ 316-317:
----------------------------------------
Ավագյան, Վիգեն.
Հանճարեղ հայագետ-քաղաքացին: Սովետ. դպրոց. - 1976. - 25 սեպտեմբերի:
----------------------------------------
Բադիկյան, Խաչիկ.
Հրաչյա Աճառյան մարդը և գիտնականը: Եր.։ Զանգակ-97. - 2005. - 420 էջ։ - 15 թ. լուսանկ.:
----------------------------------------
Բադիկյան, Խաչիկ.
Հրաչյա Աճառյանը` բանաստեղծ և հումորի սիրահար: Աճառյան Հ. Բանաստեղծություններ։ Անեկդոտներ իմ մասին. - Եր. - 2008. - էջ 9-16:
----------------------------------------
Բադիկյան, Խաչիկ.
Հրաչյա Աճառյանը Էջմիածնում: [Ծննդյան 120-ամյակի առթիվ]: Էջմիածին. - 1966. - № 10-11. - էջ 107-120:
----------------------------------------
Բախչինյան, Հ.
Երկու խոսք: Աճառյան Հ. Բանաստեղծություններ։ Անեկդոտներ իմ մասին. - Եր. - 2008. - էջ 7-8:
----------------------------------------
Բանկուցյան, Վ
Աճառյան Հ., Հայ բարբառագիտություն։Մոսկվա-Նոր-Նախիջևան, 1911, 305 էջ: Հանդես ամսօրյա. - 1912. - № 11. - էջ 686-687. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Բարսեղյան, Հ. Խ.
Գրական հայերենի միավորման հարցը և նրա քնություննը Հրաչյա ԱՃառյանի աշխատություններում: Բանբեր Երևանի համալսարանի. - 1996. - № 2. - էջ 94-102:
----------------------------------------
Բարսեղյան, Հովհաննես.
Հր. Աճառյանը հայոց լեզվի պատմոիթյան հետազոտող: Բանբեր Երևանի համալսարանի. - 1976. - № 3. - էջ 46-55:
----------------------------------------
Բիբլիոգրաֆիա Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամ պրոֆ. Հրաչյա Աճառյանի տպագրված և անտիպ աշխատությունների (Գրքեր և հոդվածներ): Էջմիածին. – 1953. - № 5. - էջ 57-63 (214 անուն):
----------------------------------------
Գասպարյան, Գ. Կ.
Հ. Աճառյանը բառարանագիր: Լեզվի և ոճի հարցեր. - Եր. - 1978. - Հ. 5. - էջ 45-58:
----------------------------------------
Գասպարյան, Դավիթ.
[Աճառյանի «Մեղադրական գործ 7224»-ի մասին]: Փակ դռների գաղտնիքը. - Եր. - 1994. - էջ 150-156:
----------------------------------------
Գրեպին, Ջոն.
Ornithologia Armeniaca/ Թարգմ. անգլ.` Ա. Հ. Խաչատրյան: Լեզվի և ոճի հարցեր. - Եր. - 1978. - Հ. 5. - էջ 151-156:
----------------------------------------
Գրիգորյան, Ա.
Աճառյան Հ., ՔՆՆություն Վանի բարբառի։Ե., 1953, 302 էջ: Գրական թերթ. - 30/1. - № 4. - էջ 2. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Դոլուխանյան, Աելիտա.
Հրաչյա Աճառյան: Թեզիսներ Հր. Աճառյանի գիտական գործունեությանը նվիրված միջազգային գիտաժողովի զեկուցումների. - Եր. - 1994. - էջ 34:
----------------------------------------
Ենգիբարյան, Գ.
Մանանդյան Հ, Աճառյան Հ., Հայոց նոր վկաները. (1155-1843)։Վաղարշապատ, 1903, 797 էջ: Լումա. – 1904. - № 3. - էջ 222-223. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Զարյան, Ռուբեն.
Հրաչյա Աճառյան: Հուշապատում. - Եր. - 1975. - էջ 307-310:
----------------------------------------
Զաքարյան, Էդգար.
Անսպառ մտքի կաճառը: [Հրաչյա Աճառյանի մասին]: Ավանգարդ. - 2001. - 24-30 հոկտեմբերի:
----------------------------------------
Զղջանեան, Ա. Վ.
Հրաչեայ Աճառեան եւ իր «Լիակատար քերականութիւնը»: Երուսաղեմ. - 1960. - Հ. 1. - 388 էջ:
----------------------------------------
Թելյան, Լ.
Հայագիտության ուսուցչապետը: [Հր. Աճառյան]: Հայոց լեզուն և գրականությունը դպրոցում. - 1986. - № 3. - էջ 11-12:
----------------------------------------
Թովմասյան, Սուրեն.
Հրաչյա Աճառյան: Գրական թերթ. - 1990. - 23 նոյեմբերի:
----------------------------------------
Թումանյան, Հ.
Աճառյան Հ., Հայերեն գավառական բառարան։Թիֆլիս, 1913, 1441 էջ: Գործ. – 1917. - № 7-8. - II մաս. - էջ 147-154. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Խաչատրյան, Ա. Հ.
Հ. Աճառյանը հայերենի փորձառական հնչյունաբանության հիմնադիր: Լեզվի և ոճի հարցեր. - Եր. - 1978. - Հ. 5. - էջ 59-69:
----------------------------------------
Խաչատրյան, Ավագ.
Աճառյան հանճարի նոր փայլատակումը: [«Հայ գաղթականության պատմություն» գրքի լույսընծայման առթիվ]: Միհր. - 2002. - № 9. - էջ 24-25:
----------------------------------------
Խաչատրյան, Ավագ.
Միջազգային գիտաժողով նվիրված մեծ հայագետին: [Հրաչյա Աճառյան]: Հայք. - 1994. - 23 օգոստոսի:
----------------------------------------
Կանցյան, Լևոն.
Աճառյանի ֆենոմենը: Հայաստանի Հանրապետություն. - 1999. - 20 մարտի:
----------------------------------------
Կանցյան, Լևոն.
Հուշեր Աճառյանի մասին: Հայաստանի Հանրապետություն. - 1994. - 3 մարտի:
----------------------------------------
Կարինյան, Ա.
Աճառյան Հ., Հայոց անձնանունների բառարան. հտ. Ա.: Սովետական Հայաստան. – 1945. - 25/VIII. - № 176. - էջ 4. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Հ. Հ. Աճառյան: Սովետական Հայաստան. – 1953. - 19/IV. - № 93. - էջ 4. – Մահախոսական:
----------------------------------------
Հ. Հ. Աճառյան: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ. – 1953. - № 4. - էջ 65-67. - Մահախոսական:
----------------------------------------
Համբարձումյան, Վ.
Հ. Հ. Աճառյան: Սովետական Հայաստան (ամսագիր). – 1953. - № 5. - էջ 46. – Մահախոսական:
ДОП.ТОЧКИ ДОСТУПА:
Ղափանցյան Գր.
Իսահակյան Ա.
----------------------------------------
Համբարձումյան, Վ.
Աճառյանի ըմբռնումները լեզվի գեղագիտության մասին: Հայոց լեզուն և գրականությունը դպրոցում. - 1979. - № 4. - էջ 15-18:
----------------------------------------
Հարությունյան, Ա. Վ.
Աճառյանը մատենագետ: [«Հայ լեզվաբանական մատենաագիտություն» ձեռագիր աշխատության մասին]: Բանբեր Երևանի համալսարանի. - 1986. - № 3. - էջ 36-45:
----------------------------------------
Հովհաննիսյան, Ա. Գ.
Հուշեր ակադեմիկոս Հրաճյա Աճառյանի մասին: Հուշեր և բնութագրումներ. - Եր. - 1969. - էջ 122-130:
----------------------------------------
Հրաչյա Աճառյանի մահվան առթիվ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գևորգ Չորեքչյանի Կոնդակը: Աճառյան Ք., Ողիազարյան Մ., Աճառյանի նամակները. - Եր. - 2003. - էջ 223:
----------------------------------------
Հրաչյա Հ. Աճառյան վախճանված: Հանդես ամսօրյա. – 1953. - № 4-6. - էջ 316:
----------------------------------------
Ղազարյան, Ս.
Բազմավաստակ հայագետը: Գիտական աշխատություններ Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. համալսարանի։Եր. - 1954։ Հտ. 42. - ֆիլ. գիտ. սերիա, պրակ 3. - էջ I-XVII:
----------------------------------------
Ղազարյան, Ս.
Երկար տարիների աշխատանքի արգասիքը (Հ. Աճառյանի «Հայոց լեզվի պատմություն» գրքի առթիվ): Սովետական Հայաստան (ամսագիր). – 1954. - № 4. - էջ 9-12:
----------------------------------------
Ղազարյան, Ս. Դ.
Հայերենի բարբառների և նրանց ծագման հարցի շուրջը: [Քննարկվում է Հր. Աճառյանի և օտարերկրյա և հայ լեզվաբանների արտահայտած տեսակետները]: Պատմաբանասիր. հանդես/ ՀՍՍՌ ԳԱ. - 1960. - № 3. - էջ 172-192:
----------------------------------------
Մաղալյան, Վլադիմիր.
Հայ ականավոր լեզվաբանը։ (Գիտաժողով նվիրված Հր. Աճառյանի ծննդյան 125-ամյակին): Բանբեր Երևանի համալսարանի. - 2001. - № 3. - էջ 212-215:
----------------------------------------
Մանանդյան Հ., Աճառյան Հ, Հայոց նոր վկաները։(1155-1843)։Վաղարշապատ, 1903, 797 էջ: Մուրճ. – 1904. - № 5. - էջ 147. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Մարգարյան, Ա.
Աճառյան Հ., Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի. համեմատությամբ 562 լեզուների։Ներածություն։Ե., ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1955, 666 էջ: Գրական թերթ. – 1956. - 8/III. - № 9. - էջ 3. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Մինասյան, Ա.
Հրաչյա Աճառյանը թարգմանիչ: Բանբեր Երևանի համայսարանի. - 1971. - № 1. - էջ 141-146:
----------------------------------------
Մինասյան, Արփիկ.
