ՆԵՐԿԱՅԱՑՆՈՒՄ Է ՀՀ ԳԱԱ ՍՓՅՈՒՌՔԻ ԲԱԺԻՆԸ

Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ Աբրահամ Տերյանը՝ Նյու Ռոշել քաղաքի (Նյու Յորքի նահանգ) Սուրբ Ներսես հայկական ճեմարանի հայագիտության պրոֆեսորը և ակադեմիական դեկանը, երկար տարիներ եղել է նաև «Սուրբ Ներսես» աստվածաբանական հանդեսի գլխավոր խմբագիրը։
Աբրահամ Տերյանը ծնվել է Երուսաղեմի Սենթ Ջեյմսի հայաբնակ ընտանիքում։ Այստեղ էլ նա ստացել է նախնական կրթությունը։ Դպրոցն ավարտելուց հետո Աբրահամը 6 տարի պրոֆեսիոնալ էքսկուրսավար է աշխատել Սուրբ երկրում, զբոսաշրջիկներին ներկայացրել Ավետյաց երկրի պատմական հուշարձանները։
Հետազոտական լուրջ աշխատանքի անհաղթահարելի մղումով Աբրահամ Տերյանը լրջորեն պատրաստվում և հաջողությամբ քննություն է հանձնում համընդհանուր պատմությունից ու բիբլիական լեզուներից և ստանում բակալավրի աստիճան։ Շարունակելով գիտական պրպտումները Աբրահամը ստանում է մագիստրոսական կոչում՝ հնագիտություն, անտիկ աշխարհի պատմություն մասնագիտությամբ։
Գիտական-հետազոտողի կենսագրությունը նոր բովանդակություն է ստանում Շվեյցարիայի Բազել քաղաքի համալսարանում։ Այստեղ նա ավարտում է դոկտորանտուրան և արժանանում աստվածաբանության դոկտորի կոչման՝ ավելի խորանալով վաղ քրիստոնեական շրջանի և նրա հրեական և հելլենիստական ծագման բնագավառումներում։
Մինչև 1997 թվականը, երբ նա կրկին վերադարձավ Սուրբ Ներսես հայկական ճեմարանը, Աբրահամ Տերյանը քսան տարի շարունակ աշխատում էր Էնդրյուի համալսարանում՝ որպես աստվածաբանության պրոֆեսոր՝ դասավանդելով Նոր Կտակարան, վաղ քրիստոնեական պատմություն և գրականություն։ Եվս չորս տարի՝ 1984-1987 թթ. Չիկագոյի համալսարանում նա՝ հրավիրված մասնագետ-պրոֆեսորի կարգավիճակով, դասավանդում էր երկու դասընթաց՝ դասական հայոց լեզու և հելլենիստական հուդայականություն։
Գիտնականի առավել կարևոր հրապարակումներից են մ. թ. առաջին հարյուրամյակի հրեա փիլիսոփա Փիլոնիս Ալեքսանդրիացուն նվիրված երեք գրքերը (նշենք, որ հին հրեական այս մտածողի աշխատությունները մինչև մեր օրերն են հասել հիմնականում հին հայերեն՝ գրաբար թարգմանությունների շնորհիվ)։ Աբրահամ Տերյանը հրատարակել է փիլիսոփայական տրակտատների հին հայերեն տեքստերը սեփական գիտա-տեղեկատվական ապարատով ՝ ներածականով, անգլերեն թարգմանությամբ, ծանոթագրություններով։ Հետազոտությունը հրապարակվել է 1981 թ.-ին Կալիֆոռնիայի Չիկո քաղաքում։
Դոկտոր Աբրահամ Տերյանի գիտահետազոտական աշխատանքներից է 2005թ.-ին հրատարակված «Հայրենասիրությունը և բարեպաշտությունը հայկական քրիստոնեության մեջ» գիրքը, որը տպագրվել է Երուսաղեմում, Սուրբ Ներսես հայկական ճեմարանի կողմից։
Աբրահամ Տերյանի հրատարակած գիտահետազոտական աշխատանքների մատենագրությունը բացառիկ հարուստ և ծավալուն է։ Նա տարբեր լեզուներով հրատարակվող հայտնի ու հեղինակավոր պատմաբանսիրական, փիլիսոփայական և գրական-հասարակական պարբերականներում տպագրված հարյուրավոր գիտական հոդվածների և հրապարակումների հեղինակ է։ Նրա հիմնարար գրքերն ու մանագրությունները հայագիտական, հելլենիստական և հուդայական գիտական հետազոտություններում մեծ ներդրում են համարվում։