Հիշողություն մեծ գիտնական Հր. Աճառյանի մասին: Սովետ. մանկավարժ. - 1966. - № 6. - էջ 30-32:
----------------------------------------
Մխիթարյան, Հ. Մ.
Հրաչյա Աճառյան: Հայոց մեծերի հետ. - Եր. - 1989. - էջ 200-214:
----------------------------------------
Մկրտչյան, Հ.
Աճառյան Հ., Քննություն Առտիալի բարբառի։Եր., 1953, 292 էջ: Տեղեկագիր Հայկական ՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ. – 1953. - № 12. - էջ 87-89. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Մուրադյան, Հ. Դ.
Հ. Աճառյանի բարբառագիտական ժառանգությունը: Լեզվի և ոճի հարցեր. – Եր. - 1978. - Հ. 5. - էջ 27-44:
----------------------------------------
Մուրվալյան, Ա.
Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան: Ն. Մառի անվ. Երևանի կաբինետի աշխատություններ (Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. համալսարանի). – 1947. - № 2. - էջ 225-242. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Շովրյան, Մ.
Աճառյան Հ., Հայերեն գավառական բառարան։Թիֆլիս, 1913, 1441 էջ: Հովիտ. – 1913. - № 49. - էջ 782-783. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Չուբարյան, Գ.
Աճառյան Հ., Հայերեն գավառական բառարան։Թիֆլիս, 1913, 1441 էջ: Գաղութ. – 1915. - № 22. - էջ 337-339. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Չուգասզեան, Բաբկեն.
Հանդիպումներ Հրաչեայ Աճառեանի հետ: [Մահվան 40-ամյա տարելիցի առթիվ]: Նորք. - 1994. - № 2. - էջ 88-103:
----------------------------------------
Պետրոսյան, Հ.
Աճառյան Հ., Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի. համեմատությամբ 562 լեզուների։Ներածություն։ Եր., ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1955, 666 էջ: Սովետական գրականություն. – 1956. - № 3. - էջ 130-135. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Ջահուկյան, Գ. Բ.
Աճառյան: [Ծննդյան 100-ամյակին նվիրված զեկուցման տեքստը]: Լեզվի և ոճի հարցեր. - Եր. - 1978. - № 5. - էջ 5-14:
----------------------------------------
Սանտաձե, Հ.
Աճառյան Հ., Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի. համեմատությամբ 562 լեզուների։Հտ. 1, Ե., 1952: Գրական թերթ. – 1952. - 29/XI. - № 44. - էջ 3. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Սարգսյան, Գ.
Աճառյան Հ., Հայերեն նոր բառեր հին մատենագրության մեջ։Հտ. Ա., Բ.։Վենետիկ, 1913, 1926: Բազմավեպ. – 1927. - № 1. - էջ 15-16, էջ 43-46; № 4. - էջ 105-107; № 6. - էջ 179-182; № 8-9. - էջ 239-244. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Սարգսյան, Գ.
Պ. Հր. Աճառյանի մեկ նոր սխալը: Բազմավեպ. – 1927. - № 12. - էջ 364-367:
----------------------------------------
Սարյան, Գեղամ.
Իմ ուսուցիչ Հրաչյա Աճառյանը: Գրական թերթ. - 1968. - 21 հունիսի:
----------------------------------------
Սեթ
Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան: Խորհրդային Հայաստան. – 1925. - 8/XII. - № 279. - էջ 4. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Ստեփանյան, Գ.
Ակադեմիկոս Աճառյանի մոտ: Սովետական Հայաստան (ամսագիր). – 1945. - № 4. - էջ 28-30:
----------------------------------------
Ստեփանյան, Գ.
Աճառյան Հ., Հայոց լեզվի պատմություն: Եր., 1940: Գրական թերթ. – 1941. - 30/III. - № 9. - էջ 4. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Ստեփնյան, Գառնիկ.
Աճառյանի հետ: [Հուշեր]: Եր.։ Հայաստան. - 1976. - 186 էջ:
----------------------------------------
Ստեփնյան, Գառնիկ.
Օրհնված ծառը: [Հրաչյա Աճառյանի մասին]: Գրական թերթ. - 1988. - 7 հոկտեմբերի:
----------------------------------------
Սիմոնյան, Ս.
Մահը ակադեմիկոս Հրաչյա Աճառյանի: Հասկ, 1953, № 6-7, էջ 198-208; №8-9, էջ 247-252։ Բիբլիոգրաֆիա "Ակադ. Հրաչյա Աճառյանի գործերը". - № 6-7. - էջ 201-203; № 8-9. - էջ 247-252:
----------------------------------------
Սևակ, Գ. Գ.
Հ. Աճառյանը` հայ-վրացական բանասիրության մեծ երախտավոր: Լեզվի և ոճի հարցեր. - Եր. - 1978. - № 5. - էջ 15-26:
----------------------------------------
Վարդանյան, Հ.
"Ի վկայսն Արևելից" նոր ու ցանցառ բառերու ուսումնասիրության: Բազմավեպ. – 1922. - № 4-5. - էջ 269-300:
----------------------------------------
Агаян, Эдуард.
Рачья Ачарян: Элитарная газета. - 1997. - 14 июня.
----------------------------------------
Арутюнян, М.
Издание трудов Р. Ачаряна: Коммунист. - 1986. - 15 марта.
----------------------------------------
Арутюнян, Саргис.
Рачья Ачарян: Элитарная газета. - 1997. - 14 июня.
----------------------------------------
Бадикян, Хачик.
Рачья Ачарян: Элитарная газета. - 1997. - 14 июня.
----------------------------------------
Гарибян, А. С.
Роль и значение морфологической классификации армянских диалектов Р. Ачаряна в развитии армянской диалектологии: Историкофилол. журнал. - 1976. - № 1. - С. 61-66.
----------------------------------------
Казарян, С.
Ачарян Р., История армянского языка. [На арм. яз.]: Известия АН АрмССР, обществ. Науки. – 1952. - № 12. - C. 95-104. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Карагулян, Карен.
Рачья Ачарян: Элитарная газета. - 1997. - 14 июня.
----------------------------------------
Мурадян, О.
Слово об учителе: [К 100-летию со дня рождения Р. Ачаряна]: Коммунист. - 1976. - 14 апреля.
----------------------------------------
Шанидзе, А.
Ачарян Р., Словарь армянских личных имен. Т. I, Е., 1942 [На арм. яз.]: Известия АН АрмССР, обществ. Науки. – 1944. - № 5. - C. 73-76. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Adjarian H. Classification des dialectes armeniens, Paris, 1909, 88 p.: Հանդես ամսօրյա. – 1909. - № 10. - էջ 314-315. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Adjarian H. Classification des dialectes armeniens, Paris, 1909, 88 p.: Bulletin de la Societe de linguistique de Paris. - № 16. – P.P. 88-89. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Adjaryan H. Etude sur la langue laze. Paris. - 1899: WZKM, 16. – P.P. 379-404. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Adjaryan H. Etude sur la langue laze. Paris, 1899: Journal Asiatique de Paris. – 1911. – P.P. 364-365. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Minorsky, V.
Etudes sur les Ahl-Y-Haqq. I.- "Tumari" = Ahl -i Haqq: Revue de l histoire des religions. Paris. – 1928. - T. 97. - № 1, janvier-fevrier. 16 p.
----------------------------------------
Rousselot Abbe,
Note sur les evolution phonetiques: Revue internationale des rhinologie, otologie, laringologie et phonetique experimentale. – Paris. - 1899. - 18 p.
----------------------------------------

Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քանի մը դիտողությունք: (Եղիշեի պատմության մի աղբյուրի առթիվ): Հանդես ամսօրյա, 1895, № 8, էջ 231 - 232:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Սանասարյան վարժարանին ի Կարին: Հանդես ամսօրյա, 1896, № 1, էջ 24 - 27; № 8, էջ 241 - 246; № 11, էջ 340 - 343; № 12, էջ 371 - 374:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Անվանք հայկական ամսոց: Բազմավեպ, 1897, № 8, էջ 391 - 394:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք: Բազմավեպ, 1897, № 4, էջ 169 - 171; № 6, էջ 259 - 261; № 8, էջ 398 - 399:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մովսես Կաղանկատվցի: Քննություն անոր գրության ժամանակին վրա: Բազմավեպ, 1897, № 8, էջ 370 - 374:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Սանասարյան վարժարանին ի Կարին: Հանդես ամսօրյա, 1897, № 1, էջ 24 - 26; № 9, էջ 264 - 268; № 10, էջ 294 - 295; № 11, էջ 343 - 344; № 12, էջ 359 - 362:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն և համեմատություն Զեյթունցի ավանդական պատմության մը: Բազմավեպ, 1897, № 9, էջ 467 - 473:
----------------------------------------
Acharyan, Hrachya Hakobi.
Etude sur la langue laze: Me'moires de la Socie'te' de linguistique de Paris, 1897, № 10, p. p. 145 - 160, 228 - 240, 364 - 401, 405 - 448.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ուսումնասիրություններ հայկական գավառաբանության: Մաս Ա.: Քննություն Ասլանբեգի բարբառին: Բազմավեպ, 1898, № 1, էջ 31 - 35; № 2, էջ 83 - 88:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լեզվի հոգեբանություն: Բյուրակն, 1898, № 30, էջ 547 - 548; № 36, էջ 642 - 644; № 37 - 38, էջ 661 - 662; № 49 - 50, էջ 852 - 854; № 51 - 52, էջ 884 - 887:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ լեզվի Ե, Է, Ո, Օ գրերուն արտասանությունը: Բազմավեպ, 1898, № 5, էջ 220 - 227:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ լեզվի ուսուցման եղանակը հարևմուտս (Ի Գաղղիա և ի Գերմանիա): Բազմավեպ, 1898, № 6, էջ 317 - 321:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ լեզվի ուսուցման եղանակը հարևմուտս (Ի Գաղղիա և ի Գերմանիա): Նոր - Դար, 1898, 7 / 10, № 180, էջ 2 - 3:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն փոխառյալ բառեր ու կոչ մը գավառացի բանահավաքներուն: Բյուրակն, 1898, № 20, էջ 385-387:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք: Բազմավեպ, 1898, № 8, էջ 370 - 372:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ձայնաբանություն (Lautlehre) վրացերեն հայերենից փոխառյալ բառերի: Արարատ, 1898, № 7, էջ 309 - 315; № 8, էջ 365 - 371:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
"Պատարագ" բառի մասին: Արարատ, 1898, № 11-12, էջ 485-486:
----------------------------------------
Acharyan, Hrachya Hakobi.
Armenische Etymologien: Sprachwissenschaftliche Abhandlungen, 1898, № 1, p. p. 302 - 304.
----------------------------------------
Acharyan, Hrachya Hakobi.
Croisement des mots en arme'nien: Me'moires de la Socie'te' de linguistique de Paris, 1898, № 10, p. 234.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Gregoire de Tours-ի մեկ գլխուն վերա, արևելքի պատմության մասին: Արարառ, 1898, № 11-12, էջ 515-518. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նամակ խմբագրության: [Գ. Լուսինյանի ֆրանսահայ բառարանը հրատարակության պատրաստելու առթիվ]: Տարազ, 1898, № 7, էջ 125. – Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նամակ խմբագրության: [Գ. Լուսինյանի ֆրանսահայ բառարանը հրատարակության պատրաստելու առթիվ]: Մշակ, 1898, № 15, էջ 3. – Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գնչուերեն հեքիաթ մը նմանողությամբ հայկականին: Բանասեր, 1899, գիրք Բ, էջ 153 - 160:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լեզվի հոգեբանություն: Բյուրակն, 1899, № 13, էջ 193 - 195; № 15, էջ 225 - 227; № 18, էջ 277 - 278:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերենի բնաձայն և կրկնավոր բառերը (630 բառի քննություն): Հանդես ամսօրյա, 1899, № 7, էջ 202 - 207; № 8, էջ 232 - 236:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերենի ներդաշնակության աստիճանը թվաբանական հաշվով: Բանասեր, 1899, գիրք Ա, էջ 67 - 73:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկական ծածկախոսություններ: Բանասեր, 1899, գիրք 3, էջ 246 - 249:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հաշվական կարողության զարգացումը մարդոց և լեզվաց մեջ: Արարատ, 1899, № 5, էջ 199 - 200; № 6, էջ 239 - 241, № 7, էջ 302 - 303:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մանիսացիներն իբրև գաղթական Խարբերդի: Բյուրակն, 1899, № 26, էջ 402 - 405: [ Հեղ-կից` ,,Կ ա յծոռիկ,,]:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ստուգաբանություններ ( փեթակ, առույգ, երաժիշտ , նաժիշտ ): Բանասեր, 1899, գիրք 3, էջ 250 - 252:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Սուչավայի բարբառին: (Ուսումնասիրություններ հայկական բարբառախոսության. Բ): Բազմավեպ, 1899, № 1, էջ 112 - 114, № 4, էջ 218 - 220; № 7, էջ 325 - 327; № 11, էջ 516 - 519; № 12, էջ 557 - 560:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Ղարաբաղի բարբառի: (Ուսումնասիրություններ հայկական բարբառախոսության. Գ): Արարատ, 1899, № 8, էջ 394 - 399; № 10 - 11, էջ 453 - 459:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Les explosives de l` ancient armenien etudiees dans les dialectes modernes: Revue internationale de rhinologie, otologie, laryngologie et phonetigue experimentale. Paris, 1899, p. p. 1-9.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Սանասարյան վարժարանին ի Կարին: Վիեննա, Մխիթարյան տպ., 1900: 50 էջ: (Մայր ցուցակ հայերեն ձեռագրաց, հրատարակյալ ի Մխիթարյան միաբանութենե: Հտ. Զ. Տաճկաստան. Տետր Ա., Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Սանասարյան վարժարանի ի Կարին):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Ղարաբաղի բարբառի: (Ուսումնասիրություններ հայկական բարբառախոսության. Գ): Արարատ, 1900, № 1, էջ 26 - 28; № 2, էջ 73 - 76; № 4, էջ 190 - 193; № 8 - 9, էջ 411 - 415; № 11, էջ 529 - 533:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մանկական բարբառ: (Արտատպ. 1901 թ. ''Բանասեր'' -ից): [Փարիզ], [1901]: 28 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ուսումնասիրություններ հայկական բարբառախոսության: Վաղարշապատ, տպ. Մայր աթոո Ս. Էջմիածնի, 1901:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Lautlehre des Van-dialects: Marburg, 1901. 32 s.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց ծագումը և նախապատմական շրջանները: Վտակ: Գրական-բանասիրական ժողովածու: Թիֆլիս, 1901, էջ 229-235:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Բարբառախոսության օգուտները և մատենախոսական "Եվդոկյո գավառաբարբառ"-ին: Բանասեր, 1901, պրակ Բ-Գ, էջ 76-82:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ուսումնասիրություններ հայկական բարբառախոսության: Մաս Գ.: Քննություն Ղարաբաղի բարբառի: Վաղարշապատ, տպ. Մայր աթոո Ս. Էջմիածնի, 1901, 198 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մանկական բարբառ: Բանասեր, 1901, պր. Ա, էջ 3-28:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ասորեստանյա և պարսիկ սեպագիր արձանագրությունք կամ նոցին քաղվածք, որոնք Նաիրի-Ուրարտու աշխարհին պատմության կը վերաբերին: Թարգմանեց Հովսեփ վ. Սանտալճյան, Վիեննա, Մխիթարյան տպ., 1901, 263 էջ. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Ղարաբաղի բարբառի: (Ուսումնասիրություններ հայկական բարբառախոսության. Գ): Արարատ, 1901, № 5 - 6, էջ 310 - 312; № 7 - 8, էջ 368 - 375:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Թուրքերեն փոխառյալ բառեր հայերենի մեջ: Մոսկվա-Վաղարշապատ, 1902, 381 էջ: (Էմինյան ազգագրական ժողովածու, հտ. Գ.):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց նոր վկաները: (Ժողովրդական հրատարակություն): [2 հատոր]: Վաղարշապատ, տպ . Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի, 1902: Հտ . 1 ( 1185-1485), 211 էջ: Հտ . 2 (1486-1843 ), 328 էջ:
ДОП.ТОЧКИ ДОСТУПА:
Մանանդյան, Հակոբ
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հավաքածու պոլսահայ ռամկական անգիր գրականության: Ազգագրական Հանդես, 1902, գիրք 9, էջ160-196:
Աճառյան, Արմենուհի
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հյունքեարպեյենտյանի լեզվաբանական դրությունը: Արարատ, 1902, № 3-4, էջ 313-323:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մեր լեզվի տարրերը: (Հանրամատչելի հոդված): - Արարատ, 1902, № 1, էջ 64-68:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պալաթու ս. հրեշտակապետ եկեղեցին: Բանասեր, 1902, № 7, էջ 218-224:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Ղարաբաղի բարբառի: Ֆրանսերեն ամփոփեց A. Meillet.-Journal Asiatique, 1902, p. p. 561-571:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ասորեստանյա և պարսիկ սեպագիր արձանագրությունք կամ նոցին քաղվածք, որոնք Նաիրի-Ուրարտու աշխարհին պատմության կը վերաբերին: Արարատ, 1902, № 3-4, էջ 343-345. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց նոր վկաները: (1155-1843): Վաղարշապատ, տպ. Մայր Աթոո Ս. Էջմիածնի, 1903, 797 էջ:
ДОП.ТОЧКИ ДОСТУПА:
Մանանդյան, Հակոբ
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Խալդերեն ie և հայերեն Ե և Է ձայները: Հանդես ամսօրյա, 1903, №3, էջ 67-69:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ձեռագրական սրբագրություններ Փավստոսի մեջ: Բանասեր, 1903, № 6-7, էջ 183-196:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մծբնա ս. Հակոբը Մասիսի քրդերուն մեջ: Բանասեր, 1903, № 2, էջ 61-62:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Lautlehre des Van-dialects: Zeitschrift fur armeniche Philologie, 1903, p. p. 74-76, 121-138.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նավասարդյանց Տ., Բառագիրք Արարատյան բարբառի: (Մոտ 5000 բառ ու ոճ): Տփիխս, 1903: Հանդես ամսօրյա, 1903, № 10, էջ 382-383. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Meilleit A., Esquise d'une grammaire comparee de L'Armenien classique. Vienne, 1903, 136 p.: Հանդես ամսօրյա, 1903, № 4, էջ 105-110. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն և համեմատություն Եզնկա նորագյուտ ձեռագրին: Վիեննա, Մխիթարյան տպ., 1904, 32 էջ: (Ազգային մատենադարան. ԽԸ):
ДОП.ТОЧКИ ДОСТУПА:
Մկրտչյան Գ.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Առաջարկ մը մեր բանասերներուն: Արարատ, 1904, № 3, էջ 255-259:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի. Մի նոր սեպագիր արձանագրություն: Լումա, 1904, № 6, էջ 126-127:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ձեռագրական սրբագրություններ Փավստոսի մեջ: Բանասեր, 1904, № 3-4, 97-112; № 7-8, էջ 245-252:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պեդերսեն Հ., Նպաստ մը հայ լեզվի պատմության. Թարգմ հ. Գարեգին Գարանֆիլյան: Վիեննա, 1904: Հանդես ամսօրյա, № 10-11, էջ 335-336. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պատմություն չինաց և հնդկաց: Չիլինկարյան, Ընդհանուր պատմություն: Թավրիզ, 1905, էջ 7-19:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նոր ձայնական օրենք մը. ՆՁ =Զ: Հանդես ամսоրյա, 1905, № 10-11, էջ 346:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ձեռագրական սրբագրություններ Փավստոսի մեջ: Բանասեր, 1905, № 5, էջ 135-138; № 9-10, էջ 317-320:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ ձեռագրաց Թավրիզի: Ա. Ցուցակ ձեռագրաց մատենադարանին Ղ ալայի կամ Բերդաթաղի: Հանդես ամսօրյա, 1905, № 7, էջ 201-213; № 8-9, էջ 265-275; № 10-11, էջ 308-316; № 12, էջ 370-375:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քմքկաններու կոկորդական մնալը: Հանդես ամսօրյա, 1905, № 8-9, էջ 254:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պատմություն հայոց նոր գրականության [3 պրակ]: Վաղարշապատ, տպ. Մայր աթոռ Ս. Էջմիածնի, 1906: Պրակ Ա.: 104 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գաբրիել Նահատակին առթիվ: Բանասեր, 1906, № 4, էջ 105:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ձեռագրական սրբագրություններ Փավստոսի մեջ: Բանասեր, 1906, № 3, էջ 67-81:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ստուգաբանություններ: 1. Բոզ: 2. Ճկույթ. 3. Տզրուկ: Բազմավեպ, 1906, № 4, էջ 105-107:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ ձեռագրաց Թավրիզի: Հանդես ամսօրյա, 1906, № 1, էջ 18-19; № 3, էջ 89-95; № 6, էջ 176-180; № 9-10, էջ 264-270; № 12, էջ 377-383:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