Դոկտոր Աբրահամ Տերյանը ժամանակին (1983-1985 թթ.) հանդիսացել է Աստվածաշնչյան գրականության ընկերության հելլենիստական և հուդայական խմբի նախագահը, իսկ 1990-1992 թթ. եղել է նշված ընկերության Միջինարևելյան տարածաշրջանի նախագահը։ Նա նաև զբաղեցրել է հայագիտական հետազոտությունների ընկերության գիտական քարտուղարի պատասխանատու պաշտոնը և ամենամյա հայագիտական ալմանախի խմբագրական կոլեգիայի անդամ է՝ սկսած նրա հիմնադրման օրից՝ 1989 թ.։
2005 թ.-ին դոկտոր Աբրահամ Տերյանը հումանիտար գիտությունների ոլորտում նշանակալի ձեռքբերումների, Երուսաղեմի հրեական համալսարանում դասախոսությունների շարքի համար արժանացել է հատուկ պարգևի։
Անցած տարի «Armenian Mirror Spectator» շաբաթաթերթը արտատպել է «Times» թերթի գրական ներդիրում հրապարակված ամերիկացի ճանաչված լրագրող Ջոն Գրեփինի գրախոսական հոդվածն այն մասին. որ Նյու Յորքում, «Աբրահամ Տերյանի հիանալի թարգմանությամբ» անգլերեն լեզվով լույս է տեսել Մակար Երուսաղեմցու ուղերձը հայերին՝ գրվաժ 335 թ.-ին, հունարենով։
Աբրահամ Տերյանի համոզմամբ, 184 ՝ էջից կազմված այս գիրքը բացառիկ հետաքրքիր է այն իմաստով, որ ամենավաղ փաստաթուղթն է. որում ցույց է տրված քրիստոնեական նորաստեղծ եկեղեցու՝ իրեն բնութագրելու և վանական որոշ ծեսերին սահմանում տալու ձգտումը՝ ինչպիսին, ասենք, երեխայի մկրտությունն է։ Մակարի կարծիքով, մկրտությունը քրիստոնեական կրոնում կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում։ «Նրանք, ովքեր մկրտություն են ստացել, – գրում է նա, - ստանում է մեղքերի թողություն»։ Ընդորում, ավելացնում է, որ միայն եպիսկոպոսներն ու քահանաներն իրավունք ունեն կատարել մկրտության ծեսը։ Ավելի ցածր դասի եկեղեցականներն այդ իրավունքը չունեն։
Հայ գիտնականն անհամաձայնությունն է հայտնել այն հայագետ-գիտնականների որոշ պնդումների առնչությամբ, թե Մակար Երուսաղեմցու «Ուղերձը» գրված է մեկ այլ մարդու՝ մասնավորապես Մակար Երկրորդ արքեպիսկոպոսի ձեռքով։ Աբրահամ Տերյանը բերում է համոզիչ փաստարկներ՝ իրավացիորեն համարելով, որ այս դեպքում «Երրորդության» հարցը գրքում ավելի հանգամանորեն կդիտարկվեր, քանի որ Մակար Երկրորդը ստեղծագործել է 560-570 թթ.։ Մակար Երուսաղեմցու օգտին է խոսում նաև շարադրման ոճը, ինչը համապատասխանում է բյուզանդական, հունական վաղ քրիստոնեական դարաշրջանին՝ իրավացիորեն կարծում է դոկտոր Աբրահամ Տերյանը։
Բանասիրության դոկտոր, 2008 թվականից ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ Աբրահամ Տերյանը վաղ քրիստոնեական շրջանի քրիստոնեության գրականության, հին հայերենի ու հելլենիստական հուդաիզմի բնագավառների մեծահամբավ և միջազգային հեղինակություն վայելող աշխարհահռչակ գիտնական է։
Նշանավոր գիտնականը այսօր էլ շարունակում է իր բեղուն գործունեությունը՝ նոր խոսք ասելով վերը նշված բնագավառներում։

Գոհար Իսկանդարյան, պ.գ.թ. դոցենտ
ՀՀ ԳԱԱ սփյուռքի բաժնի գիտքարտուղար

«Գիտություն» 2009, դեկտեմբեր, № 12