1. ՕՆ։ 2. չորեքշաբթի։ (Ստուգաբանություն): Հանդես ամսօրյա, 1906, № 5, էջ 129-130:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Gutturales issues de semi-occlusives par dissimilation: Memoires de la Societe de linguistique de Paris, 1906, № 14, p. 288.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայաստան և հարևան երկրները։ (Հրատարակություն Եվրոպայի հայ ուսանողական միություն։1904): Արարատ, 1906, № 8-11, էջ 761-765. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ս. Մեսրոպի և գրերու գյուտի պատմության աղբյուրներն ու անոնց քննությունը: Փարիզ, տպ . "Բանասեր" -ի, 1907, 46 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ձեռագրական սրբագրություններ Փավստոսի մեջ: (Արտատպված "Բանասեր"-են): Փարիզ, 1907, 81 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Խալդիերենը Օ ունե՞ր: Հանդես ամսօրյա, 1907, № 3, էջ 93-94:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ ձեռագրաց Թավրիզի: Ա. Ցուցակ ձեռագրաց մատենադարանին Ղ ալայի կամ Բերդաթաղի: Հանդես ամսօրյա, 1907, № 2, էջ 39-42; № 4, էջ 106-109; № 8, էջ 368-241; № 9-10, էջ 274-276:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Նորագյուտ մնացորդաց գրոց մեջ: Վիեննա, Մխիթարյան տպ., 1908, 38 էջ: (Ազգային մատենադարան ԾԶ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Նորագյուտ մնացորդաց գրոց մեջ: Հանդես ամսօրյա, 1908, № 7, էջ 193-202:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պատմություն Եղիա քահանայի(ԺԶ դար ?): (Արտատպ. "Արարատ" ամսագրից, 1908թ.): Վաղարշապատ, տպ. Մայր աթոո Ս . Էջմիածնի, 1908, 54 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պատմություն Եղիա քահանայի(ԺԶ դար ?): Արարատ, 1908, № 9, էջ 812-824:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
"Դիր" կոչվող ցորենը: Գործ, 1908, էջ 89:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Տիմոթեոս Կուզի հակաճառության մեջ: Հանդես ամսօրյա, 1908, № 12, 367-372:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն ստուգաբանություններ: Հանդես ամսօրյա, 1908, № 4, էջ 120-124:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ ձեռագրաց Թավրիզի: Ա. Ցուցակ ձեռագրաց մատենադարանին Ղ ալայի կամ Բերդաթաղի: Հանդես ամսօրյա, 1908, № 1-2, էջ 53-56; № 3, էջ 79-83; № 4, էջ 115-120; № 7, էջ 204-207; № 8, էջ 235-240; № 9, էջ 266-270; № 10, էջ 303-306; № 11, էջ 328-332:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Etymologies Arméniennes: Mémoires de la Société de linguistique de Paris, 1908, p. p. 242-245.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Արթինյան Հովհաննես, Տունկերը և անոնց հայերեն անունները։ Փարիզ, 1906: Հանգես ամսօրյա, 1908, № 12, էջ 379-381. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Տիմոթեոս Կուզի հակաճառության մեջ: Ուսումնասիրությունք Տիմոթեոս Կուզի հակաճառության հայերեն թարգմանության վրա : Վիեննա, Մխիթարյան տպ., 1909, էջ 63-106:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Տիմոթեոս Կուզի հակաճառության մեջ: Հանդես ամսօրյա, 1909, № 2, էջ 44-47; № 54, էջ 148-153:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Խ և Կ ձայներուն լծորդությունը: Հանդես ամսօրյա, 1909, № 5, էջ 159-160:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պատմություն Եղիա քահանայի(ԺԶ դար ?): Արարատ, 1909, № 1, էջ 48-63, № 2, էջ 156-168, № 3, էջ 280-283:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պոլսեն Կարին (Ճամբորդական հուշեր): Նոր- Նախիջևան, տպ. Ս. Ավագյանի, 1909, 29 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պոլսեն Կարին (Ճամբորդական հուշեր): Հացի կտոր Զեյթունցուն: (Գրական ժողովածու): Նոր-Նախիջևան, 1909, էջ 142-170:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ ձեռագրաց Թավրիզի: Ա. Ցուցակ ձեռագրաց մատենադարանին Ղ ալայի կամ Բերդաթաղի: Հանդես ամսօրյա, 1909, № 3, էջ 71-74; № 6, էջ 181-185:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Նոր Բայազետի: Ցուցակ ձեռագրաց Ս. Աստվածածին մայր եկեղեցվույն: Հանդես ամսօրյա, 1909, № 9-10, էջ 289-295; № 12, էջ 368-371:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Classification des dialectes arméniens: Paris, Librairie Honoré Champion, editeur, 1909, 88 p. (Bibliothèque de l'Ecole des Hautes Etudes).
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Etymologies Arméniennes: Mémoires de la Société de linguistique de Paris, 1909, p. 20.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պատմություն հայոց նոր գրականության [3 պրակ ]: Պրակ [Բ.], Նոր-Նախիջևան, տպ. Ս. Ավագյանի, 1910:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Թավրիզի: Վիեննա, Մխիթարյան տպ., 1910, 185 էջ: (Մայր ցուցակ հայեպեն ձեռագրաց հրատարակյալ ի Մխիթարյան միաբանութենե: Հտ. Զ. Տաճկաստան - Պարսկաստան: Տետր Բ . Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Թավրիզի):
----------------------------------------
Աճառյան, Արմենուհի.
Հայերեն ստուգաբանություններ: Արարատ, 1910, № 2, էջ 177-181, № 3, էջ 268-271:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց գրերը: Հանդես ամսօրյա, 1910, № 2, էջ 46-52; № 6, էջ 171-176; № 7-8, էջ 212-216; № 10, էջ 311-315:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
"Նվիրակ" և "Շ արսաղար" բառերը (Ստուգաբանություն): Հանդես ամսօրյա, 1910, № 4, էջ 119-120:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պրոֆ. Մառի լեզվաբանական նոր դրությունը: Արարատ, 1910, № 5, էջ 441-450:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Նոր Բայազետի: Ցուցակ ձեռագրաց Ս. Աստվածածին մայր եկեղեցվույն: Հանդես ամսօրյա, 1910, № 2, էջ 52-54; № 7-8, էջ 289-295; № 12, էջ 377-379:
---------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Անհոդ բառեր: Հուշարձան: Գրական ժողովածու: Առթիվ 100-ամյա հոբելինի հաստատման Մխիթարյան միաբանության ի Վիեննա (1811-1911) և 25-ամյա տարեշրջանի "Հանդես ամսօրյա" ուսումնաթերթի (1887-1911): Վիեննա, 1911, էջ 289-290:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Արևմտահայ գրական դեմքեր : Նահապետ Ռուսինյան (1819-1876 ): -Լույս, 1911, № 8, էջ 9-10; № 10, էջ 10-13: 2. Մկրտիչ Պեշիկթաշյան: -Լույս, 1911, № 11, էջ 8-11; № 12, էջ 9-12; № 13, էջ 10-13; № 14, էջ 11-14: 3. Պետրոս Դուրյան (1851-1872 ): Լույս, 1911, № 15, էջ 3-5; № 16, էջ 6-9; № 19, էջ 10-13; № 20, էջ 5-8: 4. Հովսեփ Շիշմանյան (Ծերենց) (1822-1888): Լույս, 1911, № 45, էջ 9-11; № 46, էջ 5-80: 5. Գրիգոր Օտյան (1834-1887): - Լույս, 1912; № 1, էջ 14-15; № 3, էջ 9-11; № 5, էջ 5-7:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Բհագավադգի՛տա՛ կամ երանելու երգը: Թարգմանեց հնդկերենից ֆրանսերենի համեմատությամբ: Վաղարշապատ, տպ. Մայր աթոո Ս. Էջմիածնի, 1911, 60 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Բհագավադգի՛տա՛ կամ երանելու երգը: Թարգմանեց հնդկերենից ֆրանսերենի համեմատությամբ: Արարատ, 1911, № 1, էջ 53-63; № 24 էջ 127-136; № 3, էջ 237-245; № 4, էջ 334-340; № 5, էջ 406-411; № 6, էջ 491-497; № 7, էջ 586-591; № 8, էջ 688-692:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ բարբառագիտություն: Ուրվագիծ և դասավորություն հայ բարբառների (բարբառագիտական քարտեզով): Մոսկվա -Ն. Նախիջևան, 1911, 305 էջ (Էմինյան ազգագրական ժողովածու, հրատարակությամբ Լազարյան ճեմարանի արևելյան լեզվաց : Հտ. Ը):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ լեզվաբանության անցյալն ու ներկան: Ոստան, 1911, № 1, էջ 37-43:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք: Ա. Մի կորած ազգ: 2. Հեղահարություն: 3. Տներ: 4. Սոխռած: 5. Այգողք: -Արարատ, 1911, № 8, էջ 670-673:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց գրերը: Հանդես ամսօրյա, 1911, № 4-5, էջ 231-242; № 6-7-8, էջ 347-365:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հատուկ անուններ: Ոստան, 1911, № 4, էջ 765-775:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հյունքեարպեյենտյանի լեզվաբանական դրությունը: Ղազիկյան Ա. Հայկական մատենագրություն և հանրագիտարան հայ կյանքի։Վենետիկ, 1911, էջ 1574-1584:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մի քանի սրբագրություններ Փավստոսի և Փարպեցու մեջ: Արարատ, 1911, № 3 էջ 225-229:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նորագյուտ բառեր Սեբեոսի մեջ: Արարատ, 1911, № 3, էջ 230-231:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Recueil des mots kurdes en dialecte de Novo -Bayaset: Paris, 1911.
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Recueil des mots kurdes en dialecte de Novo -Bayaset: Memoires de la Société de linguistique de Paris. 1911, № 6, p. p. 349 -383.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մառ. Մկրտություն հայոց, վրաց, աբխազաց և ալանաց ի Սրբոյն Գրիգորէ: Ռուս . թարգմ. Հուսիկ արքեպիսկոպոս: Վաղարշապատ, 1911: Ոստան, 1911, № 4, էջ 941-942. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Ачарян, Рачья Акопович.
Марр. Грамматика чанского (лазского) языка. Спб.,1910, 270 с.: Արարատ, 1911, № 5, էջ 414-420. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Ачарян, Рачья Акопович.
Марр. Грамматика чанского (лазского) языка: Journal Asiatique de Paris, 1911, p. p. 366-371. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
"Հանդես ամսօրյա"՛-ի 25-ամյա հոբելյանը: Լույս, 1911, № 19 էջ 4-5։[Հեղինակ ՝ընթերցող։Իր բիբլիոգրաֆիայում (ձեռագիր) նշված է որպես իրենը]. – Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Թոխարերեն և հայերեն: Հանդես ամսօրյա, 1912, № 1, էջ 37-40:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Թուրք պատմագիրներ: Հանդես ամսօրյա, 1912, № 5, էջ 271-275:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերենի ներդաշնակության աստիճանը թվաբանական հաշվով: Ոստան, 1912, № 6, էջ 272 - 288:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք: Արարատ, 1912, № 9, էջ 837-839:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց գրերը: Հանդես ամսօրյա, 1912, № 2-3, էջ 133-147:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հարցականի ձևերը և չինարեն մասնիկ մը հայերենի մեջ: Ամենուն տարեցույցը (Թեոդիկ ), 1912, էջ 136-137:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պատմություն հայոց նոր գրականության [3 պրակ]: Նոր-Նախիջևան, 1912, Պրակ Գ : Էջ 195-336:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Նոր Բայազետի: Ցուցակ ձեռագրաց Ս. Աստվածածին մայր եկեղեցվույն: 1912, № 2-3, էջ 159-163; № 5, էջ 290-295; № 9, էջ 556-558; № 11, էջ 674-683:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
F. Kraelitz, Studien zum Armenisch-Turkischen: Bulletin de la Société de linguistique de Paris, 1912, № 61, p. p. 219-226. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Maxudianz, M.-Le parler arménien d'Akn (quartier bas), Paris, 1912: Հանդես ամսօրյա, 1912, № 4, էջ 248-253. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ս . Վարդապետ Ամատունի, Հայոց բառ ու բան: Bulletin de la Société de linguistique de Paris, 1912 , № 61, p. 224. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն գավառական բառարան: Թիֆլիս, 1913, 1441 էջ, 1 ներդիր Թ . տախտ. (Էմինյան ազգագրական ժողովածու, հտ. Թ ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր հին մատենագրության մեջ [2 հատոր]: Վենետիկ, տպ. Ս. Ղազար, 1913: Հտ . Ա., 212 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Խալդիերենը երկար ձայնավորներ ունե՞ր: Հանդես ամսօրյա, 1913, № 8, էջ 491-496:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Մովսես Կաղանկատվացվույն պատմության մեջ: Բազմավեպ, 1913, № 5, էջ 239-240; № 6, էջ 249-252:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց գրերը: Հանդես ամսօրյա, 1913, № 34, էջ 137-158:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մի քանի սրբագրություններ հայ մատենագրության մեջ: Արարատ,1913, № 12, էջ 1142-1150:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նամակ խմբագրության [Իր "Գավառական բառարան" -ի լույս տեսնելու առթիվ]: Արարատ, 1914, № 3, էջ 279-281:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Տիմոթեոս Կուզ և Ս. Գրքի նորաբեր թարգմանությունը: Շողակաթ: (Ժողովածու): Վաղարշապատ, 1913, էջ 1-22:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Նոր Բայազետի: Ցուցակ ձեռագրաց Ս. Աստվածածին մայր եկեղեցվույն: Հանդես ամսօրյա, 1913, № 1, էջ 45-53; № 9, էջ 563-570; № 10, էջ 627-638:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Կրկնագիր Ագաթանգեղոսի: Հանդես ամսօրյա, 1913, № 1, էջ 1-20:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գերապատիվ հայր խմբագիր [Խմբագրությանը ուղղված նամակով պատասխանում է Մառին]: Արարատ, 1914, № 3, էջ 281-283. - Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հ. Ս. Տերվիշյան: (Իբրև հայ լեզվաբան): Ամենուն տարեցույցը (Թեոդիկ), 1914, էջ 153-160:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Զենոբ Գլակի մեջ: Բազմավեպ, 1914, № 3-4, էջ 179-181; № 7, էջ 299-304:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Կնիք հավատո մեջ (Էջմիածին, 1914): Բազմավեպ, 1914, № 6, էջ 251-256; № 7, էջ 301-307:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Մխիթար Գոշի Առակագրքին մեջ (Տպ. Վենետիկ, 1854): Բազմավեպ, 1914, № 5, էջ 209-214:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք: Հանդես ամսօրյա, 1914, № 8-9, էջ 563-566:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց գրերը: Հանդես ամսօրյա, 1914, № 5-6, էջ 299-319:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Տիմոթեոս Կուզ և Ս. Գրքի նորաբեր թարգմանությունը: Էջմիածին, 1914:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ագաթանգեղոսի խոտցոց բառը: Արարատ, 1915, № 2-3, էջ 223-224:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց գրերը: Հանդես ամսօրյա, 1915, № 1-12, էջ 135-172:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Տաճկահայոց հարցի պատմությունը: (Սկզբից մինչև 1915 թ.): Նոր-Նախիջևան, տպ. Ս. Հ. Ավագյանի, 1915, 79 էջ: (Հրատարակություն Նոր-Նախիջևանի փոխանորդության շրջանի քահանայության):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Երվանդ Շահազիզ: Ն. Նախիջևան, տպ. Ս. Ավագյանի, 1917, 23 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք: Արարատ, 1917, № 4-5, էջ 350-354:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Etymologies Arméniennes: Mémoires de la Société de linguistique de Paris, 1918, p. p. 160-163.
----------------------------------------
Ачарян, Рачья Акопович.
Легчайший способ научиться в 2-3 недели говорить по-английски: Արև, 1918, № 170: [Ստորագր.՝Օշին]. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
"Սպահանի Փերիա գավառը": Նոր-Ջուղա, 1919, էջ 1-2. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայաստան: Աշխարհագրական թղթախաղ: Թեհրան, տպ. Փարոս, 1919:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Մաշտոցի մեջ: Բազմավեպ, 1921, № 12, էջ 380-382:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք: Հանդես ամսօրյա, 1921, № 1-2, էջ 122-124:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց գրերը: Հանդես ամսօրյա, 1921, № 5-6, էջ 298-315:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Ժամագրքի մեջ (Վաղարշապատ, 1903): Բազմավեպ, 1922, № 11, էջ 333:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Կիւրղի Ալեքսանդրացու Պարապմանց գրոց մեջ (Տպ. Պոլիս, 1717): Բազմավեպ, 1922, № 5, էջ 152-154:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Ճաշոցի մեջ (Տպ . Վաղարշապատ, 1872): Բազմավեպ, 1922, № 5, էջ 152 - 154:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Մաշտոցի մեջ: Բազմադեպ, 1922, № 1, էջ 17-18; № 2, էջ 47-48:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Շապուհ Բագրատունու պատմության մեջ (Տպ. Էջմիածին, 1921): Բազմավեպ, 1922, № 6, էջ 179-182; № 8, էջ 232-234; № 9, էջ 267-271:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Պարապմանց գրոց լուծման մեջ: Բազմավեպ, 1922, № 12, էջ 364-367:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Մխ . Սկեւռացու պատասխանաց մեջ. հաղ. համապասության ԺԲ Առաքելոց (Տպ . Երուսաղեմ, 1865): Բազմավեպ, 1922, № 10, էջ 310-311:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերենե տառադարձված բառերը օտար լեզուներու մեջ: Հանդես ամսօրյա, 1922, № 8-9, էջ 494 - 505:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերենի երկբարբառները: Հանդես ամսօրյա, 1922, № 10-11, էջ 587 - 596:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն երկբարբառները և բաղաձայները: Հանդես ամսօրյա, 1922, № 12, էջ 656-666:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մեսրոպյան գրերու հնչումը կամ արժեքը: Հանդես ամսօրյա, 1922, № 6-7, էջ 398-402:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գրիգոր Մագիստրոսի Մրգուզ Փանաքի լուծումը: Հանդես ամսօրյա, 1923, № 5-6, էջ 241-256:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր բանք Իմաստասիրացի մեջ (Տպ. Վենետիկ, 1853): Բազմավեպ, 1923, № 9, էջ 269:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Լաբուբնայի մեջ (Տպ. Վենետիկ, 1868): Բազմավեպ, 1923, № 9, էջ 269:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Ն. Լամբրոնացու մատենագրությանց մեջ (Տպ. Վենետիկ, 1847): Բազմավեպ, 1923, № 9, էջ 269-271:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Հակոբ Կարնեցու Վերին Հայոց տեղագրին մեջ (Տպ. Վաղարշապատ, 1903): Բազմավեպ, 1923, № 8, էջ 242-244:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Հավաքարանի մեջ, անվանց կաթուղիկոսաց Աղթամարա (Տպ. Էջմիածին, 1916): Բազմավեպ, 1923, № 12, էջ 366-369:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Ուխտանեսի պասմության մեջ (Տպ. Էջմիածին, 1871): Բազմավեպ, 1923, № 11, էջ 334 -337:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հանդես ամսօրյայի խմբագրությանը [Հանդես ամսօրյայի 1923, № 4-5-ում գրված Հ. Վարդանյանի "Ի վկա յսն Արև.ելքից" նոր և ցանցառ բառերու ուսումնասիրության քննադատական հոդվածի պատասխանը]: Հանդես ամսօրյա, 1923, № 1-2, էջ 65-69:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մեսրոպյան գրերու տեսակները և զարգացումը: Հանդես ամսօրյա, 1923, № 9-10, էջ 462-478; № 11--12, էջ 507-521:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Etymologies Armeniennes. 1. arm. paj. 2. passar.: Revue des études arméniennes, 1923, № 3, p. p. 7-8.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Նոր-Բայազետի: Վիեննա, Մխիթարյան տպ., 1924, 82 էջ։(Մայր ցուցակ հայերեն ձեռագրաց հրատարակյալ ի Մխիթարյան միաբանութենե։Հտ. Դ. Ռուսաստան։Տետր Բ. Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Նոր-Բայազետի):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Կոնստանտին Մելիք-Շահնազարյանը որպես բարբառագիր: Կոնստանտին Կարապետի Մելիք Շահնազարյան։Գրական 50-ամյա և գյուղատնտեսական 40-ամյա գործունեության առթիվ, (1874-1924)։Ե., Հոբելյանական հանձնաժողովի հրատ., 1924, էջ 23-24:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ գրերու ձևափոխությունները: Հանդես ամսօրյա, 1924, № 3-4, էջ 168-184, № 11-12, էջ 539-545:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Առաքել Սյունեցու Ադամագրքին մեջ (Տպ. Վենետիկ, 1907): Բազմավեպ, 1924, № 1, էջ 14-16:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Գրիգոր Մագիստրոսի թղթերուն մեջ (Տպ. Ալեքսանդրապոլ, 1910): Բազմավեպ, 1924, № 7, էջ 240-242, № 11, էջ 364-366:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Կանոնագրքի մեջ (Տպ . Թիֆլիս, 1914): Բազմավեպ, 1924, № 3, էջ 80-82; № 6, 209-211:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն տառերի բարեփոխման շուրջը: Խորհրդային Հայաստան, 1924, 20/XII, № 290, էջ 2:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պրոֆ. Ն. Մառի վերջին աշխատություններից [Яфетический Кавказ и третий этнический элемент в созидании средиземнеморской культуры, Лейпциг, 1920; К изучению современного грузинского языка. Птг., 1922; Яфетический сборник. (Recueil jаphétique). Птг.,1922; К вопросу о присхождении племенных названий Этруски и Пеласги (Записки Вост. Отд. XXV); Кавказ и памятники его духовной культуры. Птг., 1919]: Նորք, 1924, գիրք 4, էջ 307-310. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պարսկական հատընտիր: Ե., Համալսարանի ապակետիպ, 1925, 40 էջ (ՀՍԽՀ Հայաստանի Պետ. համալսարան, սերիա 26):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Նոր-Նախիջևանի (Խրիմի) բարբառի: Ե., 1925, 464 էջ։(Ապակետիպ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Բուզանդի սիւս բառը: Գիտական տեղեկագիր ՀԽՍՀ Պետ. համալսարանի, 1925, № 14, էջ 169-170:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գյորանների և Թումարիների կրոնը: Գիտական տեղեկագիր ՀԽՍՀ Պետ . համալսարանի, 1925, № 1, էջ 86-92:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Անկանոն գրոց մեջ (Հին կտակ., Վենետիկ, 1896, Նոր կտակ., Վենետիկ, 1898): Բազմավեպ, 1925, № 7, էջ 200-204:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Գիրք թղթոցի մեջ (Տպ. Թիֆլիս, 1901): Բազմավեպ, 1925, № 9, էջ 261-264; № 10, էջ 298-300:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Գրիգոր Մագիստրոսի թղթերուն մեջ (Տպ. Ալեքսանդրապոլ, 1910): Բազմավեպ, 1925, № 2, էջ 40-41, № 3, էջ 72-75, № 4, էջ 107-110, № 5, էջ 137-138:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Եղիշեի Մատենագրությանց մեջ (Տպ. Վենետիկ, 1859): Բազմավեպ, 1925, № 6, էջ 173-174:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Ոսկեբերանի ճառերուն մեջ (Տպ. Վենետիկ, 1861): Բազմավեպ, 1925, № 6, էջ 172-173:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Gyorans and Tumaris. (A newly found secret religion in Persia): Գիտական տեղեկագիր ՀԽՍՀ Պետ. համալսարանի, 1925, № 1, էջ 93-98.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նոր հրատարակություններ հիթիթների մասին: Fr. Hrozny. 1. Die Sprache der Hethiter, ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanichen Sprachstam. Leipzig, 1917. 2. Hethitische Keilschrifttexte aus Boghazköi. Leipzig, 1919. 3. Über die Volker und Sprachen des alten Chatti-Landes. (Boghazköi-studien, № 5). 4. Code hittite, l-e partie, transcription, traduction francaise, 26 planches. Paris, 1922: Նորք, 1925, գիրք 5-6, էջ 389-393. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նոր հրատարակություններ հիթիթների մասին: F. Sommer.-1. Hethitisches (Boghazköi-studien, № 4). 2. Hethitisches II (Boghazköi-studien, № 7). Leipzig, 1922. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft. Bd. 1. Heft 2. Leipzig, 1922 : Նորք, 1925, գիրք 5-6, էջ 389-393. - Գրախոություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նոր հրատարակություններ հիթիթների մասին: E. F. Weidner.-1. Der Zug Sargons von Akkad nach Kleinasien. Leipzig, 1923. 2. Politische Dokumente aus Kleinasien, Leipzis 1923 (2հատոր): Նորք, 1925, գիրք 5-6, էջ 389-393. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նոր հրատարակություններ հիթիթների մասին: F. Sommer und Hans Ehelolf. -Das hethitische Ritual des Pâpanikr von Komana. Leipzig, 1924: Նորք, 1925, գիրք 5-6, էջ 389-393. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նոր հրատարակություններ հիթիթների մասին: Ж. Контено и проф. А. Захаров. Культура Востока, хетты и хеттская культтура (Всемирная литература, Госуд, изд-во): Նորք, 1925, գիրք 5-6, էջ 389-393. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ողջույն գիտական ակադեմիային: Խորհրդային Հայաստան, 1925, 5/IX, № 201. – Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն արմատական բառարան [7 հատոր]: Ե., Պետ. համալսարանի հրատ., 1926-1935։ Հտ. Ա. (Ա-Բ), 1232 էջ; Հտ. Բ. (Գ-Թ), 1350 էջ; Հտ. Գ. (Ժ--Կ), 1492 էջ; Հտ. Դ. (Հ-Յ), 1350 էջ; Հտ. Ե. (Ն-Ռ), 1294 էջ; Հտ. Զ. (Ս-Ֆ), 1631 էջ։[Ապակետիպ ]:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր հին մատենագրության մեջ [2 հատոր]: Վենետիկ, տպ. Ս. Ղազար, 1926, Հտ. Բ., 312 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ գրերու ձևափոխությունները: Հանդես ամսօրյա, 1926, № 9-10, էջ 505-512, № 11-12, էջ 591-598:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Ս. Եփրեմի մատենագրությանց մեջ (Տպ. Վենետիկ, 1836): Բազմավեպ, 1926, № 2, էջ 46-49; № 3, էջ 73-75:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Ոսկեբերանի Մատթեի Մեկնությանց մեջ (Գիրք Ե-Գ, տպ. Վենետիկ, 1826): Բազմավեպ, 1926, № 1, էջ 17-20:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Louis Maries. Le De Deo d՛Eznir de Kolb, connu sous le nom de "Contre les sectes''. Paris, 1924, 213 p.: Բազմավեպ, 1926, № 6, էջ 170-171. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ձեռագրական սրբագրություններ հայ մատենագիրների մեջ: Ե., [Համալսարանի ապակետիպ], 1926, 83 էջ/ Հ. Հ. Աճառյան // Հրաչյա Հակոբի Աճառյան. – 1926
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Մարաղայի բարբառի: Ե., 1926, 456 էջ [Ապակետիպ]:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Վավերագրեր հայ-պարսկական հարաբերությանց մասին: Ե., 1927, 93 էջ։[Ապակետիպ]:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ նշանագրերու նոր ցուցակ մը: Հանդես ամսօրյա, 1927, № 3-4, էջ 205-209:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն ծածկագրեր: Հանդես ամսօրյա, 1927, № 1-2, էջ 75-82; № 3-4, էջ 197-204:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց գրերը: Վիեննա, Մխիթարյան տպ., 1928, 495 էջ, 1 ներդ. թ. (Ազգային մատենադարան, ԿԹ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ռուս-հայերեն բառարան շինարարական կառուցվածքների: Ե.,1928, 302 էջ, (ՀՍԽՀ Պետ. համալարան):
ДОП.ТОЧКИ ДОСТУПА:
Զարգարյան Հ.
Տոնոյան Ա.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պատմություն Եղիա քահանայի(ԺԶ դար ?): Վիեննա, 1930:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գրաբարի ծաղկաքաղ: (1-ին տպագրություն).- Ե., 1931, 152 էջ [Ապակետիպ]:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Իբն-ի Բատուտա հայոց մասին: Ե., 1931, 39 էջ [Ապակետիպ]:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
''Ասպարեզ''-ը Խորենացիին քով: Անահիտ, Դ տարի, № 3-6,նոյեմբեր 1932 - ապրիլ 1933, էջ 17-18:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հառաջաբան: -Կիրակոսյան Գարեգին, Բառարան պարսկերեն-հայերեն: Ջուղա-Սպահան-Թեհրան, տպ.Փարոս, 1933, էջ VII-X:
--------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գրաբարի ուսուցիչ: Ե., 1935, 157 էջ [Ապակետիպ]:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն արմատական բառարան [7 հատոր]: Ե., Պետ. համալսարանի հրատ., 1935, Հտ. Է., Առաջաբան, համառոտագրություններ, հավելված և վերջաբան, 210 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Ագուլիսի բարբառի: Ե.,Պետհրատ, 1935, 400 էջ [Ապակետիպ]:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Կարծիք իմ [Առաջաբան]:-Պայազատ Աբգար, Խալդերեն լեզվի բանալին: Ե., Պետհրատ, 1935, էջ 5-8:
----------------------------------------
Ачарян, Рачья Акопович.
1, Арт, Խուց xuc - В кн. Академия наук СССР - XLV - Академику Н. Я. Марру: М.-Л., Изд-во АН СССР, 1935, с. 125.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Թեհրանի: Հանդես ամսօրյա, 1935, № 5-6-7, էջ 307-315; № 8-9, էջ 393-408:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գրաբարի ծաղկաքաղ: Ե., Հայպետհրատ, 1936, 70 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Թեհրանի: Վիեննա, Մխիթարյան տպ, 1936, 25 էջ։(Մայր ցուցակ հայերեն ձեռագրաց հրատարակյալ ի Մխիթարյան միաբանութենե։ Հտ . Զ. Պարսկաստան։ Տետր Դ. Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Թեհրանի:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պարսկական հատընտիր: Ե., Գիտ. հրատի տպ., 1937, 71 էջ (ՀԽՍՀ Պետ. համալսարան):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
''Եան'' մասնիկի ծագումը: Հայ տոհմանուններ: (Պատմական հետազոտություն), Ստամբուլ, [1937], էջ 11:
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
De l' affinite` du Grec et de l' Arménien: Mélanges E. Boissacq I., 1937, 3-4.
----------------------------------------
Adjaryan, Hrachya Hakobi.
Etymologie du mot arm. melc (Մեղծ): Acta Jutlandica, IX. Melange lingustique offerts a՞ H. Pedersen. Kobenhavn, 1937, p. p. 125-126.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պատմություն հայոց նոր գրականության [3 պրակ]: Բեյրութ, 1939։Պրակ Ա., 110 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Իբն-ի Բատուտա: Ե.,Պետ. համալսարանի հրատ., 1940, 49 էջ (Երևանի Պետ համալսարան։Օտար աղբյուրներ հայերի մասին։ № 2, Արաբական աղբյուրներ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց լեզվի պատմություն (2 հատոր): Ե.,Պետ. համալսարանի հրատ., 1940։ Մաս 1։ 356 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ստրաբոն: Ե.,Պետ. համալսարանի հրատ., 1940, 124 էջ, 1 ներդ. քարտեզ (Երևանի Պետ համալսարան։ Օտար աղբյուրներ հայերի մասին։№ 1, Հունական աղբյուրներ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Նոր-Ջուղայի բարբառի: Ե., 1940, 401 էջ [Ապակետիպ]:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նոր ստուգաբանություններ: (Հակիրճ, պատշգամբ, թիվ, հոյակապ)։-Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ Հայկական ֆիլիալի, 1940, № 4-5, էջ 71-72:
---------------------------------------- Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Աղվանից գիրը: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ Հայկական ֆիլիալի, 1941, № 3-4 (8-9), էջ 3-11:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Երկու ուղղում Կորյունի մեջ: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ Հայկական ֆիլիալի, 1941, № 1 (6), էջ 169-170:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նամակ խմբագրության: [Իր ''Երկու ուղղում Կորյունի մեջ'' հոդվածի առթիվ]:-Տեղեկեգիր ՍՍՌՄ ԳԱ Հայկական ֆիլիալի, 1941, № 3-4 ( 8-9), էջ 142:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն պոլսահայ բարբառի: Գիտ. աշխատություններ Վ. Մ. Մոլոտովի անվան Երևանի Պետ. համալսարանի, Ե., 1941, հտ. XIX, էջ 19-250:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն պոլսահայ բարբառի: Ե., Պետ. համալսարանի հրատ., 1941, հտ. XIX, 234 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Կանայան Խաչատուր, Ավետիք Իսահակյանի բանաստեղծությունների լեզուն: Ե., 1940: Սովետականգրականություն, 1941, № 1, էջ 98-99. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն (Ստ. Մալխասյանցի աշխարհաբար թարգմանությամբ ), Ե., 1940: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ Հայկական ֆիլիալի, 1941, № 8 (13), էջ 89-90. – Գրախոսություն:
----------------------------------------
Ачарян, Рачья Акопович.
Всем армянам зарубежных стран: Известия Арм. ФАН'а СССР, 1941, № 7 (12), с. 3-6. [Совместно с др.]. – Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց անձնանունների բառարան [4 հատոր]: Ե.,Պետ. համալսարանի հրատ, 1942, Հտ. 1, 655 էջ, 1 ներդ. թ. (Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. համալսարանի գիտ. աշխատություններ, հտ. XXI):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ֆիրդուսի: Ե.,Պետ. համալսարանի հրատ., 1942, 67 էջ (Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. համալսարան։ Օտար աղբյուրները հայերի մասին։ № 4, Պարսկական աղբյուրներ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ամիրդովլաթի "Որդատ '' բառը: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ Հայկական ֆիլիալի, 1942, № 6 (20), էջ 107:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն նոր բառեր Թէոնի մեջ [Հ. Մանանդյանի "Թէովննայ յաղագս ճարտասանական կրթութեանց" գրքի նորագյուտ բառերի ցանկի մասին]: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ Հայկական ֆիլիալի, 1942, № 6 (20), էջ 105-107:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Միությունը զորություն է: Սովետական Հայաստան, 1942, 20/IX, № 223, էջ 3. – Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Կարմիր բանակի հերոսներին: Սովետական Հայաստան, 1943, 23/ II, № 44, էջ 3. - Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Կեցցե հայ ժողովրդի միասնականությունը: Սովետական Հայաստան, 1943, 14/VIII, № 167, էջ 2. – Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց անձնանունների բառարան [4 հատոր]: Ե., Պետ. համալսարանի հրատ., 1944, Հտ. 2, 682 էջ (Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. համալսարանի գիտ. աշխատություններ, Հտ. XXIV):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ տառերի գյուտի ստույգ թվականը: Էջմիածին, 1944, № 1, էջ 27-28:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք. Ա: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ., 1944, № 5, էջ 25-30:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մկրտիչ կաթողիկոս Խրիմյան (1820-1907): Էջմիածին, 1944, № 4-5, էջ 15-19:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք. Բ: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ հաս գիտ., 1945, № 1-2, էջ 3-7:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք. Գ: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ հաս գիտ., 1945, № 3-4, էջ 47-54:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Սպասում ենք ձեզ: Սովետ.ական Հայաստան, 1945, 4/XII, № 260, էջ 3. - Հրապարակախոսություն:
-----------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց անձնանունների բառարան [4 հատոր]: Ե, Պետ. համալսարանի հրատ., 1946, Հ տ. 3։ (Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. համալսարանի գիտ. աշխատություններ, հտ. XXV):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Վիպասանական հայերեն: Գրական - բանասիրական հետախուզումներ (ՀՍՍՌ ԳԱ Մ. Աբեղյանի անվ. գրականության ին-տ).- Ե., 1946, գիրք 1, էջ 163-173:
--------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Երեք հարց Մեսրոպյան այբուբենի շուրջը: Էջմիածին, 194 , № 8-9-10, էջ 35-39:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք. Դ: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ., 1946, № 11, էջ 31-35:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք. Ե: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ., 1946, № 6, էջ 21-34:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Համշենի բարբառի: Ե., ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1947, 272 էջ (ՀՍՍՌ ԳԱ. Լեզվի ին-տ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Եվրոպական փոխառյալ բառեր հայերենի մեջ: Հանդես ամսօրյա, 1947, №8-9, էջ 445-459; № 10-12, էջ 582-599:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Դուրյան Պետրոս, Երկեր: Կազմեց և տեքստը խմբագրեց Հր. Աճառյան։Ե., Հայպետհրատ, 1947, 442 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Եվրոպական փոխառյալ բառեր հայերենի մեջ: Հանդես ամսօրյա, 1948, № 1-2, էջ 80-92; № 3-6, էջ 279-292; № 9-12, էջ 607-620:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց անձնանունների բառարան [4 հատոր]: Ե.,Պետ. համալսարանի հրատ., 1948, Հտ. Դ., 683 էջ (Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. Համալսարանի գիտ. աշխատություններ, հտ. XXVI):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք. Զ.: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ., 1948, № 5, էջ 33-40:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Եվրոպական փոխառյալ բառեր հայերենի մեջ: Հանդես ամսօրյա, 1949, № 1-3, էջ 113-118:
----------------------------------------
Ачарян, Рачья Акопович.
Греческие заимствования в армянском языке: Византийский временник, 1949, Т. I I (XXVII), с. 308-312.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գարեգին եպիսկոպոս Սրվանձտյանց: Էջմիածին, 1950, № 5-6, էջ 29-32:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Եվրոպական փոխառյալ բառեր հայերենի մեջ: Հանդես ամսօրյա, 1950, № 1-3, էջ 79-88; № 4-6, էջ 213-224; № 10-12, էջ 477-490:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք. Է.: Տեղեկագիր Հայկական ՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ., 1950, № 12, էջ 83-97:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայտնի մանկավարժ Ռեթեոս Պերպերյան (Ծննդյան 100-ամյակի առթիվ): Էջմիածին, 1950, № 11-12, էջ 64-69:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ահեղ նախազգուշացում նոր պատերազմի հրձիգներին: Սովետական Հայաստան (ամսագիր), 1950, №7, էջ 12-13. - Հրապարակախոսություն:
ДОП.ТОЧКИ ДОСТУПА:
Ղափանցյան Գր.
Գուլքանյան Վ.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Ողջույնի խոսք [Հայաստանում սովետական կարգեր հաստատվելու 30-րդ տարեդարձի առթիվ]: Էջմիածին, 1950, № 11 -12, էջ 6. - Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Եվրոպական փոխառյալ բառեր հայերենի մեջ: Վիեննա, Մխիթարյան տպ., 1951, 193 էջ (Ազգային մատենադարան, հտ. ՃԿԶ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց լեզվի պատմություն (2 հատոր): Ե., Հայպետհրատ, 1951։Մաս 2։ 638 էջ, 1 ներդ. քարտեզ:
---------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Պարսկական բևեռագրերի լուծման պատմությունը: Գիտ. աշխատութ. Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. համալսարանի, Ե., 1951, հտ. XXXIV (ֆիլոլոգ. սերիա), էջ 129-132։Ամփոփումը ռուսերեն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Տիկին Սրբուհի Տյուսաբ (Մահվան 50-ամյակի առթիվ): Էջմիածին, 1951, № 1-3, էջ 41-45:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Խաղաղությունը կհաղթի պատերազմին: Սովետական Հայաստան, 1951, 12/IX, № 214, էջ 2. - Հրապարակախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի. Համեմատությամբ 562 լեզուների: Ե., ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1952: Հտ. 1, 494 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գարեգին կաթողիկոս Հովսեփյանն իբրև հայ հնագրության մեծ վարպետ: Էջմիածին, 1952, № 7, էջ 31-33:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Իմ լիակատար քերականությունը: Սովետական Հայաստան (ամսագիր), 1952, № 7, էջ 15-16:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք. Ը.: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ., 1952, № 1, էջ 37-47:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայկականք. Թ: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ., 1952, № 11, էջ 69-77:
----------------------------------------
Ачарян, Рачья Акопович.
О составлении этимологического словаря славянских языков: Вопросы языкознания, 1952, № 4, с. 91-98.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հովսեփյան Գարեգին կաթողիկոս Հիշատակարանք ձեռագրաց: Հտ. 1։Անթիլիաս, 1951: Էջմիածին, 1952, № 1, էջ 46-48. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հովսեփյան Գարեգին կաթողիկոս Հիշատակարանք ձեռագրաց: Հտ. 1։Անթիլիաս, 1951: Հասկ, 1952, № 10-12, էջ 501-503. - Գրախոսություն:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Վանի բարբառի: Ե.,Պետ. համալսարանի հրատ., 1952, 301 էջ (Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. համալսարան):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հ. Հ. Մանանդյան [Մահախոսական]: Սովետական Հայաստան, 1952, 6/II, № 31, էջ 3. - Հրապարակախոսություն:
ДОП.ТОЧКИ ДОСТУПА:
Համբարձումյան Վ.
Աղայան Ծ.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գարեգին կաթողիկոս Հովսեփյանն իբրև հայ հնագրության մեծ վարպետ: Հասկ, 1953, № 2, էջ 49-51:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերենից փոխառյալ բառեր պարսկերենում: Էջմիածին, 1953, № 4, էջ 23-29:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց անձնանունները: Էջմիածին, 1953, № 10, էջ 21-29; № 11-12, էջ 25-29:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մատևոս Ուռհայեցի : Հանդես ամսօրյա, 1953, № 7-9, էջ 350-354:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Առտիալի բարբառի: Ե., ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1953, 292 էջ (Հայկական ՍՍՌ ԳԱ Լեզվի ին-տ։ Հայերեն բարբառներ, № 1):
----------------------------------------
Ачарян, Рачья Акопович.
Имперфект в древнеармянском и некоторых индоевропейских языках: Доклады и сообщения Института языкознания АН СССР, 1953, № 4, с. 85-90.
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Գրաբարի ուսուցիչ: Ե., Համալսարանի հրատ., 1954, 133 էջ (Վ. Մ. Մոլոտովի անվ. Երևանի Պետ. համալսարան):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի. համեմատությամբ 562 լեզուների: Ե., ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1954: Հտ. 2, 478 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մեսրոպ Մաշտոց: Էջմիածին, 1954, № 11, էջ 22 -30; № 12, էջ 27-34:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի. համեմատությամբ 562 լեզուների: Ներածություն: Ե., ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ, 1955, 666 էջ (ՀՍՍՌ ԳԱ Լեզվի ին-տ):
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մեսրոպ Մաշտոց: Էջմիածին, 1955, № 1, էջ21-28; № 2, էջ 14-21; № 3, էջ 26-31; № 4, էջ 26-31; № 5, էջ 36-42:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Մեսրոպ Մաշտոց: Էջմիածին, 1956, № 1, 46-51; №2, էջ 29-35; № 4-5, էջ 53-58; № 8-9, էջ 48-53; № 11-12, էջ 41-47:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի: Հ. 3. Ձևաբանություն։ Գոյական, Եր., 1957, 1011 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի: Հ. 4, Գիրք 1. Բայ, Եր., 1959, 591 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի: Հ. 4, Գիրք 2. Բայ, Եր., 1961, 543 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց անձնանունների բառարան [4 հատորով]: Հ. 5. (հավելված), Եր., 1962, 382 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի: Հ. 5, Դերբայ։ Մակբայ։ Նախդիր և նախադրություն։ Շաղկապ։ Ձայնարկություն, Եր., 1965, 429 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Կյանքիս հուշերից: Եր., Միտք, 1967, 454 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց դերը Օսմանյան կայսրության մեջ: Բանբեր Երևանի համալսարանի, 1967, № 1, էջ 157-163:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի: Հ. 6, Ձայնախոսություն։ Ձայնափոխություն, Եր., 1971, 845 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն արմատական բառարան։ Հ. 1-4: Հ. 1. (Ա-Դ), Եր., 1971, 698 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն արմատական բառարան։ Հ. 1-4: Հ. 2. (Ե-Կ), 1973, 687 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Բանասիրական ուսումնասիրություններ: Կազմ.` Ա. Մադոյան, Ա. Տեր-Ստեփանյան: Խմբ.` Էդ. Աղայան. Էմ. Պիվազյան, Եր., ԵՊՀ հրատ., 1976, 237 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն արմատական բառարան։ Հ. 1-4: Հ. 3. (Հ-Չ), 1977, 635 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն արմատական բառարան։ Հ. 1-4: Հ. 4. (Պ-Ֆ), 1979, 675 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերեն արմատական բառարան։ Հ. 1-4: Հավելիք և ուղղելիք, 1982, 19 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց գրերը: Եր., ԵՊՀ., 1984, 687 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց դերը Օսմանյան կայսրության մեջ: ՀՀ ԳԱԱ. Արևելագիտության ին-տ. - Եր., Զանգակ-97, 1999, 32 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայ գաղթականության պատմություն: Հր. Աճառյանի անվ. համալս., Եր., Զանգակ-97, 2002, 766 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Նամակներ: Աշխատասիր.՝ Ք. Աճառյան, Մ. Եղիազարյան, Եր., Սարգիս Խաչենց, 2003, 310 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայերէն ստուգաբանական առձեռն բառարան: Հ. 1, Ժնև, 2004, 295 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Քննություն Կիլիկիայի բարբառի: Կազմ.՝ Ք. Աճառյան. - Եր., ԵՊՀ հրատ., 2003, 600 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Հայոց պատմություն՝ հյուսված ընդհանուր պատմության հետ: Եր., ԵՊՀ հրատ., 2004, 484 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի։ Համեմատությանբ 562 լեզուների: Եր., ԵՊՀ հրատ., 2005, 350 էջ:
----------------------------------------
Աճառյան, Հրաչյա Հակոբի.
Բանաստեղծություններ։ Անեկդոտներ իմ մասին: Եր, Գրակ. և արվեստի թանգարանի հրատ., 2008, 128 էջ:
----------------------------------------

Հ. Հ. Աճառյանի անտիպ աշխատություններ

Արևելքի պատմություն:
----------------------------------------
Բառարանագիտություն: 319 էջ, 52 քարտ.:
----------------------------------------
Բաքվից Պարսկաստան: (ճանապարհորդական նոթեր): 172 էջ:
----------------------------------------
Իմ ձայնի քննությունը կատարված Փարիզում 1898 թվականին, Ռուսլոյի լաբորատորիայում:
----------------------------------------
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի: Հտ. Դ-Ժ:
----------------------------------------
Հայ գրականության պատմություն: [13 հեղինակ]: 425 էջ:
----------------------------------------
Հայ լեզվաբանության մատենագրություն: 301 էջ:
----------------------------------------
Հայարձան: (Ժողովածու հայոց բոլոր արձանագրությունների, հնագույն շրջաններից մինչև 15550 թվականը): 1753 էջ:
----------------------------------------
Հայոց անձնանունների բառարան: Հտ. Ե., 20 էջ, 2700 քարտ.:
----------------------------------------
Հայոց պատմություն հյուսված ընդհանուր պատմության հետ: 532 էջ:
----------------------------------------
Հայոց տեղանունների բառարան: 1500 էջ: [Անավարտ]:
----------------------------------------
Հավաքածո պոլսահայ ֆոլկլորի: 457 էջ:
----------------------------------------
Կարապետ Արևելցի: [Բանասիրական ուսումնասիրություն]: 14 էջ:
----------------------------------------
Կյանքիս հուշերից: 685 էջ: [Անավարտ]:
----------------------------------------
Մանր երկեր: [Բանաստեղծություններ և անեկդոտներ]: 110 էջ:
----------------------------------------
Մեսրոպ Մաշտոց և հայոց գրերի գյուտը: 600 էջ:
----------------------------------------
Պատկեր հին հայ մատենագրության (Ե-ԺԴ դար):
----------------------------------------
Պատմություն արևելյան լեզուների:
----------------------------------------
Պատմություն հայոց գաղթականության: 1193 էջ:
----------------------------------------
Պարսից լեզվի պատմություն: 326 էջ:
----------------------------------------
Սաադիի Գյուլիստանը և Ումար Խայամ: [Թարգմանություն պարսկերենից]: 50 էջ:
----------------------------------------
Սանսկրիտի ձեռնարկ: 30 էջ: [Անավարտ]:
----------------------------------------
Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի կյանքը: 145 էջ:
----------------------------------------
Քննություն Կիլիկիո բարբառի: 610 էջ:
----------------------------------------
Քննություն Սվեդիո բարբառի: 391 էջ:
----------------------------------------